قلعه تاریخی الموت ؛ آثار به جای مانده سلسله اسماعیلیان

فرقه ای از شیعیان وجود دارند که خود را شیعه اسماعیلی می نامند. باور این این فرقه بر این است که امامت بعد حضرت امام جعفر صادق به به محمد بن اسماعیل رسیده است. این فرقه دلیل این اعتقادات خود را چنین توجیه می کنند که چون پس از امام جعفر صادق به خاطر اینکه فرزند پسر ایشان، اسماعیل پیش از پدر در گذشته پس امامت باید به محمد بن اسماعیل رسیده باشد و در واقع عمده علت نام گذاری این فرقه به نام اسماعیلیان نیز همین می باشد. از آثار به جای مانده از این سلسله می توان به قلعه تاریخی الموت اشاره کرد.در ادامه با قلعه الموت قزوین و این قلعه تاریخی الموت بیشتر آشنا خواهیم شد.

تاریخچه:

بعد از این که آخرین خلیفه فاطمی از دنیا رفت همچون بیشتر ادوار در تاریخ بر سر جانشینی او درگیری رخ داد. دلیل این درگیری ها این بود که هر دو فرزند پسر او خود را لایق جانشینی پدر می دانستند و نمی خواستند خلافت را به راحتی به برادر خود بدهند. در این میان حسن صباح رهبر بزرگ و شناخته شده اسماعیلیان حمایت خود را از نزار اعلام کرد و او را لایق تر دانست و از مستعلی، برادر نزار حمایت نکرد. بعد از گذشت سال ها اسماعیلیان در ایران نقاط مختلفی را در کوهستان ها برای استقرار خود پیدا کردند و در آنها قلعه هایی را بنا ساختند اما از شناخته شده ترین محل های استقرار اسماعیلیان در ایران می توان به قلعه الموت در قزوین اشاره کرد.این قلعه تاریخی اسماعیلیان که در حدود 100 کیلومتری قزوین می باشد مدت زمان زیادی به عنوان مرکز فرماندهی اسماعیلیان از تمام جهات مانند فرماندهی نظامی و حتی دینی بوده است. از عمده علل ساخت این قلعه های تاریخی توسط اسماعیلیان در این مکان های کوهستانی می توان به عدم دسترسی آسان دشمنان به این نقاط اشاره کرد. این قلعه دست نیافتنی برای دشمنان به طور حتم تا زمان حمله هولاکوخان مغول به عنوان مرکز فرمانروایی اسماعیلیان شناخته می شده است. در حال حاظر این قلعه تاریخی سال هاست که تحت کاوش ها و جست وجو های باستان شناسان قرار دارد.

علت نام گذاری:

