سرویس سبک زندگی فردا: یکی از مسائل مالی مهم مربوط به زوج‌ها، مسئله نفقه است. مباحث اقتصادی در خانواده‌هایی که جانب دین و اخلاق را رعایت می‌کنند، موضوعی جانبی است، اما در برخی خانواده‌ها که مرد تکالیف شرعی و قانونی خود را رعایت نمی‌کند ممکن است موضوع نفقه آخرین امید زن برای گذران زندگی خود و فرزندانش باشد. در ادامه این مطلب را به نقل از سایت همشهری آنلاین می‌خوانیم.
به هر حال نفقه، حق زن و تکلیف مرد است و نمی‌توان از آن به راحتی چشم‌پوشی کرد. با توجه به اینکه یکی از حقوق شرعی و قانونی زنان در ازدواج، نفقه است در مباحث حقوقی برای دریافت این حق شرایطی درنظر گرفته شده که عدم‌اطلاع از آن‌ها ممکن است باعث شود زنی به حق خود نرسد یا مردی زمانی از زندگی خود را پشت میله‌های زندان بگذراند. برای اطلاع بیشتر در این‌باره و آشنایی بیشتر با مباحث قانونی مربوط به نفقه، صفحه پیش‌رو به شما کمک خواهد کرد.
نفقه یعنی چه؟
در قانون و فقه اسلامی، نفقه نوعی درآمد برای بانوان، فرزندان و پدر و مادر نیازمند محسوب می‌شود. در واقع نفقه عبارت است از تأمین هزینه جاری زندگی که شامل خانه، اثاثیه منزل، غذا، لباس، دارو و درمان می‌شود. معروف‌ترین آن مربوط به نفقه همسر است. اما نفقه طبق قانون به فرزندان و پدر و مادر شخص توانمند هم تعلق می‌گیرد.
نحوه تعیین میزان نفقه
نفقه با توجه به شئون خانوادگی زن، عرف و عادات ساکنان هر منطقه و یا هر شهر و همچنین وضع مالی مرد تعیین می‌شود؛ مثلا نفقه زنی که ساکن شهری بزرگ است و شوهرش هم کارمند است با نفقه زنی که در شهر کوچک‌تری با شوهر کارگری زندگی می‌کند، تفاوت دارد. اگر زوجین در مورد میزان نفقه دچار اختلاف شوند، دادگاه میزان آن را براساس همین شرایط تعیین می‌کند.
شرایط پرداخت نفقه
ابتدا باید بدانید که نفقه مخصوص ازدواج دائم است و در ازدواج موقت نفقه مطرح نیست مگر آنکه از ابتدا شرط شود. در ازدواج دائم هم به محض آنکه عقد ازدواج صورت گرفت، شوهر مکلف به پرداخت نفقه است. البته علاوه بر عقد دائم، شرط دیگری هم برای پرداخت نفقه وجود دارد و آن تمکین زن از همسر خود است. قانون مدنی در این خصوص می‌گوید اگر زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زناشویی امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.
تمکین یعنی چه؟
تمکین یکی از شروط تعیین‌کننده پرداخت نفقه است. تمکین عام و تمکین خاص دو نوع از تمکین است. مفهوم تمکین خاص اطاعت از نیاز‌های غریزی و جنسی مرد از طرف زن و مفهوم تمکین عام فرمانبرداری کلی در تمام امور کلی زندگی است. زن موظف به پیروی و اطاعت از شوهر است. قانون هم اشاره کرده ریاست خانواده از خصائص مرد است، مگر در مواردی که این ریاست به زن واگذار شده باشد. تعلق گرفتن نفقه به زن، وابسته به تمکین کامل اوست؛ یعنی حتی درصورت تحقق تمکین عام و سرپیچی از تمکین خاص یا بر عکس، نفقه تعلق نمی‌گیرد.
ترک منزل و ماجرای نفقه
شوهر وظیفه دارد که در حد بضاعت خود منزلی مستقل و متناسب با شئون همسرش فراهم کند و زن هم باید در منزلی که شوهر فراهم کرده است، سکونت کند. اگر این شرایط فراهم بود ولی زن منزل شوهر خود را ترک کرد، در این صورت نمی‌تواند مطالبه نفقه کند. البته که در این خصوص هم استثنائاتی وجود دارد؛ مثلا اگر این منزل از جنبه شئون اجتماعی مطابق حال زن باشد، اما زندگی در آن، احتمال ضرر و زیان شرافتی یا بدنی و آزار و اذیت برای زوجه به‌وجود آورد، خروج او از منزل نافرمانی محسوب نمی‌شود و تا زمان برطرف شدن مشکل، نفقه به وی تعلق خواهد گرفت. براساس قانون مدنی، در چنین شرایطی زن می‌تواند مسکن جداگانه تعیین کند و درصورت ثابت شدن احتمال این ضرر، دادگاه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و تا زمانی که زن در بازگشت به منزل مشترک، معذور است نفقه برعهده شوهر خواهد بود.
