سال 2017، سالی شگفت انگیز و هیجان آور برای علوم فضایی و تازه‌های آن به شمار می‌رفت. با ادامه این مطلب تکراتو را همراهی کنید تا نگاهی داشته باشیم بر مهمترین اخبار نجوم در سال 2017 و داستان‌هایی که در کلاس نجوم و ستاره‌شناسی امسال روایت شده‌اند.
اینجا بر روی زمین، دانشمندانی در سراسر جهان، هفت روز هفته و بیست و چهار ساعت شبانه روز، نگاهشان را به آسمان دوخته و با تلسکوپ‌های خود رصد می‌کنند، در حال محاسبه و اندازه‌گیری هستند و در مجموع تلاش می‌کنند تا دریابند چه اتفاقاتی در کائنات دور از دسترس ما در حال رخ دادن است.
مهمترین اخبار نجومی در سال 2017
به تماشای برخورد ستاره‌های نوترونی نشستیم
رویدادی که همه را انگشت به دهان کرد، حتی آن زمانی که نخستین تصاویر را از افق رویداد یک کهکشان به ثبت رساندیم هم تا این حد هیجان انگیز نبود. 130 میلیون سال نوری دورتر از زمین، میان دو ستاره نوترونی برخوردی رخ داد که GW170817 نام گرفت. رصدخانه لایگو (LIGO) موفق شد، امواج گرانشی حاصل از این برخورد را ثبت کند.
شاید این امواج، چهارمین موج گرانشی ثبت شده بودند؛ اما اهمیتشان در این بود که برخلاف نمونه‌های قبلی از سیاهچاله‌ها منتشر نشده بودند. آکادمی سلطنتی علوم سوئد، جایزه نوبل فیزیک 2017 را به سه دانشمند آمریکایی به رهبری کیپ ثورن (فیزیکدان سرشناس 77 ساله آمریکایی) اهدا کرد.
نکته جالب دیگری که این پژوهش به همراه داشت این بود که ثورن و همکارانش چیزی را شناسایی کردند که دقیقا 100 سال پیش آلبرت انیشتین پیشبینی کرده بود.
در همین رابطه بیشتر بخوانید:
در سالی که گذشت یک میهمان میان‌ستاره‌ای داشتیم
دنباله‌دارها و سیارک‌ها چیز‌های جدید در منظومه شمسی نیستند و روزی نیست که ستاره‌شناسان یکی از آنها را مشاهده نکنند؛ اما این یکی موردی خاص بود. برای نخستین بار، دانشمندان جرمی را مشاهده کردند که نه در زمره دنباله‌دارها می‌گنجید و نه سیارک به شمار می‌رفت. چیزی که در درون منظومه شمسی ما دیده شد؛ اما منشا آن، جایی خارج از آن بود.
وقتی در اکتبر امسال، تلسکوپ Pan-STARRS 1 در هاوایی جرمی با سرعت و مسیر حرکتی منحصر به فرد رصد کرد، دانشمندان بوسیله این اطلاعات پی به منشا فراخورشیدی این جرم برند.
این جرم که اومواموا (Oumuamua) نام گرفت، در مطالعات اولیه عنوان دنباله‌دار را به خود می‌دید، اما ادامه تحقیقات ویژگی‌های یک دنباله دار را از او سلب کرد و به مرور در شمار سیارک‌ها گنجانده شد.
سیارک اومواموا (Oumuamua) اولین جرم فراخورشیدی است که از منظومه شمسی بازدید می‌کند. این جرم که در حدفاصل میان زمین و مریخ واقع است، در ماموریت فضایی لیرا (Lyra) کشف شد.
در ادامه وقتی مطالعات بر روی این جرم بیشتر شد، شگفتی‌های بیشتری آشکار شدند. یک جرم عجیب و غریب شبه سیارکی با هسته‌ای یخی که احتمالا صدها میلیون سال پیش از جایی در فضای اطراف، مسیر خود را به سمت ما در پیش گرفته بود.
بیشتر بخوانید: دنباله دار چیست و از این اجرام غبارآلود یخی چه می‌دانیم؟
ستاره شناسان مرز‌های کهکشان‌مان را جا‌به‌جا کردند
تصورش دشوار است که درک کنیم کهکشان راه شیری از مکانی که ما در آن واقع هستیم، چگونه دیده می‌شود. به عبارت بهتر خبر بسیار هیجان‌انگیزی بود وقتی که شنیدیم ستاره‌شناسان توانستند گروهی از ستارگان را در 66 هزار سال نوری آنطرف‌تر در کهکشان ما مشاهده کنند.
