سنایی پیشگام واقعی غزل فارسی است/از جایگاه سنایی غافل ایم

به گزارش خبرگزاری مهر، پنجمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ سنایی به بررسی «غزل سنایی» با سخنرانی سعید حمیدیان در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

حمیدیان در آغاز این نشست گفت: سنایی بی‌شک یکی از پیشگامان غزل فارسی است که متاسفانه به مقام  او چنان‌که باید و شاید توجه نشده است. او در غزل، ابداعات و نوآوری‌هایی داشته است که در شعر شاعران پس از او به کمال و بالندگی رسیده است.

وی افزود: سنایی مثل نوابغی که دهش بسیار زیادی کرده‌اند، در عالم ادب ازجمله غزل، زبانزد است. او پیش از شیخ شیراز، پیشگام واقعی غزل است. سنایی در نیمه دوم قرن پنجم یعنی حدود سه قرن قبل از حافظ و دو قرن قبل از شیخ اجل سعدی زندگی می‌کرد. خوشبختانه اکنون اندکی توجه به سنایی شده و اگر به آن توجه نمی‌شد توگفتی فرامرز هرگز نبود و شخصی با این نقش ادبی دیده نمی‌شود. من با عرفان او سروکار ندارم و می‌خواهم درباره غزل سنایی سخن بگویم.

حمیدیان در بخش دیگری از سخنانش گفت: ما ایرانی‌ها فراموش‌کاریم و سیر تحول غزل را از یاد می‌بریم و شاید کمی به حافظ یا سعدی  توجه داشته باشیم؛ اما هرگز نپرسیدیم که این‌ها را چه کسانی ساخته‌اند. غزل که از قدیم‌الایام در شعر فارسی نبود و قالب معتبر شعر ما همه می‌دانند که تا قرن ششم قصیده است، ولی بعد از آن عرصه غزل است و روزبه‌روز ارتقا پیدا می‌کند و سنایی نخستین فردی است که غزل می‌گوید و به‌فراوانی نیز می‌گوید.

وی افزود: ما قبل از سنایی غزل را به صورت جسته و گریخته، نه به صورت قالب مهم، داشته‌ایم. غزل از نخستین روزگار شعر فارسی وجود داشته، اما بسیار اندک. کار سنایی روی آوردن به غزل است، به گونه‌ای که جای قصیده را پر می‌کند، به‌ویژه قصیده مدحی. در زمان سنایی غزل به آن معنا وجود نداشته است و آن چیزی هم که وجود داشته است بیشتر تغزل‌ها و تشبیب‌های‌ ابتدایی قصیده است. غزل از دل تغزل بیرون آمد، اما به هر حال غزل کجا و تغزل‌ها و تشبیب‌ کجا؟ شاعرهایی مانند فرخی و عنصری مگر تغزل و تشبیب لطیف ندارند؟ در زمان سنایی چیزی که وجود داشت همین بود. عشق‌های قالبی که من از آن به عنوان عشق‌های قلابی یاد می‌کنم در این دوره به وجود آمد.

حمیدیان گفت: اگر دیوان امثال مسعود سعد را ملاحظه کنند، 22 غزل دارد که هیچ کدام غزل نیست. وقتی جایگاه پیشگامی سنایی را بررسی کردیم یقین پیدا کردیم که سنایی پیشگام این راه است و می‌گویند دلایل آن را نیز ذکر کنید. وقتی شاعری در نیمه دوم قرن پنجم و اوایل قرن ششم زندگی کرده در سال 525 فوت کرده بیاید بیش از 500 غزل بگوید حتی از غزل‌های حافظ هم بیشتر جای شگفتی دارد. نیمه دوم قرن هشتم دوره غزل است و باید بتوان آن را با دوره سنایی مقایسه کرد. این شاعر را باید با شاعرهای دیگر سنجید. ما در حقیقت، موضوع و محتوای غزل را همراه با شکل و زبان غزل یکجا می‌خواهیم که آن را در دیوان سنایی می‌بینیم.

نویسنده کتاب «شرخ شوق» گفت: غزل‌های سنایی چاپ مرحوم محمدتقی مدرس رضوی رسماً 408 غزل دارد و اشتباه این استاد این بوده که تعداد بسیاری از غزل‌های سنایی را جزو قصاید کوچک آورده است یعنی اصلا غزل نیست. بسیاری از غزل‌های سنایی در قسمت قصیده قرار گرفته است. ما از حافظ در حقیقت احساس تعجب نمی‌کنیم وقتی 500 غزل دارد زیرا دوره، دوره غزل است. اما آیا شگفت‌انگیز نیست که سنایی 500 غزل داشته باشد؟

این محقق در پایان گفت: شاعران قرون بعد یعنی ششم و هفتم غزل را به اوج می‌رسانند و شیخ بزرگوار شیراز حضور نیرومندی در سده هفتم دارد و باید شکوه غزل فارسی را با او اندازه گرفت و سپس در قرن هشتم که حافظ می‌آید باید بر پایه این مسایل آن را ارزیابی کرد.