معبد آناهیتا در شهر کنگاور استان کرمانشاه قرار گرفته است. این شهر در نقشه راه های امروزی کشور، در بین راه همدان به کرمانشاه و بر سر جاده تاریخی هگمتانه به تیسفون واقع شده است. معبد آناهیتای کرمانشاه بعد از تخت جمشید، عظیم ترین بنای سنگی ایران عنوان گرفته است. امروزه از این بنای عظیم و شکوهمند معماری که از جاذبه های گردشگری کرمانشاه می باشد، چیز زیادی باقی نمانده است. باهم به بررسی تاریخچه معبد آناهیتا می پردازیم.
معماری و جغرافیای معبد با شکوه آناهیتا
این معبد عظیم و شکوهمند که آناهیتا نام دارد، بر روی تپه ای به ارتفاع 32 متر و در ابعاد 209 در 224 متر مربع ساخته شده است. همچنین ارتفاع ستون های این بنا به قطر 3 در 1 می باشد که همین امر سبب جذابیت بیشتر معبد آناهیتای کرمانشاه و همچنین جدا شدن این معبد از سایر معابد جهان می شود و آن را تبدیل به یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری کرمانشاه کرده است! جالب است بدانید که هر ضلع از چهار ضلع آن، به شکل صفحه ای با قطر 18 متر می باشد که با لاشه سنگ ها و ملات گچ ساخته و پرداخته شده اند. نمای بیرونی این معبد از سنگ های بزرگ تراشیده شده و به صورت خوشه وار پوشش داده شده است. در این معبد گاهی برای اتصال برخی بلوک ها از بست های آهنی و سربی استفاده شده است. در قسمت جنوبی این بنا، پلکان دو طرفه ای به طول 154 متر به چشم می خورد که هر دو تا پنج پله، در یک بلوک سنگی ایجاد شده اند! استقرار جغرافیایی استراتژیک دشت کنگاور نقش بسیار مھمی را به عنوان بزرگراه و جایگاه تماس بین مراکز فرھنگی بزرگ در غرب و شرق تا نواحی خراسان و چین در طول تاریخ داشته است. انتخاب محل کتیبه سه زبانه تاریخی داریوش در بھیستان (بیستون)، واقع در بزرگراه بین ھمدان (پایتخت ھگمتانه) و کرمانشاه و محل استقرار غار تاریخی معروف ساسانیان در طاق بستان نزدیک کرمانشاه، اھمیت فرھنگی و استراتژیک این منطقه را تصدیق می نماید.
معنای نام آناهتیا در زبان پارسی
آناهیتا، آناهید یا ناهید که در پارسی به معنای پاکدامنی و دور از آلودگی می باشد، نام ایزدبانوی آب و باران و یکی از شاخص های اصلی در مذاهب ایران باستان است که ایرانیان برای آن، احترام زیادی قائل می باشند. لازم به ذکر است که در دوران ساسانیان این الهه به یکی از الھه ھای مورد پرستش ایرانیان تبدیل شد.
تاریخچه معبد آناهیتای کرمانشاه
آنچه در تاریخچه معبد آناهیتا، یکی از جاذبه های گردشگری کرمانشاه آمده است، نشان می دهد که نخستین حفاری باستان شناسان بر روی این بنا در سال 1347 انجام گرفت که طبق تحقیقات اولیه، این بنای عظیم را مکانی برای پرستش الهه آناهیتا در دوره اشکانیان دانستند. در سال ١٣54، کاوش ھای بعدی و پیدا شدن سنگ کنگره ای مشابه تاق گرا در سرپل ذھاب این نظریه را مطرح نمود که ممکن است این بنا باقی مانده یکی از کاخ ھای خسرو پرویز در دوره ساسانیان باشد که البته وجود شواھد دیگر به نظریه اول قوت بیشتری می بخشد! این معبد از دوران اشکانیان قابل احترام بوده و پادشاھان اشکانی در معبد آناھیتا تاج گذاری می کردند. معبد آناھیتا در دوره ساسانیان ھم مورد استفاده بوده و بازسازی شده است. کاوش ھا نشان داده است که از آناهیتای عظیم در ادواری نظیر سلجوقیان، ایلخانی، صفویه و قاجار به منظورھای دیگری استفاده می شده و از ھر کدام از این ادوار تاریخی، اثری در معبد به جا مانده است. در نیمه اول قرن یکم بعد از میلاد مسیح، ایسیدور خاراکسی، جغرافیدان یونانی اولین کسی بود که معبد را در کتاب خود قید نمود و آن را معبد آرتمیس نامید. توضیحات مفصل راجع به تاریخچه معبد آناهیتا به وسیله یاقوت الحماوی در کتاب معجم البلدان در قرن سیزدھم نوشته شده است. ابودولاف، مورخ اسلامی که از کنگاور در قرن دھم میلادی دیدن نموده، معبد آناھیتای کرمانشاه را در تاریخ ھفت ناحیه خود توصیف نموده است: "من به قصرالصوص ( کنگاور) رفتم، ساختمان قصر عجیب است، قصر برروی یک ایوان آجری با ارتفاع بیست پا، ساخته شده است. ھمچنین ایوانھا، عمارتھا و خزانه ھای زیبای دیگری ھم وجود دارد که با شکوه تر و جذابتر از ھمه قصرھایی است که تاکنون شنیده ایم. زیبایی و دکوراسیون قصر حقیقتا ھر بیننده ای را مسخ می نماید. در قرن نھم بعد از میلاد مسیح، محمد از طوس در کتاب عجایب المخلوق ، کنگاور را اینگونه توصیف می کند: قصر (معبد) شھری است که کنگور نامیده می شود، زیرا ساختمان ھای عجیبی دارد که از سنگھای خیلی بزرگ غیر قابل تصوری ساخته شده که فقط خدا می داند چگونه و با چه قدرتی بر پا شده اند!
کلام آخر
از معبد آناهیتای کرمانشاه، بخاطر گذر زمان و البته زلزله ای که در سال 1336 در این شهر اتفاق افتاد، تقریبا دیگر چیزی باقی نمانده است که حتی قابل بازسازی باشد! از دلایل طبیعی که عبور نماییم، به بی مهری مردم به این معبد تاریخی می رسیم که اوج نامهربانی های خودشان را با دیوار نویسی بر روی تکه سنگ های این معبد نشان داده اند. غم انگیز است که با یکی از قدیمی ترین و مهمترین جاذبه های گردشگری کرمانشاه و ایران چنین کرده اند!! در پایان باید گفت که معبد آناهیتا در فهرست پیشنهادی یونسکو به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است.
