معصومه محمّدی سیف؛ کارشناسی ارشد جامعه شناسی
بیایید کودک‌مان را دوست داشته باشیم
روز حادثه، پسرم پویا در اتاق مشغول بازی بود که شوهرم به خاطر سر و صدای بچه از خواب بیدار شد.
او که از شیطنتهای پویا عصبی شده بود، چند بار وسایل خانه را به طرفش پرتاب کرد و بعد با دیدن گریه او ناگهان خشمگین شد و او را زیر مشت و لگد گرفت.
حال پسرم وخیم بود که ناچار او را با بدنی خونین به بیمارستان رساندم. پزشکان برای نجاتش تلاش زیادی انجام دادند؛ اما پسرم مقابل چشمانم فوت کرد (به نقل از روزنامه ایران، شماره 4300).
کودک‌آزاری چیست؟
به معنای واقعی کودک‌آزاری عبارت است از استفاده عمدی از قدرت، زور، تهدید یا نیروی جسمانی علیه کودک توسط یک فرد یا یک گروه که به سلامتی، حیات، رشد و عزت نفس کودک لطمه بزند یا احتمال ایجاد صدمات بعدی را افزایش دهد.
آمارها حکایت از شیوع کودک‌آزاری دارد
کودک‌آزاری قدمتی تقریبأ معادل تاریخ بشر دارد. بابلیان و مردم روم باستان دخترکان خود را وقف معابد می‌کردند.
در روم قدیم، کشتن فرزندان حق قانونی والدین بود، اعراب در دوران بدویت و پیش از پذیرش اسلام، دختران خود را زنده به گور می‌کردند.
در چین نیز فروش دختران امری رایج بود. کودک‌آزاری در ابعاد مختلف و در تمام فرهنگها وجود دارد و پدیده جدیدی نیست.
در طول تاریخ کودکان به عنوان مایملک والدین، تلقی میشدند؛ از اینرو هر رفتاری با کودکان را حق خود میدانستند.
بدرفتاری با کودکان تا سال 962 که کمپ و همکارانش از واژه «سندرم کودکان کتکخورده» استفاده کردند، کمتر در بین کادر بهداشتی مورد بحث قرار میگرفت.
بدین ترتیب پدیده کودک‌آزاری، به ویژه دخترآزاری، همزاد و همراه با جوامع بشری بوده است.
هرچند بدین سان کودک‌آزاری پدیدهای منحصر به زمان حال نیست، اخیرأ به نحو چشمگیری به این پدیده توجه شده است.
پدیده کودک‌آزاری جنبه جهانی دارد و همه جوامع به شکلی از این پدیده مجرمانه و مغایر با کرامت انسانی اطفال رنج میبرند.
در واقع هر جایی که کودک نتواند از امکانات شایسته رشد خود برخوردار باشد به طور ضمنی مورد کودک‌آزاری قرار گرفته است.
راهکارهایی برای والدین به منظور مقابله با کودک‌آزاری
والدینی که کودکان پرخاشگر دارند باید با حفظ خونسردی و آرامش، الگوی کودکان پرخاشگر خود باشند.
والدین با تشویق کودکان میتوانند تأثیر بسزایی در رفتارهای آنان داشته باشند.
کودکان نیازمند توجه پدر و مادر خود هستند و والدین باید با توجه به رفتارهای خوب کودکان، آنها را در استمرار این رفتارها تشویق کنند و در زمان تنبیه فقط از کار بد کودک انتقاد کنند و نباید شخصیت بچه را زیر سؤال ببرند.
زیرا در غیر این صورت از اعتماد به نفس کودک کاسته می‌شود.
اگر والدین تهدیدهای بیمورد و غیرعلمی خود را عملی کنند نه تنها رفتارهای منفی بچهها بیشتر می‌شود بلکه آنها در مقابل درمان نیز مقاومتر میشوند و نمیتوان آن رفتار را در کودک از بین برد.
تنبیه زمانی مؤثر است که کم باشد و نسبت کمتری به تشویق داشته باشد.
