مجله سیب سبز: رشته روماتولوژی از رشته‌های زیرگروه تخصصی داخلی است. متخصصان داخلی پس از گذراندن یک دوره فوق تخصصی، موفق به اخذ مدرک دانش‌آموختگی این رشته می‌شوند. موضوع بحث در این رشته، بیماری‌های مفاصل و بیماری‌های خودایمنی است.
البته پزشکان ارتوپد، فیزیوتراپ‌ها، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی نیز در حوزه بیماری‌های مفاصل فعالیت دارند، اما ارتوپدها بیشتر به صورت درمانهای جراحی فعالیت می‌کنند و فیزیوتراپ‌ها و متخصصان طب فیزیکی کمک‌رسان 2 رشته ارتوپدی و روماتولوژی هستند.
درواقع این روماتولوژیست است که به درمانهای دارویی بیماری‌های روماتیسمی می‌پردازد. روماتولوژی تا چندسال پیش رشته ناشناخته‌ای بود، اما امروزه با وجود حدود 150 فوق تخصص روماتولوژی در کشور می‌توان گفت فعالیت آنان فراگیرتر شده است. دکتر امام، یکی از برجسته ترین روماتولوژیست‌های کشور، در این گفت وگو، درباره «روماتیسم» که یکی از مهم ترین بیماری های این حوزه است و نام این رشته نیز از آن مشتق شده توضیح می دهد.
روماتیسم چیست؟
روماتیسم بیماری ای است که در آن مفاصل متورم شده و دچار التهاب و درد می‌شوند. در گذشته‌های دور تصور می‌شد فقط افرادی که در نقاط مرطوب زندگی می‌کنند دچار این عوارض می‌شوند ولی امروزه در همه جا این بیماری دیده شده. براساس بررسی‌های علمی، وجود بیش از 100نوع بیماری روماتیسمی با علائم متفاوت در دنیا به اثبات رسیده است.
این بیماریها براساس محل و نوع درگیری بافت یا ارگان بدن، نام و علائم متفاوتی دارند و بالطبع درمانهای خاص خود را می‌طلبند. هیچ نقطه‌ای از بدن از هجوم بیماری‌های روماتیسمی در امان نیست، چون این بیماریها با اختلال در روند سیستم ایمنی بدن بروز و شیوع پیدا می‌کنند. هرجا که سیستم ایمنی بدن نفوذ داشته باشد بیماری‌های روماتیسمی نیز ورود پیدا کرده و موجب بروز علائم بیماری فرد می‌شوند.
فقط مفصل درگیر نیست!
لزوما هر بیماری روماتیسمی با درد مفاصل آغاز نمی‌شود و گاهی از سایر ارگان‌ها مانند پوست، چشم، قلب شروع می‌شود و علائم متغیر می شوند.
نکته مهم این است که تمام این بیماریها قابل درمانند و اگر مراجعه به پزشک زودتر صورت گیرد، روزنه‌های امید بسیار بیشتر است و خوشبختانه امروزه این توان درمانی در کشور وجود دارد. نقش وراثت و عامل ژن در ایجاد بیماری بسیار دخالت دارد.
خیلی از بیماری‌های روماتیسمی نقش وراثت دارد و با شناسایی افرادی که با این زمینه درگیر بیماری شده‌اند به آنان گوشزد می‌کنیم که خانواده خود را نیز برای بررسی ارجاع دهند. از جمله این بیماریها «بیماری لوپوس» و بیماری «پسوریازیس» یا در اصطلاح «داء‌الصدف» که موجب پوسته‌ریزی صدفی شکل نقاط مختلف پوست بدن می‌شود. این یک نوع بیماری پوستی است که در 20درصد موارد می‌تواند در ایجاد علائم روماتیسم مفصلی نقش اثرگذاری داشته باشد. بیماری «روماتیسم ستون فقرات» نیز جزء این دسته از مشکلات است.
