نفس بدبو و بیماریهای دهان

نفس بدبو

بوی بد نفس بیماری شایعی است که در روابط شخصی افراد بسیار مؤثر است. پژوهشگران اخیراً مسئله‌ی بوی بد تنفس را به صورت کیفی و کمّی بررسی کرده‌اند و به یافتن علت‌ها و امکانات درمان آن توفیق یافته‌اند. آنان به وجود انواع جدیدی از باکتری‌های مولد بوی بد نفس پی برده‌اند و معلوم شده است که این عارضه ناشی از زندگی این باکتری‌ها در دهان می‌باشد. بوی بد نفس مثل دیگر بوهای زیربغل و پا، ناشی از وجود محیط مساعد زندگی و تکثیر و سوخت و ساز میکروب‌ها است.
دهان خانه‌ی صدها نوع باکتری است که از مواد پروتئینی استفاده می‌کنند. بعضی از موادی که از تجربه‌ی پروتئین‌ها به وسیله‌ی باکتری‌ها به وجود می‌آیند بوی بد دارند. باکتری‌های ساکن در دهان که عموماً بی‌هوازی‌اند (1)، مواد بدبوی زیر را به وجود می‌آورند: هیدروژن سولفید (با بوی مشخص تخم مرغ گندیده)، مرکاپتان و اِسکاتول (که در مدفوع نیز وجود دارند)، ایندول و کاداورین (حاصل از گندیدگی مواد)، پوت رسّین (موجود در گوشت گندیده) و اسید ایزووالریک (با بوی ناخوش پای بعضی افراد).
پژوهشگران دانشگاه میشیگان اخیراً کشف کرده اند که انواع میکروب‌های ساکن روی زبان با انواعی که روی جرم دندان به سر می‌برند، تفاوت دارند. از این گذشته در بعضی از افراد تندرست بخش عقب زبان (جدا از لثه و دندان‌ها) تولید کننده‌ی بوی بد می‌باشد. این قسمت به وسیله‌ی بزاق به خوبی تمیز نمی‌شود و حاوی فرورفتگی های پر شماری است که باکتری‌ها در آن‌ها مخفی می‌شوند. این باکتری‌ها در گنداندن ترشحات عقبی بینی- که احتمالاً در یک چهارم ساکنان شهرها شایع است- و دیگر ذرات غذایی دهان که در آن‌ها جمع می‌شوند نقش فعال دارند.
دیگر منابع بوی بد عبارتند از: بهداشت ناکافی دهان (به خصوص اگر ذرات مواد پروتئینی بین دندان‌ها باقی بمانند)، التهاب لثه، دست کاری نادرست دندان‌ها، ناپاکی دندان‌ها و آبسه. و هر چیزی که باعث خشکی دهان شود. تنفس با دهان، روزه‌داری، حرف زدن درازمدت، استرس و مصرف صدها دارو می‌توانند وضع را تشدید کنند. هم‌چنین کشیدن سیگار، دشمن سرسخت تنفس پاک است. اگرچه دود سیگار فعالیت میکروب ها را کم می‌کند ولی این اثر مثبت به وسیله‌ی چند اثر منفی زیر خنثی می‌شود:
دود، دهان را خشک می‌سازد، ولی لثه و ترشحات عقب بینی را بدتر می‌کند و پس مانده‌ای برجای می‌گذارد که بویش با بوی قبلی دهان مخلوط می‌شود. بعضی از بوهای بد تنفس همراه بیماری‌های ضمایم دندان‌ها است مثل: لثه یا دندان‌ها که سرنخ خوبی برای پزشک و دندان‌ساز است. هیدروژن سولفید و متیل مرکاپتان هم سمی‌اند و هم بدبو و می‌توانند به سلول‌ها آسیب برسانند و عامل بیماری لثه شوند. باکتری‌های گوناگون دهانی که تغذیه از قند را بر پروتئین ترجیح می‌دهند براساس سنت، با بوی بد تنفس بی ارتباط پنداشته می‌شوند. اما پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که بیشتر پروتئین‌هایی که در دهان باقی می‌مانند گلیکو پروتئینند که مواد قندی به هسته‌ی پروتئینی آن‌ها متصل است. باکتری‌هایی که از قند تغذیه می‌کنند گلیکوپروتئین‌ها را برای استفاده از قندشان تجزیه می‌کنند و پروتئین خالص را برای تغذیه‌ی باکتری‌های پروتئین دوست آزاد می‌کنند. امکان دارد این فکر به ذهن راه یابد که بهترین راه مبارزه با بوی بد نفس و ریشه کن کردن تمامی میکروب‌های روی زبان است، اما باید توجه داشت که این باکتری‌ها خصوصیت حفاظتی نیز دارند. زبان ما معمولاً محل زندگی تعدادی قارچ مخمرمانند، به نام کاندیدا است. جمعیت کاندیداها به وسیله‌ی باکتری‌ها محدود نگه داشته می‌شوند. وقتی باکتری‌های زبان به وسیله‌ی آنتی بیوتیک‌ها از بین می‌روند، کاندیداها به تدریج زیاد می‌شوند. کنترل بیماری کاندیدایی دشوارتر از کنترل بوی بد تنفس است. بنابراین نظر این است که جمعیت باکتری‌های موجود تحت کنترل قرار گیرند.
بعد از زبان، ‌بینی و مجاری عبور هوا از شایع ترین منابع بوی بد تنفسی‌اند. در این منابع که 5 تا 10 درصد موارد را تشکیل می‌دهند، بوی بد عمدتاً از بینی خارج می‌شود و نه دهان، این مسئله می‌تواند وسیله‌ای برای تشخیص درست مسئله از طرف پزشک و دندان پزشک باشد. بوی بد بینی می‌تواند ناشی از سینوزیت یا بیماری‌هایی باشد که مانع جریان یافتن مایع مخاطی‌اند. حدود 3% موارد بوی بد تنفس از لوزه‌های عفونی است. صدها بیماری دیگر با هم حدود 1% بوی بد نفس را باعث می‌شوند.
***