باید به دنبال کارهای خوب بچهها بود تا آنها را تشویق کرد.
پیشگیری همیشه بهتر، آسان‌تر وسریع تر از درمان است. برای پیشگیری از کودک آزاری می توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج های تحمیلی، ناشناخته، شتابزده و ازداواج در سنین پایین.
توجه به تنظیم خانواده و تعداد مناسب فرزندان
افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آنها
پذیرش مسؤولیت‌ها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، معلم، سرپرست و ... نسبت به کودکان
آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان
توجه به سلامت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک‌آزاری می‌شود.
تقویت روحیه کمک گرفتن هنگام برخورد با مشکلات و آشنایی با مراکز حمایتی، مشاوره و امداد در مورد کودکان و خانواده‌ها.
راهکارهایی به آموزش و پرورش
هم‌چنین مشاوران و مددکاران میتوانند در زمینههای زیر نقش مؤثری را داشته باشند:
چون کودکی که مورد آزار و سوءاستفاده قرار گرفته است نسبت به آینده بیاعتماد و دورنمای آینده برایش تاریک است لذا باید به این کودکان فرصت داد تا احساسات و واکنشهایشان را ابراز کنند تا از احساس تنهایی و جدا بودن از جمع رها شوند.
بیشتر قربانیان سوءاستفاده به خصوص سوءاستفاده جنسی در زمینه بهداشت روانی دچار آسیبهای جدی شده و در بسیاری از موارد گسترهای از دو یا چند اختلال روانی یا رفتاری را بروز میدهند که شایعترین آنها عبارت است از اضطراب، بیاشتهایی، بیشفعالی، حملههای وحشتزدگی، افسردگی، بدخلقی، افت تحصیلی، اقدام به خودکشی، شب‌ادراری، پرخاشگری، دروغگویی و... .
لذا مشاوران و مددکاران لازم است از تمام امکانات، نیروها و منابع موجود در جامعه برای پرورش استعدادها و رفع اختلالها در راستای تأمین بهداشت روانی کودکان آزار دیده و خانواده آنان بهره گیرند.
مرور بر منابع پژوهشی نشان میدهد که برنامههای مبتنی بر مدرسه مهمترین رویکرد برای پیشگیری از کودک‌آزاری است.
برنامههای پیشگیری مبتنی بر مدرسه، میتوانند با آموزش مهارتهای والدین و آماده‌سازی دانش‌آموزان در قبال مسئولیتهای آینده از بروز کودک‌آزاری در آینده، جلوگیری کنند، بنابراین مشاوران و مددکاران میتوانند از طریق جلسات آموزش خانواده، آنان را از آثار و عواقب این معضل اجتماعی آگاه و راههای پیشگیری از آثار و عواقب این معضل اجتماعی و راههای پیشگیری از این آسیب اجتماعی را بازگو کنند.
مشاوران و مددکاران میتوانند با آموزش به معلمان و مربیان از آنها بخواهند تا با مشاهده تغییرات رفتاری و ظاهری کودکان در شناسایی و گزارش موارد کودک‌آزاری نقش مهمی را ایفا کنند.
کودک در فرهنگ ملی و دینی ما هدیه‌ای الهی است که محبت و ملایمت و مراقبت و رشد و تعالی او وظیفه خانواده و جامعه است.
اما این که برخلاف این تلقی فرهنگی، کودک در خانواده و جامعه از سوی والدین و سایرین مورد آزار و اذیت قرار میگیرد؛ نشان از یک مسئله و مشکل اجتماعی است.
از اینرو در پایان پیشنهاد می‌شود با استفاده از روش اقدام اجتماعی، مسائل و مشکلات ناشی از این آسیب اجتماعی را برای قانونگذاران توضیح داده، تا ضمن وضع قوانینی برای حمایت از کودکان جامعه، سیاستهایی توسط دولتمردان اتخاذ شود تا با فراهم آوردن زمینههای مناسب آموزشی، رفاهی، و ... بتوان از معضل کودک‌آزاری پیشگیری کرد.
