میدان نقش جهان ؛ زیبایی هایی از نصف جهان

میدان نقش جهان اصفهان که اکنون به نام میدان امام خوانده می شود در زمان شاه عباس اول صفوی در قسمت جنوبی شهر با هدف گسترش و توسعه شهری بنیان نهاده شد و تدریجا جای مرکز قدیمی شهر (میدان کهنه) را گرفت. میدان نقش جهان به گفته جهانگردان دوره های تاریخی مختلف از زیباترین میدان های جهان به شمار می آید، نام این میدان از باغ معروفی به نام نقش جهان برگرفته شده که پیش از احداث آن در این محل قرار داشته است. میدان تاریخی نقش جهان به شکل مستطیلی است که 500 متر طول و حدود 165 متر عرض دارد. به جز بناهای تاریخی در چهارگوشه میدان، دور تا دور بقیه قسمت های آن را غرفه های دو طبقه احاطه کرده و غرفه های زیرین آن به شکل حجره هایی هستند که در آن ها عموما فروشندگان به عرضه صنایع دستی و یادگارهای اصفهان مشغولند. سردر قیصریه واقع در شمال میدان نیز سردر ورودی بازار عظیم و شگفت آور اصفهان بوده و هست. حضور مسجد امام در جنوب، مسجد شخ لطف الله در شرق، کاخ عالی قاپو در غرب و سردر بازار قیصریه در شمال میدان نقش جهان باعث شده که این میدان در طول تاریخ نقش سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مهمی را بازی کند. میدان نقش جهان اصفهان در دوران صفوی محل برگزاری مراسم مختلف از قبیل جشن ها، رژه قشون و مسابقات مختلف ورزشی از قبیل چوگان و تیراندازی بوده است و امروز نیز دو دروازه سنگی چوگان واقع در شمال و جنوب آن یادآور اهمیت اجتماعی و فرهنگی این میدان در ادوار گذشته است. باهمگردی همراه باشید تا بناهای اصلی میدان نقش جهان را بشناسیم...

عالی قاپو

نام عالی قاپو را معمولا همانند باب عالی عثمانی به معنای دروازه بزرگ می دانند اما بعضی نیز آن را صورت مقلوب "علی قاپو" به معنای (در علی) دانسته اند از آن رو که شاه عباس یکی از درهای حرم مطهر حضرت علی (ع) را به منظور تبرک در مدخل این کاخ نصب کرده است. کاخ عالی قاپو در عهد صفویه "دولتخانه مبارکه نقش جهان" و "قصر دولتخانه" خوانده می شد. کاخ عالی قاپو از بناهای منحصر به فرد عصر صفوی است که به دستور شاه عباس اول در ربع اول سده یازدهم قمری بنا شده و در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد. این کاخ در زمان صفویه محل پذیرش سفرا و میهمانان عالیقدر پادشاه بوده است. از قسمت های بسیار جالب این کاخ می توان "اتاق صورت" یا "اتاق موسیقی" را نام برد که در آن خاصیت آکوستیک گچ بری ها برای انعکاس طبیعی نغمه های نوازندگان استفاده شده است، تزئینات گچ بری این اتاق که بزرگترین اتاق عمارت است تماما به شکل ظروف مختلف مانند جام و طراحی و تنگ و غیره طراحی شده که مجموعا آن ها جدا از تزئین، عمل انعکاس صوت را به نحو طبیعی انجام می دهد.
کاخ دارای 5 طبقه است و با آثار ارزشمندی از نقاشی ها و گچ بری های هنرمندان طراز اول زمان خود تزئین شده است، که از میان آن ها می توان از مینیاتورهای رضا عباسی، نقاش معروف معاصر شاه عباس نام برد. احداث ایوانی با 18 ستون در طبقه سوم کاخ از اقداماتی بود که در زمان شاه عباس دوم به انجام رسید. این ایوان رو به میدان نقش جهان و دارای ستون ها و نرده های چوبی است و در وسط آن حوضی مسی قرار دارد.