بوی بد نفس و درمان آن

ته زبان‌تان را به آرامی با مسواک پاک کنید. توجه داشته باشید که این کار باعث تهوع می‌شود ولی این حالت با تمرین رفع شدنی است. مواظب باشید فقط لایه‌ی مخاطی سطح زبان را پاک کنید. بعد از هر غذا با چند بار آخ پُف قوی قسمت اعظم سطح عقب زبان را پاک کنید. برای شروع مبارزه با بوی بد نفس قبل از خواب از محلول کلرهکزیدین طبق دستوری که همراه آن است استفاده کنید. این محلول یک میکروب کش قوی است و در متلاشی کردن لایه میکروب‌ها در ته زبان بسیار مؤثر است.
• هر روز حتماً صبحانه میل کنید و اگر ممکن است صبحانه‌ی کامل بخورید. این کار دهان را پاک می‌کند و باعث ترشح بزاق می‌شود.
• از خشک شدن دهان‌تان جلوگیری کنید. به اندازه‌ی کافی آب و مایعات بنوشید.
• جویدن آدامس فقط به مدت چند دقیقه بوی بد نفس را کاهش می‌دهد.
• دهان خود را بشویید. بهترین موقع برای این کار بعد از هر غذا به خصوص قبل از خواب است. ضمناً در پایان شستن دهان آب را در دهان و گلو غرغره کنید تا مانعی باشد برای رشد میکروب‌ها در طول شب.
• دهان خود را حتماً بعد از خوردن خوراکی‌های بودار (مثل سیر، پیاز، کاری و قهوه) بشویید. با خلال دندان یا نخ دندان لای دندان‌ها را به خصوص بعد از خوردن غذاهای پروتئین‌دار پاک کنید.
• از افراد خانواده یا یک دوست نزدیک درباره‌ی بوی نفس خود سؤال کنید. این قابل اعتمادترین روش آگاهی از بوی بد نفس است. هم‌چنین می‌توانید کف دستتان را در حالی که انگشت‌هایتان را جمع کرده‌اید، جلو دهان‌تان نگه دارید و در آن،‌ها کنید و بلافاصله کف دستتان را ببویید. با این عمل از بوی نفس خود آگاه خواهید شد.
قبلاً اشاره شد که دهان خانه‌ی صدها نوع باکتری است که از مواد غذایی گوناگون تغذیه می‌کنند. این باکتری‌ها در عقب زبان که فرورفتگی‌های پرشماری دارد مخفی می‌شوند و از ذرات غذایی تغذیه می‌کنند و تکثیر می‌شوند. این باکتری‌ها که عموماً بی هوازی‌اند از تجزیه‌ی مواد غذایی، موادی را به وجود می‌آورند که عموماً بوی بد دارند مانند سولفید هیدروژن، مرکاپتان، اسکاتول، کاداورین، پوت رسین و اسید ایزووالریک.
ترشح دایمی بزاق عموماً مواد بدبو را که به تدریج به وجود می‌آیند مرتب تمیز می‌کند؛ ولی بخش عقب زبان که ناحیه اصلی تولید مواد بدبو است با بزاق به خوبی شسته نمی‌شود، بنابراین هر عاملی که سبب خشکی دهان شود مساعد رشد و تکثیر میکروب‌ها خواهد بود.
اگر هنگام بازدم دهان‌تان بو می‌دهد، چند عدد برگ سوسنبر تازه را در دهان بجوید و بخورید.
• چند برگ کاهو بجوید و بخورید و روی آن هم یک عدد سیب درختی میل فرمایید.
• مقداری جعفری تازه را حدود 15 دقیقه در دهان بجوید و پس از آن یک سیب درختی را با پوست خوب بجوید و بخورید.

دهان بدبو

بوی بد دهان یا بوی نامطبوع تنفسی مشکلی است که بسیاری از مردم جهان با آن دست به گریبان هستند. در بیشتر مواقع بوی بد دهان ناشی از میکروب‌های موجود در دهان است اما علل دیگری نیز وجود دارند که بعضی از آن‌ها بسیار عجیب و دور از انتظار هستند. تا چند سال قبل بسیاری از دندان پزشکان برای رفع بوی بد دهان، به بیماران‌شان فقط نظافت دهان و دندان‌ها را توصیه می‌کردند، به این معنی که دندان پزشکان به بیمارانی که برای علاج بوی بد دهان مراجعه می‌کردند، تنها مسواک زدن دندان‌ها، تمیز کردن دهان و استفاده از انواع محلول‌های شوینده و ضدعفونی کننده را تجویز می‌کردند، اما امروزه با کشفیات جدید در جهان راه حل‌های کامل‌تر و بسیار مفیدتری در اختیار ما قرار گرفته است.
باید دانست که بوی بد دهان مشکل افراد معین و یا منحصر به افراد خاص با عادت‌های مشخص نیست بلکه ما هم گاهی اوقات ممکن است دچار این مشکل شده و یا بشویم. به هر حال موضوع بسیار مهمی که همه باید از آن آگاهی داشته باشند این است که بوی بد دهان منحصر به یک علامت خاص و یا فقط وابسته به یک نوع عارضه نیست بلکه علل بسیار متفاوتی می‌توانند در ایجاد این مشکل دخالت داشته باشند که به شرح آن‌ها می‌پردازی:
مصرف الکل، گرسنگی، صحبت کردن خیلی زیاد، گرفتگی بینی در اثر سرماخوردگی، نفس کشیدن با دهان هنگام فعالیت‌های شدید یا ورزش و یا هر چیز دیگری که باعث خشکی دهان شود، بوی بد دهان را باعث می‌شود. هم‌چنین اضطراب و نگرانی شدید و هرگونه هیجانی که باعث خشکی دهان شود نیز باعث بروز این مشکل می‌گردد.
بعضی افراد هنگامی که جهت مصاحبه‌ی استخدامی مراجعه می‌کنند به علت اضطراب و هیجان شدید دچار بوی نامطبوع دهان می‌شوند. گاهی ممکن است دختر خانمی هنگام مواجهه با نامزدش به علت هیجان بوی نامطبوع و زننده از دهانش استشمام شود.
مقدار ترشح بزاق دهان با بالا رفتن سن کاهش می‌یابد و این موضوع یکی از دلایلی است که بوی بد دهان در افراد مسن خیلی بیشتر از افراد جوان و کودکان می‌باشد.
تشخیص بوی بد دهان برای خود شخص بسیار دشوار است؛ چون بویایی یک احساس تطبیقی است و موقعی که بینی شما بویی را حس می‌کند پس از چند دقیقه تشخیص بو متوقف می‌شود.
معمولاً اشخاص از واکنش دیگران متوجه بوی بد دهان خود می‌گردند. برای پی بردن به بوی بد دهان استفاده از نخ دندان توصیه می‌شود. نخ دندان را که برای زدودن ذرات ریز غذا و هم چنین برای برطرف کردن پلاک‌های میکروبی از فواصل بین دندان‌ها مصرف می‌شود بعد از استفاده بو کنید. اگر بوی بد از آن به مشام رسد علامت آن است که دهان شما بوی بد می‌دهد. اما بهترین راه غیر از مراجعه به مراکز تخصصی و پزشکی، پرسیدن از دیگران است. پدر، مادر، خواهر، برادر یا همسرتان بهترین افراد هستند. خواهش کنید تا چگونگی بوی دهانتان را مشخص کنند. اگر ثابت و تأیید شود که دارای بوی بد دهان هستید ممکن است لازم باشد که از کمک‌های پزشک یا دندان پزشک استفاده نمایید تا مجدداً بوی دهان و بوی تنفس شما ملایم و مطبوع گردد. لازم به یادآوری است که برای رسیدن به این هدف باید علاقمندی کافی جهت پیگیری و انجام اقدامات لازم وجود داشته باشد، در هر حال شما با اندکی تلاش می‌توانید برای همیشه از بوی بد دهان رهایی یابید.