رکورد قبلی تقریبا نصف این مقدار بود، چیزی در حدود 36 هزار سال نوری. این مشاهدات بخشی از یک پروژه در راستای نقشه برداری از کهکشان هستند تا در نهایت ما را به درک بهتری از شمایل کهکشان راه شیری برسانند. اطلاعات بیشتر را می‌توانید در مطلب زیر دنبال کنید:
ستاره تابی (Tabby) عجیب و عجیب‌تر شد
از زمانی که در سال 2015 ستاره KIC 8462852 که با نام ستاره تابی (Tabby’s Star) نیز شناخته می‌شود کشف شد، دانشمندان را حسابی به خود مشغول کرده است و این روند کماکان ادامه دارد.
این ستاره الگوی کم‌نور نادری را از خود بروز می‌دهد که تاکنون در هیچ کجا مشاهده نشده بود. در سال 2017 که روزهای پایانی خود را می‌گذراند، دانشمندان پی بردند که ستاره تابی این الگو را برای مدتی بسیار طولانی‌تر از چیزی که تصور می‌کردیم، نمایان می‌کند.
با این توصیف، همه فرضیه‌هایی که تا پیش از این در مورد این ستاره عنوان شده بود با مشکلات بنیادینی مواجه شدند.
بیشتر بخوانید: ابرسازه های موجودات بیگانه ، ایده ای که نقض نمی شود
انسان‌ها دوباره راهی ماه می‌شوند
در ژانویه امسال بود که اوگن کارنن (Eugene Cernan)، فضانورد ماموریت‌های آپولو 10 و 17 و آخرین فردی که بر روی ماه قدم نهاد، در سن 82 سالگی در هیوستون تگزاس درگذشت. از زمانی که این فضانورد آمریکایی (که قریب به 24 روز در فضا حضور داشت) در سال 1972 ماموریت آپولو 17 را به پایان رساند، 45 سال می‌گذرد.
اما دوران تنهایی تنها قمر زمین رو به اتمام است. آنطور که مایک پنس (Mike Pence)، معاون ریاست جمهوری ایالات متحده، در اکتبر امسال و در جریان احیا شورای ملی فضایی (National Space Council) خبر داد، دولت آمریکا قصد دارد بار دیگر فضانوردان خود را به ماه ارسال کند.
چندی پیش نیز دونالد ترامپ، در چهل و پنجمین سالگرد فرود آپولو 17 بر سطح ماه، مهر تاییدی بر سخنان معاون خود زد و اذعان داشت که ناسا نه فقط باید به دنبال بازگشت به سطح ماه باشد، بلکه بایستی از پتانسیل آن به عنوان سکوی پرشی برای ماموریت‌های آتی به مریخ و ماورای آن استفاده کند.
در مطلب زیر می‌توانید جزئیات بیشتری از تغییر سیاست فضایی دولت آمریکا را مطالعه کنید:
به کشف رموز انفجارهای رادیویی سریع نزدیک‌تر شدیم
انفجارهای رادیویی سریع، از پیچیده‌ترین رموز کیهان هستند؛ سیگنال‌های بی‌نهایت قدرتمند رادیویی که فقط در حد میلی‌ثانیه پایداری دارد و قابل پیشبینی و شناسایی نیستند.
با وجود اینکه محققان تاکنون 22 مورد ازاین دست سیگنال‌های رادیویی را کشف کرده‌اند، ولی تاکنون موفق نشده‌اند به توضیح جامعی در خصوص آنها برسند. انفجارهای رادیویی سریع (Fast Radio Bursts) در کسری از میلی‌ثانیه دیده می‌شود. عبور آنها حدود 5 میلی‌ثانیه به طول می‌انجامد، به همین دلیل شناسایی آنها کار بسیار دشواری است. با این همه دانشمندان پیشبینی می‌کنند که روزانه حدود 2000 انفجار سریع رادیویی در جهان منتشر می‌شود.
در سال که در پایان آن به سر می‌بریم، برای نخستین بار انفجارهای تکرارشونده‌ای را از محل مشخصی دریافت کردیم. دومین مرتبه‌ای که موفق به دریافت آنها شدیم، توانستیم به منشا آنها نیز پی ببریم.