با بررسی ژن در آزمایشگاه نه‌تنها به تشخیص قطعی بیماری پی خواهیم برد بلکه می‌توانیم حتی با شناسایی نوع ژن، علائم و پیش‌زمینه‌های علامتی بیماری را در تک‌تک افراد دارای آن ژن مشخص و معین کنیم. همچنین عوامل محیطی از جمله عفونت‌ها نقش موثری در بروز اینگونه بیماریها دارند. متخصصان و پژوهشگران معتقدند، عوامل میکروبی و عفونت‌ها با نفوذ در سیستم ایمنی بدن قادر به ایجاد انواع اختلالات و بروز بیماری‌های روماتیسمی هستند و همچنین در یک زمینه ژنتیک منــاسـب، عوامل محیطی و فرصت‌طلب می‌تــوانند به ایجــاد یک بیماری روماتیسمی دامن بزنند.
هشدار به سیگاری‌ها!
یکی از مهم‌ترین عوامل بروز بیماری‌های روماتیسمی به‌خصوص آرتریت روماتوئید، مصرف سیگار و دخانیات است.
از سوی دیگر، روماتیسم‌های ستون فقرات نیز با مصرف سیگار به شدت علائم بد و دردناکی در افراد مبتلا ایجاد می‌کنند. اگر کسی قصد هدیه دادن سلامت به خود و خانواده را دارد و اگر فردی در خانواده دچار بیماری‌های روماتیسمی است به شدت تاکید می‌کنم از سیگار و دخانیات بپرهیزد. یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در اینگونه بیماری عوامل تنش‌‌زای محیط، اضطراب و استرس است. برخی از روماتیسم‌ها با عوامل روحی و حتی استرس‌ها در ارتباط بسیار نزدیکی هستند. به‌عنوان مثال بیماری پسوریازیس با استرس بسیار تشدید می‌شود. بهتر است بگوییم استرس برای برخی از بیماری‌های روماتیسمی نقش بنزین را دارد.
استرس باعث ترشح موادی در خون می‌شود، این مواد باعث تحریک سیستم ایمنی شده و بدین طریق علائم بیماری در فرد شدت پیدا می‌کند.
در چه کسانی شایع‌تر است
بیماری‌های روماتیسمی هزار چهره‌اند و در هر نقطه و ارگان بدن می‌توانند اثر بگذارند و چهره خود را نمایان کنند. این بیماریها در زنان شایع‌تر از مردان است. ولی برخی از انواع آن مثلا روماتیسم ستون فقرات در مردان شایع‌تر است ولی از آنجایی که اختلالات سیستم ایمنی در خانم‌ها شایع‌تر است بیماری‌های روماتیسمی و حتی آرتروز در این جنس از افراد بیشتر دیده می‌شود مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس و آرتروز.
شیوع روماتیسم از نوزادی تا کهنسالی گزارش شده است اما در دهه دوم و چهارم زندگی شیوع بیشتری دارد حتی در جنین داخل رحم مادر نیز این بیماریها گزارش شده است و فرم‌های خاصی از روماتیسم نوزادی و جنینی وجود دارد. درخصوص ورزش کردن باید گفت، کسانی که یک روز درمیان هر دفعه کمتر از 30دقیقه ورزش می‌کنند باید پیه خیلی از بیماریها را به تن خود بمالند؛ فشارخون، دیابت، سکته، دردزانو، چاقی و...
نام سارکوئیدوز را شنیده‌اید؟بیماری سارکوئیدوز هم یک بیماری روماتیسمی است اما اغلب ریه‌ها را درگیر خود می‌کند و موجب خشکی بافت ریه می‌شود. بیماری سارکوئیدوز به ترتیب چشم‌ها، پوست، ریه و مفاصل را درگیر خود می‌کند و باید برای درمان آن با مشورت متخصص مربوطه وارد عمل شد. سارکوئیدوز ریوی با تنگی نفس و سرفه خودنمایی می‌کند.