نکته‌های مهم درباره‌ی بوی بد دهان:

1-پزشکان تا چند سال قبل به بیمارانی که دارای بوی بد دهان بودند فقط توصیه به رعایت بهداشت دهان و دندان (مسواک زدن) می‌کردند. اما امروزه برای درمان صحیح و کامل این عارضه، راه‌های جدیدی شناخته شده است که با استفاده از آن‌ها می‌توان برای همیشه از بوی بد دهان رهایی یافت.
2-هر زمان که جریان طبیعی بزاق یا میزان ترشح آن کاهش یابد بوی بد دهان ایجاد می‌شود. دهان حاوی باکتری‌های بسیار زیادی است که از ذرات ریز پروتئینی و از بافت‌های تجزیه شده تغذیه کرده و گازهای بدبو تولید می‌کند که یکی از آن‌ها هیدروژن سولفوره نام دارد که بوی آن بسیار مشمئز کننده و شبیه بوی تخم مرغ گندیده است.
3-باکتری‌های مولد بوی بد دهان بی هوازی هستند یعنی، در شرایطی رشد و نمو و پیشرفت می‌کنند که اکسیژن وجود نداشته باشد. بزاق حاوی مقدار زیادی اکسیژن است لذا وجود آن به مقدار کافی باعث می‌شود که جمعیت یا تعداد میکروب‌های مولد بوی بد دهان کاهش یابند.
4- هنگام خواب جریان بزاق کند می‌شود و به دلیل کاهش اکسیژن، میکروب‌های دهان که بی هوازی هستند به سرعت رشد کرده و تولید مقدار زیادی گازهای بدبو می‌کنند که میزان آن‌ها در تنفس صبح بیش از سایر مواقع است و بدین جهت صبح‌ها پس از برخاستن از خواب بوی دهان بیشتر از مواقع دیگر است.
5-خوردن مشروبات الکلی، صحبت کردن زیاد، گرفتگی بینی، نفس کشیدن با دهان هنگام ورزش و هر آن چه باعث خشک شدن دهان می‌شود بوی بد تنفس و دهان را تولید می‌کند. علاوه بر آن فشارهای نامطلوب عصبی، عصبانیت و هیجانات ناراحت کننده نیز بوی نامطبوع دهان را ایجاد می‌کنند.
6-به تدریج با افزایش سن، جریان بزاق کاهش می‌یابد و این موضوع علتی است که افراد مسن بیش از کودکان و جوانان دچار این اختلال و بوی بد دهان هستند.
7-نوزادان یا اطفال شیرخوار که تولید بزاقشان زیاد است و آن‌هایی که دهانشان حاوی باکتری های کمتری است به طور مشخص بوی دهانشان و بوی تنفس‌شان ملایم و مطبوع است.
8-علاج خشکی دهان از نوع ساده به آسانی امکان‌پذیر است. خشکی دهان باعث رشد و نمو میکروب‌ها و تولید بوی بد دهان و تنفس می‌گردد. ترشح بزاق با خوردن غذا یا آشامیدن آب و مایعات افزایش می‌یابد و بسیاری از باکتری‌ها را از بین می‌برد. غالباً بوی بد دهان در ابتدای صبح با خوردن صبحانه رفع می‌گردد.
9-بسیاری از میکروب‌های مضر که باعث بوی بد دهان می‌شوند به وسیله‌ی مسواک زدن صحیح و تمیز کردن سطح زبان، سقف دهان و سطح داخلی گونه‌ها رفع می‌گردند. به وسیله‌ی نخ دندان نیز می‌توان ذرات غذا و میکروب‌ها را که در فواصل بین دندان‌ها مستقر شده‌اند خارج نمود.
10-دهان شویه‌ها به وسیله‌ی رایحه و عطرهای موجود در خود می‌توانند بوی بد تنفس را بپوشانند و آن را مخفی کنند ولی اثر آن‌ها بیشتر از یک ساعت باقی نمی‌ماند. قرص‌های نعناع و یا اسپری‌های خوشبو کننده‌ی دهان نیز دارای همین نوع تأثیر هستند.
11-بعضی‌ها ادعا می‌کنند که بعضی از دهان شویه‌ها باعث از بین بردن میکروب‌های دهان که عامل بوی بد دهان هستند می‌گردند، ولی حقیقت این است که محلول‌های دهان شویه نمی‌توانند به تمام اجرام میکروبی برسند، چون که بیشتر باکتری ها به وسیله‌ی یک لایه‌ی ضخیم و لزج و چسبنده پوشیده و محافظت می‌شوند.
12-بعضی از خوراکی‌ها از قبیل: سیر، پیاز، پیازچه، تره (به خصوص به صورت خام) و الکل نیز می‌توانند با وارد شدن در جریان خون به هوای تنفسی برسند و باعث بوی بد دهان گردند.
13-به ندرت بعضی از افراد دچار یک نقص آنزیمی هستند که خوردن تخم مرغ، بعضی حبوبات و سایر غذاهایی که حاوی مقدار زیادی ترکیبات کولین می‌باشند در آن‌ها تولید بوی ناراحت کننده‌ی دهان و تنفس می‌کند.
14-روزه‌داری، پرهیز غذایی و رژیم‌های لاغری نیز می‌توانند شخص را مستعد بوی بد دهان یا بوی بد هوای تنفسی گرداند. این موضوع نه تنها به علت خشکی دهان و افزایش باکتری‌ها است و بلکه به این علت است که چربی ذخیره شده در بدن می‌سوزد و تولید بوی نامطبوع (استون) می‌کند.
15-افرادی که برای مبارزه با چاقی از رژیم غذایی استفاده کرده و در خوردن غذا امساک می‌کنند باید برای حفظ بهداشت خود توجه مخصوص داشته باشند و مقدار زیادی مایعات بنوشند.
16-بررسی‌های پزشکی نشان می‌دهد که تعداد بسیار زیادی از مردم مبتلا به بوی بد دهان بوده‌اند که موفق به رفع آن نشده‌اند، بیمارانی وجود داشته‌اند که هر موضوعی را رعایت کرده و حتی تمام دندان‌هایشان را کشیده بودند ولی سودی عاید نشده است. اما مطالعات علمی جدید نشان می‌دهد بیشتر افراد مبتلا به بوی بد دهان از نوع مقاوم دارای بیماری لثه نیستند بلکه بوی نامطبوع عفونت از باکتری‌های مهار گسیخته و طغیانگری است که در عقب زبان آن‌ها پناه گرفته و مستقر شده‌اند. این نوع میکروب‌ها نیز همانند سایر باکتری‌های دهان در زیر لایه‌ای از یک ماده‌ی لزج و نرم قرار می‌گیرند که معمولاً به وسیله‌ی مسواک زدن به طریق عادی نمی‌توان آن‌ها را برطرف کرد.
17-دندان پزشکان اکنون راه‌هایی یافته‌اند که می‌توان محل استقرار و مخفی‌گاه میکروب‌ها را در عقب زبان ریشه کن کرد. در یک درمانگاه برای رفع بوی بد دهان از نوع مقاوم به بیماران آموزش مسواک زدن به زبان را می‌دهند. پرزهای زبان شبیه نسوج قالی یا قالیچه دارای راه خواب هستند. برای رسیدن به میان آن‌ها باید به خیلی ته و عمق نفوذ کرد.
18-زبان اگر تمیز باشد رنگ آن صورتی و گلگون است. وجود یک لایه‌ی سفید رنگ بر روی زبان نشان دهنده‌‌ی آن است که هنوز میلیون‌ها باکتری در آنجا زندگی می‌کنند.
19-بوی بد دهان ممکن است علامت یک بیماری باشد چون خشکی دهان نیز نشانه‌ای از بسیاری بیماری‌ها است.
20-عفونت سینوس‌ها می‌تواند از دو راه باعث بوی بد دهان و تنفس شود: اولاً موقعی که بینی و سینوس‌ها دچار گرفتگی و پر می‌شوند، شخص از راه دهان تنفس می‌کند که در نتیجه باکتری‌ها پیشرفت کرده و باعث بروز مشکل می‌گردند. ثانیاً بعضی از عفونت‌های سینوسی که به علت باکتری ها هستند تولید گاز بدبوی سولفور یا گوگرد می‌نمایند. موقعی که وضعیت سینوس‌ها به این مرحله می‌رسد لازم است از آنتی بیوتیک‌ها به روش صحیح استفاده شود.
21-موقعی که پلاک‌های میکروبی در سطح دندان ها رشد می‌کنند ممکن است به علت وجود آن‌ها شیار بین لبه‌ی آزاد لثه و دندان مسدود شود و در فضای زیر آن یک محیط فاقد اکسیژن مناسب برای رشد و نمو باکتری‌های بی هوازی فراهم شود. این باکتری‌ها به تولید بیماری لثه کمک می‌کنند و هم چنین باعث بوی بد دهان و یا بوی بد هوای تنفسی می‌شوند.
22-فتق‌های ناحیه‌ی دیافراگم در بدن نیز می‌توانند تولید یک نوع بوی مخصوص و بد در دهان کنند. هنگامی که معده به صورت فتق از پرده‌ی دیافراگم عبور کرده و وارد محوطه‌ی سینه می‌شود شیره‌ی اسیدی معده با بوی بد و مخصوص وارد سرخ‌نای یا مری می‌شود و این بو از راه دهان خارج شده و به مشام می‌رسد.
23-مصرف بعضی از داروها نیز باعث کاهش ترشح بزاق و در نتیجه باعث رشد و نمو میکروب‌های دهان و بوی بد دهان می‌شوند.
24-بعضی از خانم‌ها در هر دوره قبل از شروع عادت ماهانه بوی تنفس‌شان بد و نامطبوع می‌گردد. این موضوع به علت تغییرات هورمونی در بدن و افزایش میکروب‌های دهان است. برای مقابله با این مسئله لازم است اقدامات بهداشتی دهان و دندان‌ها را بیش از پیش رعایت نموده و بهبود بخشند.

