مناقصه در لغت‌نامه‌ی دهخدا خریدن مال یا اموال و … از طرف مأمور رسمی به کمترین قیمتی است که از طرف فروشندگان پیشنهاد می‌شود. همچنین ممکن است که موضوع مناقصه، انجام دادن عملی باشد. در اصطلاح نیز مناقصه از این تعریف ابتدایی دور نیست و همانطور که از نام این نهاد پیداست، هرگاه فروشنده -چه دولتی و چه شرکتی خصوصی- نیازمند خرید کالا یا خدماتی باشد، با رعایت شرایط و مقرراتی می‌تواند از این روند خاص خرید استفاده کند و کالا و خدمات موردنیاز را به کمترین قیمت فراهم آورد.
مزایای مناقصه
این فرایند برای طرفین مناقصه مزایایی دارد که غالبا همین مزایا سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی را به برگزاری آن ترغیب می‌کند، البته سازمان‌های دولتی برای بخش خاصی از تأمین کالا و خدمات‌شان ملزم به استفاده از این فرایند هستند.
در یک سوی این فرایند، مناقصه‌گزار و در سوی دیگر مناقصه‌گر وجود دارد. مناقصه‌گزار دستگاه یا ارگانی است که برگزاری مناقصه را برعهده دارد و نیازمند خرید کالا و خدمات است. مناقصه‌گر شخص حقیقی یا حقوقی است که در مناقصه شرکت می‌کند.
مناقصه‌گزار با برپایی مناقصه از طریق این رقابت به بهترین کالا و خدمات با کمترین قیمت دست می‌یابد. گاه مناقصه به عللی چون اعلام غیرواقعی هزینه‌ی انجام موضوع مناقصه از سوی مناقصه‌گر یا ارائه‌ی سوابق غیرواقعی برای برد در مناقصه از طرف او، با مشکل مواجه می‌شود؛ اما باید بدانیم که تأمین کالاها و خدمات در شرکت‌های دولتی غالبا از طریق مناقصه انجام می‌گیرد تا با استفاده از فضای رقابتی، به کیفیتی بالا و هزینه‌ی مناسبی دست یابند.
مناقصات دولتی
از آنجا که در اغلب مناقصات، مناقصه‌گزار یک سازمان دولتی اعم از وزارتخانه، مؤسسه‌ی غیرانتفاعی وابسته به دولت، بانک و مؤسسه‌ی اعتباری دولتی، شرکت بیمه‌ی دولتی، مؤسسه‌ی عمومی یا نهاد عمومی غیردولتی است، عموم مقررات ناظر بر مناقصه نیز در قالب مقررات مصوبه‌ی مجلس شورای اسلامی می‌گنجد. مقرراتی مثل قانون برگزاری مناقصات و همچنین آیین‌نامه‌ی معاملات دولتی که به ترتیب در سال‌های 49 و 83 تصویب شده است.
روش‌های برگزاری مناقصات دولتی
مناقصات دارای تقسیم‌بندی‌های گوناگونی هستند. از نظر مراحل بررسی به یک مرحله‌ای و دو مرحله‌ای تقسیم‌بندی می‌شوند.
1. روش یک مرحله‌ای
در روش یک مرحله‌ای نیاز به ارزیابی فنی پیشنهادها نیست و پیشنهادات مناقصه‌گران در یک جلسه بررسی و برنده‌ی مناقصه اعلام می‌شود.
2. روش دو مرحله‌ای
در روش دو مرحله‌ای مناقصه‌گزار پیشنهادها را از لحاظ فنی و بازرگانی بررسی می‌کند. پس از بررسی‌های فنی، پیشنهادهایی که امتیاز این مرحله را کسب کرده باشند، مشاهده می‌شوند و با ارزیابی مالی، برنده‌ی مناقصه تعیین می‌شود.
از منظر دعوت مناقصه‌گران، مناقصات به 2 روش عمومی و محدود تقسیم می‌شوند. در روش عمومی، آگهی مناقصه برای عموم آگهی می‌شود. اما در روش محدود، به تشخیص مسئول دستگاه اجراکننده‌ی مناقصه، آگهی مناقصه از طریق دعوتنامه به کسانی که شایسته‌ی شرکت در مناقصه هستند ارسال می‌شود.
پیروزی در مناقصه
برای پیمانکاران، برنده شدن در مناقصات دولتی و خصوصی، همیشه دغدغه‌ی مهمی بوده است؛ اما همین مسئله گاه باعث می‌شود تا پیمانکار یا مناقصه‌گر شرایط واقعی اجرای قرارداد را نادیده بگیرد یا به آنها توجه نکند و قیمت‌های بسیار نازلی را صرفا برای پیروزی در مناقصات پیشنهاد کند. از طرفی، ترفندها و روش‌های بسیاری در دنیای تجارت برای پیروزی در انواع مناقصات وجود دارد. اما بهتر است مناقصه‌گر از ابتدا به انتهای مسیر خود بیندیشد. چرا که ناتوانی در انجام پروژه یا ارائه‌ی خدمات و کالاها به مناقصه‌گزار، کارنامه‌ی بدی را برای مناقصه‌گر باقی می‌گذارد و ضمنا اغلب اوقات موجب ورشکستگی او خواهد شد.