ارتباط بیماری های پوستی و مفصلیشایعترین نقطه‌ای از بدن به جز مفاصل و ستون مهره‌ها که درگیر روماتیسم می‌شود، پوست است. شاید بتوان گفت، اولین بروز علائم روماتیسمی از ناحیه پوست است و حتی اولین بروز آن با مشکلات پوستی و مقاومت به درمانهای دارویی، همراه است. پوست، کلیه‌ها، ریه، مغز، چشم‌ها از خطر روماتیسم در امان نیستند. بسیاری از افرادی که دچار قرمزی یک‌طرفه چشم می‌شوند و تاری دید می‌گیرند و کم‌کم بهبود پیدا می‌کنند و بعد از مدتی دوباره دچار این علائم می‌شوند در معرض روماتیسم هستند. در این افراد می‌گوییم این عارضه اولین علائم خود را از ناحیه چشم آغاز کرده است.
اینجا هم چاقی دردسر است!باید به همه توصیه کرد چاقی‌ها و بزرگی شکم را موردتوجه قرار دهید؛ چربی جلوی شکم مانند یک غده درون‌ریز، موادی به داخل بدن ترشح می‌کند. وقتی بدن انسان به یک وزنی عادت کرد دیگر تغییر آن شرایط دشوار خواهد بود. برای پیشگیری از روماتیسم چنداصل را فراموش نکنید؛ تغذیه مناسب، مصرف غذاهای دریایی به‌خصوص ماهی و مصرف امگا3 به‌خصوص در بیماران مبتلا به لوپوس و روماتیسم ستون فقرات و پسوریازیس. امگا3 حتی جزو درمان‌ها هم محسوب می‌شود و نه تنها قادر به پیشگیری از روماتیسم است بلکه به درمان هم کمک می‌کند البته ترکیب جدیدی به نام کریل اویل (cril oil) که 30برابر امگا3 قوی‌تر است، سیستم ایمنی بدن را تعدیل می‌کند.
چند نکته درمورد دردهای عمومی زانو و مفاصلدر مراقبت از مفاصل و زانو باید توجه داشت که نشستن روی دو زانو یا حتی چهارزانو، استفاده نکردن از دستشویی فرنگی یا همچنین بالا و پایین رفتن از سربالایی، مثل کوه یا پله عوامل خطرساز سلامت مفاصل زانو محسوب می‌شود. فراموش نکنیم که در کوه پیمایی و بالارفتن از پله‌ها، بیشترین آسیب به مفاصل زانو هنگام پایین آمدن رخ می‌دهد. درخصوص ورزش در باشگاه‌های بدنسازی باید دقت کرد که هر ورزشی باید زیرنظر مربیان دوره دیده و باتجربه انجام شود.
حتی اگر کمردرد ندارید ولی می‌خواهید کمر سالمی داشته باشید از این 5 وضعیت پرهیز کنید:
1- ایستادن طولانی در یک وضعیت
2- نشستن طولانی در یک وضعیت
3- حرکت‌های چرخشی ناگهانی
4- انجام کار سنگین به تنهایی
5- خم شدن با کمر خمیده (دولا شدن با کمر خمیده)
همچنین به گودی کمر خود توجه کنید، زیرا بزرگی شکم موجب گودی کمر می‌شود و همچنین ایستادن‌های نامناسب درخصوص زانوها توصیه نمی‌شود. با یک توصیه ساده به فکر سلامت زانوهایتان بیفتید؛ به صورت ایستاده پاهای خود را جفت کرده و ببینید فاصله بین دو زانو چقدر است. اگر این فاصله از 3 انگشت بیشتر بود به‌خصوص در خانم‌ها و دخترخانم‌ها باید به پزشک مربوط (ارتوپد) مراجعه کنند.