رفع بوی بد دهان

• پوست سفید بالنگ که پوست سبز آن جدا شده باشد را با سنبل الطیب، میخک، جوز بویا، زنجفیل، سعد کوفی، نارمشک، بساسه و کبابه چینی از هرکدام 2 مثقال مخلوط و بسیار نرم بسایید. بعد با کمی آب یا سرکه خمیر و سپس قرص‌هایی به اندازه‌ی یک فندق درست کنید. پس از خشک شدن هرگاه احتیاج بود یکی از آن‌ها را در دهان نگه دارید و بمکید تا تمام شود.
• هر بار مقداری شیر بنوشید.
• ترخون یا باقلا یا عدس بو داده یا سعد کوفی یا مازو یا طباشیر یا گلنار فارسی یا گل انار یا تخم گشنیز یا برگ سداب یا گشنیز تازه یا برگ درخت توت یا چای خشک یا بابونه‌ی شیرازی یا بادرنجبویه یا انیسون یا جوز هندی یا جعفری تازه یا هل سفید یا هل سبز یا هل قرابی یا سیب درختی یا برگ‌های سوسنبر یا کرفس یا تخم کرفس یا دارچین یا خولنجان یا پوست نارنج یا بالنگ را در دهان بجوید.
• اول مقداری سبزی و یا برگ‌های کاهو را خوب در دهان بجوید و بخورید، بعد یک سیب درختی را جویده و میل کنید.
• جوز بویا، قرنفل، هل قرابی، فوفل، دارچین، خولنجان و مقدار بسیار کمی کافور را با هم بسایید و با مقداری رب انار مخلوط و هر روز به وسیله‌ی مسواک یا انگشتان تمیز دندان‌ها را بشویید.
• با پودر انیسون دهان شویه کنید.
• انجیر یا هلو یا بِه یا سیب درختی یا نارگیل یا اسفناج یا نانخواه یا مربای بالنگ بخورید.
• حجامت کنید یا زیر چانه چند زالو بیندازید.
• مستکی رومی و سعد کوفی را بجوشانید و بعد از صرف غذا با آب غلیظ آن دهان را بشویید.
• هر روز پس از صرف غذا با محلول جوش شیرین رقیق دهان شویه کنید.
• جوز هندی، میخک، مستکی رومی، عود بلیسان و بسباسه را به نسبت مساوی نرم بسایید. بعد با کمی گلاب خمیر و سپس قرص‌هایی به اندازه‌ی یک فندق درست کنید و پس از خشک شدن هر بار یک عدد از آن را در دهان نگه دارید و بمکید.
• مشک، میخک، زنجبیل، خولنجان، کبابه‌ی چینی، خلال نارنج، سعد کوفی، سنبل الطیب و قرفه را به طور مساوی بسیار نرم بسایید. بعد با کمی گلاب به صورت خمیر سفتی درآورده و قرص‌هایی به اندازه‌ی یک عدد فندق بسازید و پس از خشک شدن هر بار یک عدد از آن را در دهان نگه دارید و بمکید.
• مصطکی، سماق، گلنار فارسی، فوفل، بلوط، مازوج و عود هندی را به نسبت مساوی مخلوط و به اندازه‌ی همه‌ی آن‌ها نمک اضافه کرده سپس بسیار نرم بسایید و هر صبح، ظهر و شب پس از مسواک زدن دندان‌ها و لثه‌ها به وسیله‌ی انگشت تر کرده، آن را بر لثه و دندان‌ها مالش دهید و مدتی هم در دهان نگه دارید بعد بیرون کنید.

بوی بد دهان از گرسنگی:

کسانی که هنگام گرسنگی و خالی بودن معده بوی بد دهان آنان را آزار می‌دهد باید مواظب باشند که هیچ‌گاه شکمشان (معده) خالی نماند یعنی، در طول روز گه گاهی یک قطعه نان خشک یا بیسکویت یا کیک یا نخوچی یا سنجد یا مقداری شیر بخورند. (نان خشک بهترین خواهد بود).

رفع بوی پیاز از دهان:

اگر میل دارید پس از خوردن پیاز دهانتان بویی ندهد باید پس از مسواک زدن دندان‌ها و شستن دهان مقداری ریحان یا گشنیز تازه را بجوید.

رفع بوی سیر از دهان:

اگر میل دارید پس از خوردن سیر دهانتان بویی ندهد باید پس از مسواک زدن دندان‌ها و شستن دهان، میخک یا جوز بویای خشک و یا چای خشک یا کلم یا قهوه‌ی بو داده یا گشنیز یا ریحان یا سبزیجات دیگر را در دهان بجوید.

رفع بوی شراب از دهان:

برای رفع بوی شراب (بوی ترکیبات الکلی) از دهان پس از شستن دهان مقداری گشنیز تازه را در دهان بجوید و یا آب آن را بگیرید و در دهان بگردانید و غرغره کنید.

بوی بد دهان از گرمی:

اگر به علت حرارت و گرمی، دهان بو بدهد باید آب غوره را در دهان بگردانید و غرغره کنید و به وسیله‌ی انگشت به لثه‌ها هم مالش دهید. حدود یک هفته این کار را تکرار کنید.
• مقداری گشنیز تازه را در دهان بجوید یا آب آن را گرفته و در دهان بگردانید و غرغره کنید. لااقل روزی دو بار تکرار شود.
• فوت فوته (پوکه‌های میان درخت بید) را بسیار نرم بسایید و چند روز صبح ناشتا به دندان‌ها و لثه بمالید.