اگر بخواهیم ریشه نام گذاری این منطقه یا همان الموت را بررسی کنیم باید به زبان پارسی باستان بازگردیم. بیشتر زبان شناسان و تاریخ دانان وازه الموت را بر گرفته از دو واژه جدا گانه آله و آموت می دانند. اما معنای این کلمات در کنار یک دیگر نامی کاملا درخور این منطقه را می سازد. الموت در اصطلاح به معنای مکانی است که عقاب جای آن را یاد گرفته است. در میان شنیده ها بسیاری از مردم بر این اعتقاد هستند که محل ساخت این قلعه را که در بالای کوهی بلند و دور از دسترس است را عقاب به حسن صباح نشان داده است اما اگر بخواهیم از روی شواهد تاریخی صحبت کنیم باید به این نکته اشاره کرد که این قلعه تاریخی توسط حسن صباح از حاکم دیلمان خریداری شده است. این قلعه الموت قزوین که مربوط به زمان حکومت اسماعیلیان می باشد و محل قرار گیری آن را می توان نشانی از توان بالای اسماعیلین در آن زمان دانست. این قلعه الموت قزوین در ارتفاعی بسیار بالا تر از روستا های اطراف قرار گرفته است و همین موضوع این قاعه را بسیار دست نیافتنی تر جلوه می دهد.این قلعه بسیار مرتفع از دو بخش جداگانه تشکیل شده است که شامل بخش شرقی و غربی می شود. تاریخ دانان و محققان معماری بر این باورند که در بخش شرقی این قلعه الموت قزوین که بخش فرعی محسوب می شده است نگهبانان و خانواده های آنها سکونت داشته اند اما بخش غربی در اصطلاح به عنوان بخش اصلی قلعه تاریخی شناخته می شده است. در میان این دو بخش جداگانه محوطه ای در به مساحت سی و پنج متر قرار دارد که از نظر محققان محل ارتباط بین این دو بخش از قلعه بوده است. به طور کلی تا کنون میان محققان این مجموعه اتفاق نظر برای ترسیم نقشه دقیق قلعه وجود ندارد و میان عقاید محققین اختلاف دیده می شود اما با بازدید از این مکان به طور تقریبی می توان محدوده قسمت های مختلف قلعه را متوجه شد. این قلعه تاریخی الموت نیز مانند اکثر بنا های تاریخی دارای ساختار کاملا مشخصی از نظر مهندسی نمی باشد و پست و بلندی های منطقه در نحوه ساخت آن بسیار موثر بوده اند این موضوع کاملا در شکل ساخت این قلعه تاریخی الموت  و نقشه های تقریبی موجود از آن به چشم می خورد. دروازه و محل ورود به این قلعه مرتفع در سمت شمالی می باشد. در زمان های قدیم در دو سوی دروازه قسمتی برای استقرار نگهبان ها ساخته شده بود از همین دروازه و از میان نگهبانی ها می توان وارد قلعه ای شد که در زمان وجود حیات در آن یکی از قوی ترین دژ ها محسوب می شده است. این قلعه الموت قزوین با این که بیشتر دارای استحکامات نظامی بوده است و به جهت دفاع هر چه بهتر در آن ارتفاع ساخته شده اما دارای تزیینات و کاشی کاری های زیبایی نیز بوده است و این موضوع را قطعات کاشی یافت شده از اطراف قلعه الموت قزوین نیز تایید می کند. می توان از شواهد موجود این حدس را زد که تنها قسمتی از کاخ با کاشی تزیین شده بوده و بخش های نگهبانی نیازی به تزیینات نداشته است. اما امروزه متاسفانه از تمام آن زیبایی ها به جز یک ساختمان تخریب شده چیزی باقی نمانده است.

کمی بیشتر درباره قلعه الموت..

این بنا علاوه بر تزیینات معماری و بخش های نگهبانی در قلعه الموت دارای بخش های دیگری نیز بوده است. این بنای مربوط به زمان اسماعیلیان به طور کلی کاملا کاربردی ساخته شده و دارای چندین آب انبار و گذر گاهی های سرپوشیده نیز می باشد. آب انبار های این قلعه الموت قزوین برای تامین آب ساکنین آن بسیار کاربردی بوده است و به هنگام محاصره دشمن می توانست آب مورد نیاز اهالی قلعه را تا مدت زیادی تامین کند. اما متاسفانه از تمامی بخش های ذکر شده اکنون تنها بخش های از آن به جای مانده است و بقیه آن با تخریب بسیار زیاد مواجه شده است. زمان تخریب اولیه این قلعه الموت را می توان مربوط به حمله هلاکو خان مغول به ایران در زمان اسماعیلیان دانست اما پس از آن نیز این ساختمان مورد استفاده قرار می گرفته است برای مثال در دوران صفوی این قلعه الموت به عنوان زندان دولتی و با کاربری متفاوت از آنچه در ابتدا برای آن ساخته شده بود مورد استفاده قرار گرفت. متاسفنه عدم نگهداری صحیح از این بنای تاریخی و کنده کاری هایی که در زمان قاجار برای کشف گنج در این منطقه انجام شد موجب وارد شدن آسیب جدی به قلعه تاریخی الموت گردید.