یکی از مدل‌های رایج پارچه، مدل چهارخانه است که معمولا از جنس پشم و مناسب نیمه دوم سال و همچنین مناطق سردسیر است. این نوع پارچه علاوه بر زیبایی، سابقه طولانی در عرصه پوشاک دارد و از پارچه‌های رایج کت، پالتو، دامن، شلوار و... است.
پارچه چهارخانه که از پارچه‌های سنتی اسکاتلند است یک الگوی متشکل از گره‌های افقی و عمودیست؛ که در تار و پود آن، رنگ‌های متفاوت و در عین حال هماهنگ به کار رفته. این مدل پارچه معمولا از پشم بافته می‌شود اما در حال حاضر علاوه بر پشم، مواد دیگری نیز در تولید آن نقش دارند.
تاریخچه پارچه چهارخانه
در گذشته، بارزترین نمونه استفاده از پارچه چهارخانه، در کیلت دیده می‌شد. کلیت یا دامن اسکاتلندی نوعی پوشش سنتی است که مردان اسکاتلند می‌پوشیدند. این مدل دامن از قرن 16 میلادی در این کشور رواج داشت و امروزه تنها در جشن‌ها و مراسم رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل در اصطلاح عامیانه به این پارچه، پارچه اسکاتلندی نیز می‌گویند. البته طبق نظر پژوهشگران، سابقه استفاده از این پارچه در اروپای مرکزی و اسکاندیناوی، به قرن 6 پیش از میلاد مسیح می‌رسد.
طرح‌های پارچه چهارخانه
پارچه چهارخانه بیش از صد طرح دارد که بیشتر طرح‌های آن اصالت اسکاتلندی و نام قبایل آن را دارد. هر قبیله اسکاتلند طرح مخصوص خود را داشتند که در لباس و پرچم آن‌ها به کار می‌رفت. در دوره ملکه ویکتوریا، هر خانواده اشرافی یا هر قبیله بریتانا، طرح چهارخانه اختصاصی خود را داشتند که مخصوص به آن‌ها بود و جز آداب رسمی آن‌ها به حساب می‌آمد. به مرور زمان طراحان انگلیسی، آمریکایی و کانادایی نیز طرح‌هایی به آن اضافه کردند.
Royal Stewart tartan
معروف‌ترین و محبوب‌ترین طرح این مدل پارچه، طرح سلطنتی استوارت است که به طور اختصاصی برای ملکه الیزابت دوم (ملکه انگلستان) طراحی شده‌است.
Black Watch tartan
یکی دیگر از طرح‌های معروف پارچه چهارخانه طرح بلک واچ است. این طرح امروزه هم کاربرد دارد و توسط چند واحد نظامی در کشورهای مشترک المنافع استفاده می‌شود.
طرح‌های دیگر چهارخانه
پارچه چهارخانه پشمی، سابقه‌ی طولانی در ارتش و نهادهای نظامی دارد، به عنوان مثال در لباس نظامی کشورهای مشترک المنافع به کار رفته‌است. این مدل پارچه معمولا به شکل دامن یا ژاکت پشمی و سارافون اسپانیایی در لباس مدرسه‌های کاتولیک و دیگر مدرسه‌های خصوصی در شمال امریکا استفاده می‌شود.
چهارخانه‌های لوکس
بربری، برند لوکس انگلیسی که از دهه 1850 میلادی در عرصه مد فعالیت دارد، از مبدعان استفاده از پارچه چهارخانه در طراحی لباس مدرن است.
نهاد رسمی ثبت چهارخانه The Scottish Register of Tartans
این نهاد که مرکز آن در اسکاتلند قرار دارد، مرکز ثبت و ترویج طرح‌های چهارخانه است و از سال 2008 فعالیت رسمی خود را آغاز کرده؛ با طراحی و ثبت طرح‌های چهارخانه از این این مدل سنتی، حمایت می‌کنند.
