مقدمه
مثبت نگری، بر این منطقْ استوار است که توجّه فرد مصیبت دیده را از مشکلات و سختی ها به سمت خوبی ها و زیبایی ها معطوف سازد. در حقیقت، مثبت نگری روشی است برای بازگرداندن توجّه از ناخوشایندها به خوشایندها. در این روش، اموری که می توانند فرح بخش و نشاط آور باشند، وارد فضای روانی شخص مصیب دیده می شوند و بدین سان، از شدّت درد و رنج وی کاسته می شود.
مثبت نگری، خیال پردازی یا واقع گرایی؟!
مراد از مثبت نگری، تخیل مثبت نیست. تخیل مثبت، چون پشتوانه واقعی ندارد، همانند یک فریب شکننده و کم تأثیر است. مثبت نگری دین، مبتنی بر کشف واقعیت های خوشایند است. دین نمی خواهد شما را به قصّه ها، زندگی ها و شادی های خیالی سوق دهد و شما را با وعده های توخالی بفریبد؛ دین، بر آن است تا به شما کمک کند زیبایی های موجود در زندگی تان را کشف کنید و در کنار همه مشکلات، آنها را نیز به حساب آورید.
این، آن چیزی است که می توان آن را «مثبت نگری واقع گرا» نامید.
کشف نکات مثبت زندگی
اگر زندگی را یکسره، تلخی و سختی ببینیم، آزاردهنده و غیر قابل تحمّل خواهد شد. هنگام ورود یک مصیبت، ناخوشایندی آن به گذشته، آینده و تمام زوایای حال، «تعمیم» داده می شود. در برخی موارد نیز ممکن است بر ناخوشایندی حال «تمرکز» شود و به هیچ چیز دیگری توجّه نگردد. با این تعمیم یا تمرکز، هیچ نقطه مثبتی برای انسانْ باقی نمی ماند که به آن، دل خوش کند، امیدوار بماند و مشکلات خود را پشت سر بگذارد.
اما اگر همراه ناملایمات، خوشایندی هایی نیز وجود داشته باشند، موقعیت تنش زا «تعدیل» می شود.
آنچه به نقاط مثبت زندگی، خاصیت آرامش بخشی می دهد، «درک» و توجّه به آنهاست. در شرایط سخت، نقاط مثبت زیادی وجود دارند که با توجّه به آنها می توان به تعدیل تنیدگی و تخلیه فشار روانی پرداخت؛ مهم این است که این نقاط مثبت، شناسایی شده، مورد توجّه قرار گیرند.
با کمال شهامت بپذیرید که دچار مشکل شده اید؛ اما بدانید که در زندگی شما نقاط مثبت بسیاری وجود دارد که می توانید با تکیه بر آنها، از سدّ مشکلات بگذرید. بنابراین، برای رسیدن به آرامش و حفظ تعادل روانی، باید به شناسایی و کشف نقاط مثبت زندگی تان بپردازید. این کار، نیازمند «مهارت» است.
تاکنون فقط به نقاط منفی، توجّه می کردید؛ امّا از هم اکنون تصمیم بگیرید که به نقاط مثبت هم توجّه کنید. همین تصمیم، احساس خوشایندی در شما به وجود می آورد و از بار سنگین فشار روانی می کاهد.
شاید در آغاز راه، پیدا کردن نقاط مثبت، مشکل باشد، ولی با کمی تمرین و کسب مهارت، به موفقیت های بزرگی دست خواهید یافت. در ادامه بحث، به قلمروهایی که نقاط مثبت زندگی تان را می توانید در آنها جستجو کنید، اشاره خواهیم کرد.
1. یاد آوری تجربه های مثبت پیشین
در یک اردوی تابستانی، عده ای از دانش آموزان، شرکت داشتند. در یکی از روزها تأخیر اتوبوس، دانش آموزان را بی تاب ساخت. در این جمع، تنها یک نفر، آرام نشسته بود و در اعتراض و جنجال دیگر دانش آموزان، شرکت نمی کرد. وقتی از او پرسیدند: تو چرا اعتراض نمی کنی؟ گفت: «تا امروز، همه برنامه ها مرتّب بوده است. انصاف نیست که به خاطر یک تأخیر، اعتراض کنیم». این، نشان می دهد که اگر ناملایمات را در کنار خوشایندهای دیگر ببینیم، کوچک و تحمّل پذیر خواهند بود.
خوشایند گذشته یکی از منابع تقویت شما در برابر مشکلات است.
اگر ناخوشایندی، در کنار خوشایندهای گذشته قرار گیرد، از عظمت پوشالی آن کاسته می شود. دیدن ناملایمات اندک، از کسی که خوبی های فراوان از او دیده ایم، آزاردهنده و بی تاب کننده نیست.
به همین جهت، یکی از روش های کاهش تنیدگی، یادآوری نعمت ها و خوشایندهای پیشین است. بر این اساس، امام صادق علیه السلام می فرماید: هیچ خیری نیست در آن بنده ای که از گرفتاری خود شکایت می کند و حال آن که در گذشته، هزاران نعمت داشته و هزاران راحتی در آینده، به او خواهد رسید.[1]
یکی از تجار مدینه که از وضع مالی خوبی برخوردار بود و با امام صادق علیه السلام مراوده داشت، روزگار وی دگرگون شد و به امام صادق علیه السلام شکایت کرد. حضرت برای آرام ساختن وی فرمود: بی تابی نکن که هر چند روزگاری چند تنگ دست شده ای، اما روزگاری طولانی در راحتی و آسایش بوده ای.[2] پس همه چیز را تیره و تار نبینید. به واقعیت ها توجّه کنید، خواهید دید که در کنار آن همه نعمت، رسیدن این محنت، غیر قابل تحمّل و آزاردهنده نیست.