ضدعفونی کردن دهان

برای ضد عفونی کردن دهان باید محلول کلرات 3% را مزمزه و غرغره کنید.
• فوت فوته (پوکه‌های میان درخت بید) را بسیار نرم بسایید و صبح‌ها دهان و دندان‌ها را به وسیله‌ی انگشت‌تر کرده مسواک کنید.
• قطعه‌ای دارچین قلم را در دهان بجوید.
• هر روز دندان‌ها را با محلول بی کربنات دو سود (جوش شیرین) بشویید.
• پوست سبز و تازه‌ی روی گردو را در سایه بخشکانید و بعد نرم بسایید و هر روز به لثه و دندان‌ها بمالید.
• هر روز آب لیمو را در دهان غرغره کنید.
• هر روز پس از صرف غذا سیب درختی را بجوید و بخورید.
• یک تا پنج دقیقه پیاز را در دهان بجوید؛ هیچ میکروب زنده‌ای را در دهان باقی نمی‌گذارد.
• کربنات دوشو و کربنات دو منیزی و بی کربنات دو سود و کلرات دو پتاس از هرکدام 10 گرم و مانتول 30 گرم و اسانس مانت (جوهر نعناع) 10 قطره را مخلوط کرده و روزی 2 مرتبه دندان‌ها را با آن مسواک بزنید تا هم دندان‌ها سفید و درخشان شود و هم دهان ضدعفونی گردد.

خوش بو کردن دهان

برای خوشبو کردن دهان قرفه، میخک، دارچین، سعد کوفی، جوز بویا، صندل سرخ و سفید و گل محمدی همه را نرم بسایید بعد با کمی گلاب آن‌ها را به صورت خمیر سفتی درآورید، سپس از آن قرص‌هایی به اندازه‌ی یک فندق درست کنید و پس از خشک شدن در طول روز تدریجاً در دهان نگه دارید تا به مرور آب شده و تمام شود.
• خلال نارنج، صندل سرخ و سفید، مرزنجوش، برگ مورد و سعد کوفی را مخلوط و نرم بسایید. بعد با کمی گلاب به صورت خمیر سفتی درآورید، سپس قرص‌هایی به اندازه‌ی یک عدد فندق درست کنید و پس از خشک شدن گه گاهی یکی از آن‌ها را در دهان نگهداشته و بمکید تا به مرور تمام شود.
• مرزنجوش، سوسن، نعنای خشک و برگ درخت سیب را با هم مخلوط کرده، بجوشانید و آب آن را روزی سه مرتبه بعد از غذاهای روزانه در دهان غرغره کنید.
• قرفه، جوز هندی، هل قرابی، بسباسه، قرنفل و سعد کوفی از هرکدام 5 گرم، آمله‌ی مقشر، سنبل الطیب، تخم شربتی، پوست هلیله‌ی زرد و گل محمدی از هرکدام 10 گرم همه را بسیار نرم بسایید بعد با 250 گرم گل قند عسلی مخلوط و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق شربت خوری از آن را بعد از غذا میل کنید.
• عود بلیسان و قرنفل از هرکدام 10 گرم، تخم کرفس و مصطکی رومی از هرکدام 20 گرم، تخم زردک و تخم شبت از هرکدام 30 گرم همه را نرم بسایید بعد با 500 گرم عسل مخلوط کرده و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
• دارچین، زنجبیل، هلیله‌ی سیاه، شیطرج، فلفل سیاه، بابونه‌ی شیرازی و نخود الوند از هرکدام 5 گرم، آمله‌ی مقشر، ثعلب و تخم‌های مغز میوه‌ی کاج از هر کدام 10 گرم همه را نرم بسایید بعد با 20 گرم پودر نارگیل و 1 کیلو مویز بی دانه‌ی کوبیده شده و 1 کیلو عسل مخلوط کرده و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.

خشکی دهان

برای برطرف کردن خشکی دهان اگر علت آن بیماری قند نباشد آب دم کرده‌ی پونه‌ی کوهی را بنوشید.
• خاکشیر و سکنجبین را با یخ فراوان شربت کنید و میل فرمایید.
• طباشیر هندی نرم شده را در نصف لیوان آب بریزید و بعد نصف لیوان عرق کاسنی هم به آن اضافه کرده و بنوشید.
• دویست گرم پودر شیرین بیان را در 1 لیتر آب سرد بریزید و حدود 20 دقیقه بجوشانید سپس آن را صاف کرده و هر بار با آب آن، دهان را بشویید.
• لیمو، کاکنج و پر سیاوشان از هرکدام 5 گرم، گل بنفشه 10 گرم، قرقات 20 گرم، عناب نیم کوب شده و زرشک از هرکدام 100 گرم، آلوچه‌ی براقانی 250 گرم همه را مخلوط کرده و 20 قسمت کنید، هر قسمت را شب در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید. صبح در همان آب بجوشانید، سپس آب آن را صاف کرده و بنوشید. تفاله‌های آن را نیز مجدداً خیسانده و عصر همان روز باز بجوشانید و آبش را مصرف کنید.

زیاد کردن آب دهان

برای زیاد کردن آب دهان از خیار، گلابی، هندوانه، کاهو، ماست، آب لیمو، سرکه و چای زیاد استفاده کنید. ضمناً می‌توانید هر صبح ناشتا شکر نرم کرده را به دانه‌های انگور فرنگی بزنید و آن دانه‌ها را بخورید.

ضد کف کردن دهان

اگر دهانتان کف می‌کند بعد از هر غذا یک فنجان آب دم کرده‌ی برگ درخت توت سیاه را صاف و شیرین کرده و بنوشید.

زیادی آب دهان

آب دهان که آن را بزاق نیز می‌گویند و از غده های زیر زبان تراوش می‌کند، گاهی در اثر غلبه‌ی رطوبت و سردی مزاج و در اثر خوردن غذاهای سرد از قبیل هندوانه، خیار، کاهو، ماست، دوغ، چای زیاد و امثال آن‌ها تولید می‌گردد و مرتب دهان پر از آب می‌شود. گاهی در حین صحبت آب از دهان سرازیر می‌شود یا می‌پاشد و شخص ناراحت می‌شود. چون این مورد مربوط به غلبه‌ی رطوبت می‌شود بهتر است اول بدن را از رطوبت پاکسازی کنید. برای جلوگیری از زیاد بودن آب دهان عسل، مربای شقایق، مربای شقاقل، مربای تمشک، آب نبات هل‌دار، نبات، پشمک، زولبیا، بامیه، قرص نعناع و خوراک‌های دیگری که طبیعت گرم دارند مفید هستند.
• به عنوان مصرف دارویی قولنجان، دارچین و زنجبیل را از هرکدام 5 گرم مخلوط کرده و نیم کوب کنید، بعد بجوشانید و آب آن را صاف کرده، سپس با نبات یا عسل شیرین کنید و به مرور بنوشید.
• هر روز مقدار کمی ایارج فیقرا بخورید.
• تخم ترب و تخم شوید از هرکدام 20 گرم نرم بسایید، همراه با 10 گرم پودر عصاره‌ی شیرین بیان در عسل مخلوط کرده و هر صبح، ظهر و شب هر بار مقداری از آن را بخورید.
• مقداری مستکی رومی با هم وزن آن انیسون نرم بسایید بعد با مقداری گل قند مخلوط کرده و بخورید.
• ده گرم خردل ساییده شده را با 100 گرم قند یا نبات ساییده مخلوط کنید و هر صبح، ظهر و شب هر بار 1 قاشق چای خوری میل کنید.
• کنجد بو داده را بکوبید و با نبات ساییده مخلوط کنید و روزی سه مرتبه هر بار مقداری از آن را بخورید.
• عود و قرنفل از هرکدام 2 مثقال، مستکی رومی و تخم کرفس از هرکدام4 مثقال، تخم شوید، تخم زردک و تخم هویج فرنگی از هرکدام 6 مثقال، همه را مخلوط کرده و نرم بسایید بعد با 500 گرم عسل مصفی مخلوط کنید و هر صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را میل فرمایید.
• دویست و پنجاه گرم نبات را در مقداری آب بجوشانید تا قوام آید بعد 5 مثقال زیره‌ی کرمانی ساییده شده که قبلاً در مقداری سرکه خمیر کرده‌اید را با کمی زنجبیل و کمی دار و فلفل ساییده شده به آن اضافه نمایید و از آتش بردارید و روزی سه مرتبه هر بار کمی از آن را بخورید.
• میخک، مستکی رومی، زعفران، ترنج (بدون پوست سبز آن)، عود، قاقله، سنبل الطیب، زنجبیل، جوز بویا و دار و فلفل از هرکدام 5 گرم را مخلوط کرده و نرم بسایید بعد هر روز با نبات شربت درست کنید، یا از چای نبات استفاده کنید و هنگام نوشیدن 1 قاشق چای خوری از دارو را در آن مخلوط کرده و بنوشید.