بیشتر بخوانید: ده معمای علمی که بدون توضیح باقی مانده‌اند
روزی که کاسینی از بین ما رفت را به یاد دارید ؟!
برای مدت 13 سال، فضاپیما کوچک کاسینی به دور سیاره زحل می‌گردید، این پروژه مشترک ناسا و سازمان فضایی اروپا، تصاویری شگفت انگیز و اطلاعات بی‌سابقه‌ای را از حلقه‌ها و اقمار این غول گازی به زمین مخابره کرد.
در 15 سپتامبر امسال کاسینی به پایان کار خود رسید. به این دلیل که نکند این کاوشگر با اقمار زحل برخوردی کنترل نشده داشته باشد و زیست فرازمینی احتمالی آن را نابود کند؛ کاسینی از حداقل سوخت باقی‌مانده خودش استفاده کرد و به دل سیاره‌ای که بیش از یک دهه به کاوش آن مشغول بود زد و در آن غرق شد. حالا دیگر کاسینی با معشوقه خود یکی شده است.
با پایان باشکوه (Grand Finalle) کاسینی بیشتر آشنا شوید:
جشنواره آتشی که خورشید برگزار کرد
ستاره محلی ما، خورشید، به معنای واقعی کلمه در حال انفجار است. در سپتامبر سالی که گذشت ما شاهد بزرگترین زبانه شعله آتش خورشید در 12 سال گذشته بودیم. طوفان‌های خورشیدی و مغناطیسی حاصل، آنقدر قوی بودند که ارتباطات را بر روی زمین مختل و شفق‌های بی‌نهایت زیبایی را خلق کنند.
اینجا ایالت اورگان در 30 مرداد 96 است. هر چه خرشید گرفتگی کامل‌تر می‌شد، آسمان بیشتر رو به تاریکی می‌رفت.
اما این همه داستان خورشید در سالی که گذشت نبود، در آگوست امسال، ایالات متحده اعلام کرد که برای اولین بار از سال 1918، یک خورشید گرفتگی کامل را می‌توان در سرتاسر این کشور مشاهده کرد. مراکز علمی و ترویجی مختلف ناسا برنامه های ویژه‌ای برای خورشید گرفتگی کامل 30 مرداد، در این کشور تهیه دیده بودند. همچنین تصاویر بی‌نظیری نیز به ثبت رسید.
در رابطه با خورشید گرفتگی آگوست 2017 می‌توانید مطالب زیر را دنبال کنید:
سندی دیگر در اثبات قانون نسبیت عام ارائه شد
سال 1916 بود که نظریه نسبیت عام انیشتین منتشر شد، هرچه بیشتر می‌گذرد دانشمندان به حقایق بیشتر از این تئوری پی می‌برند. مطابق محاسباتی که اخترفیزیکدانان در رابطه با مدار گردش ستاره‌ای به دور یک سیاهچاله داشتند، به این نتیجه رسیدند که این گردش هیچ سازگاری با قوانین فیزیک نیوتنی ندارد و کاملا مطابق بر نظریات انیشتین است.
انحنای فضا، نسبیت خاص و عام، امواج گرانشی و سیاهچاله‌ها. اگر به این کلیدواژه‌ها علاقه دارید، توصیه می‌کنیم مطالب زیر را از دست ندهید:
به لطف شناسایی امواج گرانشی که کمی بالاتر به آن پرداختیم، در سالی که گذشت، به وجود سیاهچاله دوتایی نیز پی بردیم. اما تا پیش از وجود سیاهچالههای کلان‌جرم دوتایی تنها از نظر تئوری قابل اثبات بود.
در ماه ژوئن سال گذشته، دانشمندان خبر دادند که یک سیستم دوتایی از سیاهچالههای کلا‌ن جرم کشف و مشاهده کردند که به گمان آنها از ادغام دو کهکشان به وجود آمده‌اند. تا پیش از برخورد میان این دو کهکشان، هر کدام در مرکز خود یک سیاهچاله کلان‌جرم داشتند.