بازار قیصریه

بازار اصفهان بهترین نمودار گسترش این شهر در طول تاریخ می باشد و از بناهای اصلی میدان زیبای نقش جهان می باشد. این بنا نخستین بار در ضلع جنوب غربی مسجد جامع و میدان کهنه شکل گرفت و در طول قرون به سراها و راهروهای آن افزوده شد. تاریخچه بازار اصفهان به قرن پنجم هجری باز می گردد، لکن بنای کنونی آن بازمانده دوران صفوی است.
در این دوران بازار قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان اصفهان و به قصد جایگزینی این میدان به جای میدان کهنه احداث شد و با گسترش آن به بازار کهنه متصل گردید. هنوز هم می توان در سردر بازار قیصریه به تزئینات نقاشی دیوارها و سقف مقرنس آن را که یادآور تاریخچه کهن این بازار است مشاهده کرد تا اوایل قرن حاضر نقاشی روی دیوارها که تصاویری از جنگ های شاه عباس و همچنین مردان و زنان اروپایی بوده وجود داشته است. امروزه در جبهه غربی سردر نقاشی هایی با صحنه شکارگاه شاه عباس وجود دارد.
در دوران صفویه در طرفین سردر قیصریه اماراتی به نام نقاره خانه وجود داشت که در اواخر دوره قاجار تخریب شد. بازار قیصریه از نظر استحکام و زیبایی در ایران کم نظیر است. مهم ترین و زیباترین چهار سوهای اصفهان چهار سویی است که در قسمت وسط این بازار واقع شده و از زمان شاه عباس به جا مانده است.
این بازار امروزه مرکز فروشندگان انواع پارچه های قلمکار و بافتنی های دستی اصفهان است. بنا به شواهد تاریخی بازار قیصریه که از زیباترین قسمت های شهر اصفهان در زمان صفویه بوده در عهد شاه عباس به رسته جواهرفروشان و لعل تراشان اختصاص داشته است.

مسجد شیخ لطف الله

مسجد شیخ لطف الله که در ضلع شرقی میدان نقش جهان واقع شده، از شاهکارهای بی بدیل هنر معماری و کاشیکاری قرن یازدهم هجری قمری به شمار می آید. این مسجد به فرمان شاه عباس اول صفوی در سال 1011 هجری قمری بر روی خرابه های یک مسجد قدیمی بنا شده است و آن را به نام شیخ لطف الله میسی عاملی که در این مسجد امامت داشته خوانده اند و از زیباترین بناهای اصلی میدان نقش جهان محسوب می شود. تناسب اندازه ها، طراحی قدرتمند و اجرای بی نقص تک تک اجزای مسجد شیخ لطف الله در زمره معدود مساجد ایرانی است که مناره ندارد و این خود بر یگانگی و منحصر به فرد بودن آن می افزاید. معمار این بنای بی نظیر به استناد کتیبه محراب، محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهانی بوده است و در آن کتیبه هایی به خط علیرضا عباسی و باقر بنا با اشعار شیخ بهائی و شیخ لطف الله دیده می شود. در داخل گنبد کتیبه کمربندی بسیار زیبایی وجود دارد که به خط علیرضا عباسی خوشنویس شهید و یگانه عصر صفوی است.

مسجد جامع عباسی

یکی از مهم ترین بناهای اصلی میدان نقش جهان و بناهای عصر صفویه که به اعتقاد بسیاری از لحاظ عظمت بنا، معماری و کثرت تزئینات زیباترین مساجد ساخته شده در ایران به شمار می آید. این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع شده در ادوار تاریخی مختلف به نام های مسجد سلطانی جدید و جامع عباسی شهرت داشته است. بنای آن در 15 صفر 1020 قمری (19 آوریل 1616 میلادی) در سومین مرحله از اجرای طرح میدان نقش جهان به فرمان شاه عباس بزرگ آغاز و در حدود سال 1407 قمری (1637 میلادی) در دوران سلطنت شاه صفوی به پایان رسید.
مسجد امام چهار ایوانی است که ابعاد آن، بدون در نظر گرفتن زیربنای مدخل، 130*100 متر می باشد. دو مناره باریک و بلند واقع در ایوان جنوبی مسجد هریک 48 متر ارتفاع دارند. ارتفاع گنبد 52 متر از سطح زمین است و قطر خارجی آن 25 متر می باشد. شگفت اینکه با وجود عظمت و گستردگی ابعاد بنا و پیچیدگی ساختمان مسجد، تناسب اجزای آن به حد کمال رعایت و قرینه سازی در آن به بهترین نحو انجام شده است. طراحی بنای مسجد به احتمال زیاد به دست استاد بدیع الزمان تونی انجام شده و به روایت کتیبه سردر مسجد استاد علی اکبر اصفهانی معمار و مهندس بنا بوده است.
شکوه و زیبایی مسجد امام گذشته از نبوغ در معماری و عظمت بنا، مدیون تزئینات کاشی کاری کم نظیر آن است. سردر ورودی بنا که شاهکاری از هنر کاشی کاری در دوران صفوی به شمار می آید، شامل کاشی های معرق اعلائی است که با طرح های اسلیمی متنوع و کتیبه هایی به خط معروف ترین خوشنویسان عهد صفوی، ورودی را زینت داده اند. تزئینات دیگر بخش های ساختمان از کاشی های خشتی هفت رنگی است که در آن ها عموما درجات مختلف رنگ ها ترجیح داده شده اند.