آب ریزش دهان که از اثر زخم باشد:

برای جلوگیری از ریزش آب دهان که به علت زخم داخلی دهان ایجاد شده باشد باید عفض را نرم بسایید بعد با آب تاجریزی و قدری سرکه مخلوط کرده و گه گاه کمی از آن را در دهان نگه دارید. ولی اگر این کار باعث خشکی دهان شد باید دهان را با روغن گل چرب کنید.

تلخی دهان

اگر احساس تلخی در دهان کردید برای برطرف کردن آن بهتر است به نحوی از خاکشیر استفاده کنید.

حرارت دهان

در صورتی که داخل دهان احساس گرمی و حرارت می‌کنید برای برطرف کردن آن خوردن چاقاله بادام با پوست و خوراکی‌هایی که طبیعت آن‌ها خنک است توصیه می‌شود.

برفک دهان

برای برطرف کردن برفک داخل دهان آب لیمو را با عسل مخلوط کرده و گه‌گاه در دهان نگه دارید.
• مقداری عدس را بپزید و آب آن را گه گاه در دهان نگه دارید.
• آب گشنیز تازه را بگیرید و گه گاهی در دهان نگه دارید.
• پولک‌های مغز فولوس را بسیار نرم بسایید بعد با آب گشنیز تازه مخلوط کرده و گه‌گاه در دهان نگه دارید و بعد از دهان بیرون کنید.
• ده مثقال گل بنفشه‌ی خشک را در یک لیتر آب سرد بجوشانید و پس از جوشاندن به مدت 15 دقیقه هم آن را دم کنید، بعد آبش را صاف کرده و چند مرتبه در طول روز هر بار مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
• شلغم‌هایی که در آب بسیار کمی پخته شده باشد را گرم گرم در دهان بجوید و کمی هم در دهان نگه دارید.
• با آب کرفس تازه یا آب فلوس چند مرتبه در روز دهان شویه کنید.
• میوه‌ی کاج را نیم کوب کرده و بجوشانید و با آب جوشانده‌ی آن دهان شویه کنید.
• صد گرم اسپرزه را در 2 لیتر آب جوشیده‌ی سرد شده بریزید و در جای خنک نگه دارید. در طول روز چندین مرتبه آب آن را در دهان نگه دارید. ضمناً اگر مقداری از خود اسپرزه‌های خیسانده را هم در دهان مزمزه کنید و بعد دور بریزید مفید خواهد بود.
• هر بار 50 گرم برگ ازگیل را در 1 لیتر آب 15 دقیقه بجوشانید و پس از خنک شدن آب آن را صاف کرده و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید.
• گِل ارمنی و مرمکی نرم شده را با کمی گلاب و عسل مخلوط کرده و گاهی در دهان بگردانید.
• هر مرتبه 1 قاشق چای خوری جوش شیرین را در یک فنجان آب جوشیده‌ی سرد شده حل کنید و هر بار کمی از آن را در دهان بگردانید و بیرون کنید. یا یک قطعه پنبه را به آن آغشته کرده و روی برفک‌ها بمالید.
• ده مثقال برگ‌های گل دار کلپوره را در 1 لیتر آب سرد حدود 15 دقیقه بجوشانید، حدود 10 دقیقه هم آن را دم کنید سپس آب صاف کرده‌ی آن را روزی چند مرتبه در دهان بگردانید.
• هر بار یک مشت اختر زغال فرنگی را در مقداری آب بجوشانید و دایم در طول روز با آب آن دهان شویه کنید.

برفک دهان اطفال (تراوش)

تراوش نوعی بیماری عفونی قارچی است که در دهان یا حلق بروز می‌کند. مخصوصاً در سنین طفولیت به صورت برفک ظاهر می‌شود. به خاطر این که به شکل پوره‌های برف ظاهر می‌شود آن را برفک می‌نامند. برفک معمولاً با تب و هم‌چنین ورم‌های روده‌ای همراه است. در بعضی اطفال به قدری برفک زیاد می‌شود که سطح زبان و اطراف دهان و لب‌ها را فرا می‌گیرد. علت اصلی آن در هنگامی است که مادر پستان به دهان طفل می‌گذارد. مخصوصاً هفته‌ی اول که ماک سر پستان را نمی‌دوشد و آن شیر سنگین را به طفل می‌خوراند. یکی از علت‌های دیگر برفک دهان بر اثر حرارت جگر خواهد بود.
گاهی مادران در اثر خوردن غذا و خوراکی‌هایی که طبیعت آن گرم است (غذاهای مقوی) طبیعت جگرشان حار می‌شود و طبیعت شیرشان گرم شده و بر اثر خوردن آن شیر و یا نوشیدن شیر ناپاک که به طفل خورانده می‌شود در دهان برفک ایجاد می‌گردد.
برای درمان برفک دهان اطفال آلو را بخیسانید بعد بدون هسته آن را له کنید و در تنظیف یا گاز استریل یا پارچه‌ای تمیز ریخته و روی برفک‌ها بمالید، یا مانند پستانک درون دهان طفل قرار دهید تا مکیده شود.
• مقداری گشنیز تازه را آب بگیرید و چند مرتبه در طول شبانه روز قطعه‌ای پنبه‌ی آغشته به آن را روی برفک‌های دهان طفل بمالید.
• هر بار یک قاشق چای خوری جوش شیرین را در یک فنجان آب جوشیده‌ی سرد شده مخلوط کنید و بعد قطعه‌ای پنبه را به آن آغشته کرده و روی برفک‌های دهان طفل بمالید.
• مادر باید هر روز آش آلوی بخارایی، آش آلوچه‌ی براقانی، آش تمرهندی، آب لیمو با شکر و به طور کلی خوراکی‌های ساده و خنک مصرف کند، تا در شیرش اثر مثبت داشته باشد و کودک بهبود یابد.