بیشتر بخوانید: سیاهچاله چیست؟ تعاریف، نظریات و حقایقی درباره Black hole
دانشمندان با استفاده از گرانش موفق به سنجش وزن یک ستاره شدند
در سال 1930 یک ستاره‌شناس آماتور به نام R.W. Mandl به انیشتین پیشنهاد کرد تا یکی از پیش‌بینی‌های عجیب خود را که بر نسبیت استوار است، منتشر کند. انیشتین معتقد بود نور در نزدیکی اجرام کلان‌جرم دچار خمش می‌شود، همانند اتفاقی که بین نور خورشید و عدسی رخ می‌دهد.
او این پیش بینی خود را در سال 1936 به با ذکر این نکته که “البته امیدی نیست تا به طور مستقیم بتوان این پدیده را مشاهده کرد” به چاپ رساند. امروزه از این پدیده تحت عنوان همگرایی گرانشی انیشتین (Gravitatioanl Lensing) نام می‌بریم.
در اطراف جرام بزرگ مانند سیاهچاله‌ها، نور دچار خمش می‌شود. درست مانند اتفاقی که در ذره بین می‌افتد. به این اجرام بزرگ عدسی گرانشی نیز گفته می‌شود. با استفاده از ویژگی نور که همگرایی گرانشی نامیده می‌شود، این امکان مهیا می‌شود که آنچه در پشت این اجرام در حال وقوع است را بتوان مشاهده کرد. مهمترین مثال این تعریف صلیب انیشتین است؛ کوازاری در راستای صورت فلکی اسب بالدار (Pegasus).
امروزه با استفاده از این پیشبینی انیشتین و ترکیب آن با پتانسیل‌های تلسکوپ فضایی هابل، دانشمندان توانستند جهت‌گیری مناسبی میان زاویه این تلسکوپ و برخی از ستارگان پیدا کنند. بنابراین آنها توانستند برای نخستین بار با استفاده از گرانش به وزن یک ستاره پی ببرند.
از زمین به تراپیست 1 : سلاااام !
کشف منظومه تراپیست 1 برای مدتی به نقل محافل علمی بدل شده و تبدیل به یکی از مهمترین اخبار نجوم در سال 2017 شد. هر کسی علاقه اندکی نسبت به اکتشافات فضایی داشت از کشف منظومه‌ای ستاره‌ای جدید با احتمال بالای وجود حیات در آن صحبت می‌کرد. منظومه‌ای دارای 7 سیاره که به دور یک ستاره کوتوله فرا سرد می‌گردند.
طرح هنری بالا، نمایی را از منظومه تراپیست 1 نشان می‌دهد. در کشیدن این طرح تصور بر این بوده است که اگر تلسکوپی فرضی بسیار قدرمندی در اختیار داشته باشیم، این منظمومه 7 سیاره‌ای را چگونه مشاهده خواهیم کرد. ستاره کوتوله فراسرد این منظومه اندکی از سیاره مشتری بزرگ‌تر است و تمامی سیاره‌ها در حد و اندازه‌های زمین خودمان هستند. (اعتبار: ناسا)
ستاره‌ای کوچک که تنها 8 درصد خورشید ما جرم دارد و در راستای صورت فلکی دلو (Aquarius) قابل مشاهده است. در ادامه القابی مانند “خواهر منظومه شمسی” نیز برای این سیستم در نظر گرفته بودیم. از میان هفت سیاره این منظومه، جرم تنها دو مورد از آنها کمی بیشتر از زمین است و باقی کم‌جرم‌تر هستند. سه مورد از این سیارات در کمربند حیات واقع شده‌اند.
بیشتر بخوانید: کشف نخستین علائم آب در منظومه تراپیست 1
در عرصه کشف حیات های بیگانه، منظومه تراپیست یک تنها گزینه‌های روی میز ما نیست. در آوریل سالی که در انتهای آن به سر می‌بریم، سیاره‌ای را تحت عنوان LHS 1140b کشف کردیم. این سیاره 40 سال نوری با ما فاصله دارد و پتانسیل زیادی برای پشتیبانی از حیات بیگانه را به خود می‌بیند. همچنین در ماه نوامبر، در نتیجه سیگنال‌های مرموزی که به دست ما رسید، سیاره‌ای تحت عنوان 128 b، در فاصله تنها 11 سال نوری از ما، کشف شد.
کماکان باید منتظر بمانیم که آیا سر و کله سیاره‌ای با نشانه‌های حیات پیدا خواهد شد یا خیر. باید بیش از این به جستجو ادامه دهیم. البته که این کند و کاو‌ها نیز به خودی خود هیجان انگیز هستند.
.
منبع: ScienceAlert