2. فکر به خوشایندی
هر چند هم اکنون در سختی به سر می برید، اما آینده شما، روشن و امیدوارکننده است. توجّه به آینده روشن و خوشایند، از عوامل مهم در کاهش تنیدگی یا فشار روانی انسان هاست. توجّه به آینده روشن، امید و توان مقاومت شما را افزایش می دهد و نشاط و شادابی را به ارمغان می آورد. به همین جهت، امام صادق علیه السلام در ادامه سخن خود برای آرام کردن تاجر ورشکسته ای که پیش از این، از او یاد کردیم، از روش توجّه دهی به آینده نیز استفاده کرده، می فرماید: ناامید نباش که ناامیدی کفر است. شاید خداوند، تو را به زودی بی نیاز کند.[3]
در سفارش اوّل حضرت، صحبت از بی تابی نکردن بود و این جا سخن از مأیوس نشدن. بی تابی کردن، مربوط به زمان حال است و ناامیدی، مربوط به آینده. شخص مصیبت دیده، چون آینده ای را نمی بیند و یا آن را تیره و تار می بیند، مأیوس و ناامید می گردد و بدیهی است این ناامیدی، سطح تنیدگی را افزایش می دهد؛ اما توجّه به آینده روشن، این پیامد منفی را از میان می برد و از فشار روانی انسان می کاهد.
3.درک نعمت های حال
هر چند مصیبت، در زمان حالْ وارد شده و وجود دارد، اما بدانید که ناخوشایندی، همه جنبه های حال را در بر نمی گیرد. حادثه، در یک یا چند بُعد اتفاق می افتد؛ ولی دیگر ابعاد زمان حال، از آن تهی است. ما نه تنها ناخوشایندی را به گذشته و آینده تعمیم می دهیم و خوشایند گذشته و آینده را به حساب نمی آوریم، بلکه در زمان حال نیز ناخوشایندی یک بعد را به همه ابعادِ حال، تعمیم می دهیم و یا اصلًا بُعد دیگری را به حساب نمی آوریم؛ گویا جز این حالت، حالت دیگری وجود ندارد! بدیهی است چنین وضعیتی موجب افزایش فشار روانی می گردد. این، در حالی است که ناخوشایندی، فقط مربوط به برخی از ابعاد زمان حال است.
در کنار نکات منفی حال، نکات مثبت دیگری هم وجود دارد که چه بسا بیشتر از منفی ها باشد؛ چرا به آنها نیندیشیم؟ این مهارت، دایره ناخوشایندی را کاهش داده، بر سطح رضایت از زندگی می افزاید. بر همین اساس، امام علی علیه السلام می فرماید: هر گاه چیزی از دنیا خواستی و از تو بازداشته شد، به یاد آور دینت را که خداوند، به تو داده و از دیگران بازداشته است که این، به جای آنچه از دست داده ای سزاوارتر است.[4]
برخی از کسانی که دچار مشکلات روحی و فشارهای روانی بودند، هنگامی که به معصومان علیهم السلام مراجعه می کردند، با همین روش، درمان می شدند. ابوهاشم جعفری یکی از کسانی است که به شدّت، گرفتار می شود و در تنگنای سختی قرار می گیرد. خدمت امام هادی علیه السلام می رسد تا از وضع خود شکایت کند. او خود می گوید: چون نزد حضرت نشستم، به من فرمود: ای ابو هاشم! کدام یک از نعمت های خدای- عزّ وجلّ- را می خواهی سپاس بگزاری؟! می گوید: سکوت کردم و ندانستم چه جوابی بدهم. حضرت، خود، آغاز به سخن کرد و فرمود: خداوند- عزّ وجلّ- ایمان را روزی تو ساخت و در نتیجه، بدنت را بر آتش، حرام کرد و سلامت را روزی تو ساخت؛ پس تو را بر اطاعت خدا یاری کرد و قناعت را روزی تو کرد و تو را از ابتذال، مصون داشت.[5]
قرار گرفتن مشکلات در کنار نکات مثبت، دو پیامد دارد: یکی این که اندازه مشکلات را کوچک می کند و دیگری این که توجّه به نقاط مثبت، موجب تلطیف فضای روانی می گردد. پس به نقاط مثبت زندگی تان بیندیشید تا مشکلات شما تحمّل پذیر گردد و راحت تر زندگی کنید.
پی نوشت ها
[1] مسکن الفؤاد، ص 52؛ بحار الأنوار، ج 67، ص 231.
[2] کشف الغمّة، ج 2، ص 162؛ بحار الأنوار، ج 78، ص 203.
[3] همان.
[4] من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 401؛ الأمالی، صدوق، ص 412.
[5] بحارالأنوار، ج 71، ص 145؛ فقه الرضا، ص 360؛ کنز الفوائد، کراجکی، ص 345.