چطور باید پیشگیری کرد؟نکته مهم دیگر، اینکه سیگار و دخانیات را از زندگی خود دور کنید. سیگار برخی از روماتیسم‌ها را به وجود می‌آورد و برخی را با علائم شدیدتر نشان می‌دهد. مصرف ویتامین D در رژیم غذایی بسیار مهم است و همچنین درخصوص عفونت حساس باشید. مصرف غذاهای خارج از منزل مثل سالاد و غذاهای غیربهداشتی و تنقلات می‌تواند به انتقال عفونت‌ها دامن بزند، پس غذای سالم مصرف کنید تا دچار عوارض بیماری‌های روماتیسمی نشوید.
باید دانست سرما و رطوبت واکنش‌های التهابی را بیشتر می‌کند ولی نقشی در ایجاد روماتیسم ندارد ولی موجب درد در افراد مبتلا به بیماری‌های روماتیسمی می‌شود. درخصوص روماتیسم قلبی که به دلیل پیگیری نکردن مناسب درمانهای آنتی‌بیوتیکی، گلودردهای چرکی رخ می‌دهد پس باید گفت، این عارضه با بیماری‌های روماتیسمی متفاوت است و سال‌هاست که به دلیل توجه به درمانهای دارویی، عفونت‌های استرپتوکوکی تقریبا تحت کنترل درآمده است.
در چه کسانی ایجاد می‌شوند؟
برخی اوقات داروها در ایجاد این بیماریها نقش دارند و گاهی برخی موادغذایی می‌توانند علائم شبه روماتیسم را ایجاد کنند. اثر یکی از عوامل محیطی خیلی مهم که به صورت عینی در سال 1981 در اسپانیا گزارش شد، به دنبال مصرف نوعی روغن بود. 20 هزار نفر در آن سال به دلیل مصرف نوعی روغن آلوده دچار بیماری «اسکلرودرمی» که نوعی بیماری پوستی بوده و موجب سفتی پوست می‌شود، شدند. بی‌شک تغذیه در بروز یا پیشگیری از بیماری‌های روماتیسمی نقش اساسی دارد.
افرادی که فقر مصرف غذاهای دریایی و ماهی را دارند در برابر ایجاد این بیماریها بسیار مستعدتر از دیگران هستند. کمبود ویتامین D زمینه‌ساز بسیاری از روماتیسم‌ها از جمله آرتریت روماتوئید، پسوریازیس و... است. 60درصد مردم کشورمان و بسیاری از کشورهای دنیا دچار فقر ویتامین D و کمبود این ویتامین وابسته به نور خورشید هستند، ولی باید دانست با مصرف غذاهای دارای آن یا قرار گرفتن در برابر نور مستقیم روزانه خورشید با مصرف فراورده‌های دارویی حاوی ویتامین D و کلسیم می‌توانیم از انواع روماتیسم پیشگیری کنیم.
نباید فراموش کرد ضربه‌ها نیز در ایجاد برخی از بیماری‌های روماتیسمی یا تشدید آن موثرند. به عنوان مثال در بیماری «بهجت» یا بیماری «پسوریازیس» هرگونه ضربه موجب تشدید علائم می‌شود. در افرادی که دچار بیماری بهجت شده‌اند اگر سوزن به یکی از نقاط بدن آنها وارد شود با علائمی چون تورم و التهاب آن ناحیه می‌توان به اثر عوامل محیطی مانند ضربه در تشدید این بیماری پی برد. مبتلایان به بهجت در پی هرگونه عمل جراحی به عنوان مثال جراحی چشم، مفصل و... دچار علائم شدید تورم و التهاب در ناحیه مربوطه می‌شوند و این به‌دلیل پاسخ سیستم ایمنی بدن به عوامل محیطی از جمله ضربه یا جراحی است. در پسوریازیس ضربه موجب جدا شدن سریع‌تر ضایعات پوستی فرد می‌شود.