نتیجه عدم‌پرداخت نفقه
اگر شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند یا قصدی برای پرداخت آن نداشته باشد، زن می‌تواند 2 اقدام انجام دهد؛ یا شکایت خود را به دادگاه کیفری تقدیم کند یا دادخواست خود را به دادگاه حقوقی بدهد. نفقه مربوط به زمان حال از طریق کیفری قابل مطالبه است و نفقه مربوط به گذشته با ارائه دادخواست حقوقی قابل‌پرداخت خواهد بود؛ یعنی اگر مردی مثلا در طول 5 سال ازدواج خود، نفقه همسرش را پرداخت نکرده است، زن می‌تواند همین امروز شکایت کیفری تقدیم دادگاه کند و نفقه حال حاضر خود را بگیرد، اما برای 5 سال گذشته که مرد نفقه پرداخت نکرده است، باید به دادگاه حقوقی مراجعه و دادخواست تقدیم کند.
ماجرای نفقه بعد از جدایی
در طلاق اگر علت جدایی، عدم‌تمکین یا نشوز (نافرمانی) زن به‌دلیل ترک خانه نبوده و طلاق رجعی باشد، پرداخت نفقه زن در طول مدت عده (زمان تعیین شده پس از وقوع طلاق یا فوت شوهر که زن در این مدت حق ازدواج مجدد ندارد) برعهده مرد خواهد بود. اما در طلاق خلع (به‌دلیل کراهت زن از همسر خود)، مرد از پـرداخت نفقه معاف است؛ اگــرچه زن باید عده نگاه دارد.
فاصله بین عقد تا ازدواج
در مدت زمان میان عقد و شروع زندگی مشترک زیر یک سقف، نفقه‌ای به زن تعلق نمی‌گیرد مگر آنکه زن جهت شروع به زندگی اعلام آمادگی کرده باشد، اما مرد از بردن همسرش خودداری کند که در این صورت زن مستحق دریافت نفقه خواهد بود.
در این صورت زن باید بتواند ادعای خود را ثابت کند؛ یعنی یا باید به نزدیک‌ترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه و 3 برگ اظهارنامه دریافت و آمادگی خود را اعلام کند یا آنکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهاد‌هایی تنظیم کند.
مصادیق تمکین
مصادیق تمکین، متفاوت است، اما عمدتا یکی از موارد داشتن رابطه جنسی است. زن مکلف است نیاز‌های جسمی و مشروع شوهر خود را بر آورده کند، مگر در دوران عادت ماهیانه یا بیماری که او را از انجام این وظیفه باز می‌دارد. یکی دیگر از موارد تمکین، اقامت در اقامتگاه (خانه) دائمی شوهر است؛ یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند؛ مگر آنکه حین وقوع عقد شرطی جز این شده باشد. مورد سوم، الزام زن به حسن معاشرت و رفتار خوب با شوهر خویش است.
مجازات مردی که نفقه نمی‌دهد
درصورتی که مرد بر پرداخت نکردن نفقه اصرار داشته باشد، باید گفت: حبس در انتظار آن مرد است. در همین رابطه، ماده 53 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 92 برای عدم‌پرداخت نفقه، جنبه کیفری درنظر گرفته است و می‌گوید: «هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را درصورت تمکین او ندهد یا از پرداخت کردن نفقه سایر اشخاصی که نفقه به آن‌ها تعلق می‌گیرد امتناع کند، به حبس تعزیری درجه 6 (6 ماه و یک روز تا 2 سال) محکوم می‌شود. تعقیب کیفری هم بستگی به شکایت شاکی خصوصی دارد و البته جزو جرایم قابل‌گذشت است. درصورت گذشت شاکی در هر زمان، تعقیب جزایی یا اجرای مجازات متوقف می‌شود. تبصره این ماده هم مقرر کرده است که «امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌ای که به موجب قانون، مجاز به عدم‌تمکین است، مشمول این ماده نیست». به‌طور مثال مرد به واسطه اینکه زن در خلال عادت زنانگی‌اش از ایفای وظایف زناشویی خودداری می‌کند نمی‌تواند از دادن نفقه زن خودداری کند و موظف است که نفقه او را بپردازد. بعد از اینکه زن توسط حکم دادگاه همسر خود را ملزم به پرداخت نفقه کند و مرد توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد، زن می‌تواند تقاضای طلاق کند.
نفقه پس از فوت
درباره اینکه زن پس از فوت شوهر خود نیز حق دارد نفقه مطالبه کند باید گفت: تا سال 1381 طبق قانون اگر عقد ازدواج به‌دلیل فوت شوهر پایان می‌یافت، در عین حال که زن مکلف بود عده (4ماه و 10 روز) نگاه دارد نمی‌توانست نفقه مطالبه کند ولی با اصلاح قانون در سال 1381 زن می‌تواند در ایام عده، نفقه مطالبه کند. البته این نفقه جدای از سهم‌الارث زن محاسبه می‌شود یعنی زن علاوه بر میزان ارثیه می‌تواند نفقه را هم مطالبه کند.