جوش‌های دهان

برای برطرف کردن جوش‌هایی که داخل دهان می‌زند از خوردن شیرینی‌های قنادی، چربی‌جات، سرخ کرده‌ها، عسل، خرما و خوراکی‌هایی که طبیعت‌شان گرم است پرهیز کنید.
• قرقروت را در دهان مزمزه کنید.
• هر بار مقداری پودر کاهوی خشک را در دهان بپاشید.
• رب انار ترش و یا آب انار ترش را در دهان بگیرید.
• آب جوشانده‌ی شاه تره را در دهان غرغره کنید.
• تمر گجرات را مانند چای دم کنید و هر صبح، ظهر و شب به جای چای و یا مانند چای بنوشید.
• تمرهندی و زرشک را با هم دم کرده و آب آن را در دهان غرغره کنید و بخورید.
• جگر سفید را کباب کنید بعد خونابه‌ی آن را بگیرید و بر جوش‌ها بمالید.
• گلنار را بجوشانید و آب آن را چند بار در روز در دهان بگیرید و بعد بیرون کنید.
• هر صبح، ظهر و شب هر بار یک لیوان شربت استوخدوس بنوشید.
• مقداری آب غوره را با مقداری آب تره‌ی تازه مخلوط کرده و چند بار در روز در دهان غرغره کنید.
• پولک‌های مغز فلوس را بسیار نرم بسایید و با آب گشنیز تازه مخلوط کرده و روزی چند مرتبه در دهان غرغره کنید.
• گِل ارمنی، گِل تباشیر و گِل مخطوم را مخلوط کرده و نرم بسایید و روزی سه مرتبه هر بار مقداری از آن را در دهان بگیرید و بعد از دهان خارج سازید.
• تباشیر صدفی، تباشیر هندی و جوهر تباشیر را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید و روزی سه بار هر مرتبه مقداری از آن را در دهان بپاشید.
• گشنیز تازه را در دهان خوب بجوید یا آب آن را بگیرید و چند مرتبه در روز هر بار مقداری از آن را در دهان غرغره کنید.
• لیموترش را از وسط به دو نیم کرده یا آن را سوراخ کنید و مرتب به دهان گرفته و کم کم آب آن را بخورید.

جوش‌های دهان از سفلیس

جوش‌های داخل دهان گاهی ممکن است در اثر سفلیس ایجاد شود. یکی از تفاوت‌های جوش‌های معمولی با جوش‌های سفلیس این است که یا زیاد طول می‌کشد و یا دایم می‌زند. اگر جوش‌ها در اثر بیماری سفلیس بود با مراجعه به طبیب و تزریق نئوسالوارسان، تزریق شیر، تزریق پنیسیلین و اوروموسین، خوردن قرص‌های سولفی نیلامید، غرغره‌ی کلرات و اسید بوریک و در مرحله‌ی آخر تزریق داروهای مرکوری آن‌ها را درمان کنید. که تمام این‌ها باید تحت نظر پزشک متخصص باشد.
کسی که دچار این مشکل شده است باید به کلی از خوردن غذاهای بودار، سرخ کرده، پیاز داغ، ماهی، کباب شامی، بادنجان، پیاز، تره و شیرینی‌های قنادی، فلفل، ادویه‌جات و خوراکی‌هایی که طبیعت آن گرم است پرهیز کند و به عنوان کمک درمان از شیر، فرنی، شیربرنج، برنج ساده، سوپ و غذاهای ساده بیشتر استفاده کند.
• به عنوان درمان روزی چند مرتبه محلول اسید بوریک را در دهان غرغره کنید.
• تخم گشنیز، کوکنار و گل ختمی را مساوی بجوشانید و با آب صاف کرده‌ی آن روزی چند مرتبه دهان شویه کنید.
• هر روز گل گاوزبان و سنبل الطیب را دم کنید و آب صاف کرده‌ی آن را بنوشید.
• دایم مقداری سماق را در دهان نگه دارید.
• روزی سه مرتبه جوهر تباشیر را در دهان بپاشید.

جوش‌های سقف دهان

اگر سقف دهانتان جوش می‌زند، هر روز مغز خیارهای بزرگ را بتراشید و بخورید. کاهو هم مفید می‌باشد.
• مستکی رومی، کندر، تخم خرفه، تخم گشنیز، فوفل، قرص کمر، گلنار فارسی، تباشیر هندی، تخم کاسنی، ریشه‌ی اریسا، بلوط، صمغ عربی و مازو را از هرکدام 5 گرم مخلوط کرده و نرم بسایید و هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را با یک فنجان آب گشنیز تازه مخلوط کنید و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان نگه دارید.

تاول یا سوختگی دهان

گاهی در اثر خوردن خوراکی‌ها و غذاهای داغ مانند آش‌ها یا چای داغ یا شیر داغ و غیره که غفلتاً انسان بدون اطلاع از داغی آن میل می‌کند دهان می‌سوزد و زبان یا پشت دندان‌ها یا سقف دهان در اثر سوختن تاول یا جوش می‌زند.
برای برطرف کردن آن مغز خیارهای بزرگ را بتراشید و بخورید. کاهو هم مفید می‌باشد.
• مقداری ترخون را در دهان بجوید.
• قرقروت را در دهان مزمزه کنید.
• برگ‌های کاهو را خشک کنید و بعد به صورت پودر درآورید و در دهان نگه دارید.
• مقداری اسپرزه را در آب بخیسانید و لعاب آن را در دهان بگیرید و پس از گرداندن در دهان میل کنید. (دانه‌های آن نباید خورده شود).
• گِل ارمنی و گِل مختوم را مخلوط کرده و نرم بسایید. روی پنبه‌ای گذاشت و روی قسمت تاول یا سوختگی دهان قرار دهید و پس از چند دقیقه از دهان خارج کنید.
• تخم گشنیز را نرم بسایید بعد با آرد نخودچی و قدری قند ساییده مخلوط کنید و بخورید.
• محلول پنیسیلین را در فضای دهان نگه دارید و پس از چند دقیقه آن را از دهان خارج کنید.

سوزش دهان

برای رفع سوزش دهان روزی سه مرتبه هر بار مقداری لعاب بِه دانه را همراه با خود دانه‌های به میل کنید.
• گشنیز تازه را آب بگیرید، هم در دهان مزمزه کنید و هم میل نمایید.
• پنج روز آب هندوانه را با سکنجبین شیرین کنید و بخورید و 5 روز هم آب غوره بنوشید.

زخم‌های دهان

اگر دچار زخم دهان شده‌اید از خوردن ادویه‌جات، انواع فلفل و پسته‌ی وحشی خودداری کنید و برای درمان آن روزی چند مرتبه رب انار را در دهان بمالید و یا آب انار را در دهان غرغره کنید.
• میوه‌های کاج را نیم کوب کرده و بجوشانید و روزی چند مرتبه آب آن را در دهان غرغره کنید.
• مازج و گل بابونه‌ی شیرازی را در هم بکوبید و گه گاهی مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
• مقداری ترخون را در دهان خوب بجوید.
• رب پوست سبز گردو را با عسل مخلوط کرده و روزی سه بار در دهان بگیرید و بعد از دهان خارج کنید.
• بزرالبنج، بالنگو، تخم هندوانه، تخم خیار، (تخم کدو و تخم گرمک را با پوست‌هایشان)، تخم خرفه، تخم کاهو، تخم کاسنی، تخم گشنیز و دانه‌های کوکنار را از هرکدام 3 مثقال مخلوط کرده و بکوبید و پس از نرم شدن هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق از آن را در یک لیوان آب جوش مخلوط کنید و پس از آن که خوب هَم زدید آب آن را صاف و سرد کرده و کمی در دهان نگه دارید، بعد بخورید.
• تخم خرفه، تخم گشنیز، گِل ارمنی، بلوط، فوفل، مازج، گلنار فارسی و تباشیر هندی را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید. روزی چند مرتبه هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و نگه دارید.
• چند بار در روز آب کرفس تازه را در دهان مزمزه کنید.
• لعاب اسپرزه را چندین مرتبه در طول روز در دهان غرغره کنید و بعد بخورید.

زخم‌های کهنه‌ی دهان

برای درمان زخم‌های کهنه و مزمن داخل دهان، گل بنفشه، گل بومادران، گل محمدی، مغز ناخنک، پوست خشک انار، هلیله‌ی زرد و آمله مقشر را نیم کوب کرده و بجوشانید. آب آن را با مقداری عسل مخلوط کنید و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید.
• تخم خرفه، تخم گشنیز، ریشه‌ی کاسنی، گل محمدی، سماق، عدس، تاجریزی، تباشیر هندی و چوب صندل را مخلوط کرده و بکوبید. سپس در سرکه ریخته و بپزید و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان بگردانید.
• شاخ گوزن سوخته شده، صدف دریایی سوخته شده، جو سوخته شده، عدس سوخته شده را با ریشه‌ی مرجان، شادانج، برگ درخت عناب، گلنار فارسی.
ریشه‌ی شنبلیله، کتیرا، مروارید، سُفته، گل قیسوم، خون سیاوش و تباشیر هندی همه را مخلوط کرده و نرم بسایید. هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه کمی از آن را د دهان ریخته و روی زخم نگه دارید. بعد از مدتی صبر کردن از دهان خارج کنید.

ورم و جراحات مخاط دهان

برای درمان ورم و جراحات مخاط دهان مقداری سرخ ولیک را بجوشانید و آب آن را چندین بار در روز در دهان غرغره کنید.

زخم‌های فرو رونده‌ی دهان

برای درمان زخم‌های فرو رونده‌ی دهان که آن را آکله (آکنه یا آفت‌های دپم فی گوس) می‌گویند، قبل از مصرف دارو پاکسازی و تنقیه‌ی بدن را به وسیله‌ی افتیمون انجام دهید. مصرف افتیمون به این گونه است: هر صبح و عصر هر مرتبه 10 گرم افتیمون را دم کنید و مواظب باشید که جوش نخورد. آب آن را صاف و شیرین کرده و بنوشید. بعد از تنقیه سماق را داخل سرکه بریزید و کمی بجوشانید و آن را در طول روز گه گاهی در دهان مزمزه کنید.
• هلیله‌ی زرد، مامیران، زاج سفید و عاقرقرها را کوبیده و در سرکه بجوشانید و روزی چند بار هر مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید و بعد از مدتی کردن بیرون بریزید.
• ریشه‌ی درخت انار و گلنار فارسی را بکوبید بعد بجوشانید و آب آن را روزی چندین بار در دهان بگردانید.
• صبر زرد، کات کبود، مردار سنگ از هرکدام 5 گرم، گلنار فارسی، گِل میل و کندر از هرکدام 10 گرم، پوست کدوی سوخته و گِل ارمنی از هرکدام 20 گرم همه را مخلوط کرده و نرم بسایید و روزی سه مرتبه هر بار کمی از آن را مدتی در دهان روی قسمت زخم شده نگه دارید.

جویدن لب یا زبان یا جدار دهان

ممکن است گاهی غفلتاً در موقع صحبت کردن یا صرف غذا، لب یا زبان یا جدار دهان، زیر دندان قرار گرفته و آن را گاز بگیرید. علت آن لاغری و ضعیفی بدن است. زیرا اگر کلسیم بدن کم شود گوشت‌های دهان به قول عوام شُل شده و آویزان می‌شود و در اثر کم شدن قوا گوشت زیر دندان می‌افتد و گاهی نیز در اثر سردی و رطوبت این اتفاق خواهد افتاد.
اگر در اثر کمبود کلسیم یا کاهش قوا باشد باید از خوراکی‌های کلسیم‌دار و یا قرص کلسیم و هم‌چنین از خوراکی‌ها یا داروهای تقویت کننده استفاده کرد.
در صورتی که از سردی و رطوبت باشد از دارچین و زنجبیل و قرص نعناع استفاده کنید.
• هر روز صبح ناشتا 2 قاشق عسل میل کنید.
• از خوراکی‌هایی مانند سیب درختی، پالوده‌ی سیب سرخ با عسل، موز، انجیر، خرما، بادام، لوبیا، عدس، پیاز، جو، اسفناج، چغندر لبویی، برگ چغندر، آب هویج، آب دم کرده‌ی بولاغ اوتی، دم پختک برنج همراه با پنیر و پرتقال بیشتر استفاده کنید.

دستور تهیه و مصرف کلسیم

یک عدد تخم مرغ خام را بشکنید و پوست آن را شسته و خشک کنید. سپس نرم بسایید و در یک لیتر آب سرد بجوشانید بعد آن را از روی اجاق برداشته و بگذارید ته نشین شود، سپس به آرامی در ظرف دیگری خالی کنید. لِردی که در ته ظرف مانده است را دور بریزید و بگذارید چند ساعت دیگر بماند و به همین طریق مجدداً آن را صاف کنید. این عمل را چند مرتبه تکرار کنید تا هیچ لردی در آن باقی نماند. چند قاشق عسل در آن آب حل کنید و پس از آن 1 یا 2 قاشق آب لیمو بر آن افزوده و در ظرفی غیرفلزی ریخته و در یخچال نگه دارید و روزی یک فنجان از آن را بنوشید.

گِل خوردن کودکان

پوست هلیله‌ی زرد، پوست هلیله‌ی کابلی و آمله‌ی مقشر از هرکدام 10 گرم را مخلوط کرده و نرم بسایید بعد آن را با یک فنجان عسل مخلوط کنید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق چای خوری از آن را به کودک بخورانید. میل به خوردن گِل را کاهش می‌دهد. اگر ادامه دهید گِل خوردن را ترک خواهد کرد.

جابه‌جا شدگی فک

در اثر دهان درّه (خمیازه) یا خنده‌های زیاد و طولانی و قهقهه، فک پایینی ممکن است از جای خود حرکت کند. اگر کجی آن کم و موقتی باشد با خمیازه‌ی برعکس جا خواهد افتاد وگرنه این کار را به هرکسی واگذار نکنید، فوری باید به دندان پزشک یا جراح حاذق مراجعه کنید تا او فک را به جای خود برگرداند. لذا باید هر کاری دست کاردان قرار گیرد تا به نحو احسن انجام شود. هم‌چنین است کار جا انداختن فک که آن کار نعل‌بند و یا سلمانی و یا طبیب چشم نیست فقط کار جراح است که باید فک را به جای خود بازگرداند.

پی‌نوشت‌ها:

1.بی هوازی به معنای بدون هوا زیستن، باکتری‌هایی هستند که برای رشد و نمو به محیطی بدون اکسیژن و هوا احتیاج دارند.

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.