عمارت فاضلی ساری ؛ تلفیقی از معماری پهلوی و قاجار

عمارت فاضلی ساری، هنر معماری دوره قاجار و پهلوی را در خود جای داده و در کنار طبیعت بکر و دیدنی مازندران تبدیل به یکی از مراکز گردشگری شده است. عمارت فاضلی در محله ای به نام آب انبار نو در شهر ساری بنا شده است و دارای دو مجموعه مسکونی است که معماری عمارت فاضلی هر کدام متعلق به یک دوره تاریخی است. دوره قاجار و دیگری دوره پهلوی که همین همسایگی دو معماری متفاوت باعث جذابیت بیشتر عمارت فاضلی شده است. بخش قدیمی تر عمارت به دلیل شیوه های به کار برده شده جهت تزیین نمای آجری داخل حیاط، در و پنجره ها و شیوه معماری و هنر به کار برده شده دارای ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی است. عمارت فاضلی به همراه آب انبار نو و خانه کلبادی اثر تاریخی به جا مانده در شهر ساری نزدیک به قائمشهر است که هر سه با شماره های 1981، 2148 و 2561 در زمره آثار ملی ایران ثبت شده اند .

مشخصات عمارت

بنای اصلی عمارت فاضلی ساری سه طبقه است که علاوه بر دو قسمت مسکونی دوره پهلوی و قاجار ، سردابه ای هم در زیر آن وجود دارد. هر طبقه در قسمت شرقی شاه نشین یا به قول قدما سه دری یک اتاق دارد. معماری عمارت فاضلی به دلیل نمای بندکشی شده و آجری و داشتن کتیبه هایی با قاب های هلالی و مستطیل بر سر درها که با نقوش و طرح های اسلیمی، شمسه ای و ستاره ای تزیین شده اند ،چشم هر بیننده ای را مسحور خود می کند و گاهی شباهت معماری پهلوی و قاجار با تمام تفاوت های خود، هوش از سر هر اهل ذوقی می رباید. شیشه های رنگی بالای درها نیز از دیگر زیبایی های  معماری عمارت فاضلی است. در غرب ساختمان ، پله های ورودی کار شده اند و دیوار حیاط با طرح های گلدانی و گاهی هشت پر در فاصله های مختلف هنر معماری ایرانی را به رخ می کشد و خودی نشان می دهد.

این حیاط و اون حیاط می پاشند نقل و نبات

حیاط های تو در تو در معماری های ایرانی و عمارت های مختلف تنها مخصوص دوره قاجار یا پهلوی نیست و در کمال شگفتی ربطی هم به اقلیم و شرایط آب و هوایی ندارد. اقلیم و میزان تابش یا بارش یکی از عوامل مهم در ساخت و معماری خانه و عمارت های گوناگون است .اما عمارت فاضلی ساری همانند بسیاری دیگر از عمارت های ایران زمین دارای حیاط درونی است. به نظر می رسد دلیل وجود حیاط مرکزی به خاطر  آداب و سنن ملی و مذهبی ما ایرانیان مربوط می شود و باعث ایجاد یک فضای امن از لحاظ محرمیت و حفظ حرمت زنان و دختران خانواده می گردد. از دیگر کارکردهای حیاط در عمارت و ابنیه ها، بنای یک فضای سبز در خانه بوده است که در مواجهه با اقلیم خشک و گاهی نا مناسب مملکت مناسب می باشد. همین طور ساخت اندرونی و بیرونی یا حتی هشتی جلوی در از دیگر نقاط مشترک عمارت های ایرانی است که در عمارت فاضلی ساری هم دیده می شود و به قاجار یا پهلوی بودن دوره ساخت آن مربوط نیست.

زوایای دیگر عمارت

بام عمارت فاضلی ساری بیشتر سفالین است و در آن چوب و گچ و آجر دیده می شود. در بخش شرقی بنا که  متعلق به دوره قاجار است معماران پهلوی هم دستی برده اند و بخشی تلفیقی از خود بر جای گذاشته اند. در این بخش بناهایی در طرفین حیاط چهارگوش وجود دارد. حوض چند ضلعی وسط حیاط هم از دیگر نمادهای عمارت های ایرانی است. بخش هایی از دیوارهای گرداگرد حیاط در با طاقی آجری و نیم ستون های تزیینی بیرون زده دارند که حس و حال زمان خود را به بیننده منتقل می کنند. در بالای طاق نماها یک ردیف ستونچه های خراطی شده شبیه بیشتر خانه های شمال دیده می شود. معماران دوره پهلوی بنای خود را در جهت شرقی -غربی بنا کرده اند و جهت ورود دو رشته پله در دو سمت ایوان شاه نشین قرار داده اند.

برج سه طبقه آقای معلم

عمارت فاضلی ها همان طور که از نامش پیدا است متعلق به خاندانی با نام فاضلی است که صاحب اصلی این عمارت بوده اند و در شهر ساری یکی از معلمین زمان خود بود . آقای معلم یکی از اولین دارندگان عمارتی3 طبقه در زمانه خود است که محل زندگی اش با 3 حیاط غربی، شرقی و شمالی تبدیل به یکی از معماری های اصیل قاجاری و پهلوی شده است و همچون دیگر عمارت های ایرانی با حیاط های بیرونی و اندرونی اصالت خود را حفظ کرده است. حیاط غربی یا همان اندرونی حیاطی چهارگوش است که در میانه اتاق های مسکونی، حمام و سرویس های بهداشتی آن دوران قرار گرفته است و در قسمت جنوبی حیاط، طاق هلالی محصور در قابی مستطیل شکل، زیبایی دیوارها را دو چندان کرده است. شاه نشین این بخش با پله های قرار گرفته در ادامه اتاق های کناری به طبقه همکف مرتبط می شوند.آجرکاری به صورت قواره بری در کلیه دیوارهای حیاط همراه با نقوش سنتی ساخته شده در دیواره به وسیله آجر، بخش قاجاری را متفاوت کرده است. از پنجره های رنگی سراسری با قاب های مستطیل شکل دوران پهلوی که صد البته هر کدام زیبایی و هنر دوره خود را یدک می کشند و هنر دست هنرمندان عصر خود را به تماشا می گذراند ، به وفور دیده می شود.

بازدید برای عموم آزاد است

این تابلو در حالی بر سر در عمارت فاضلی شهر ساری نصب شد که در شرف تخریب کامل قرار داشت و بسیاری از  بخش ها به ویرانه تبدیل شده بودند به خصوص بخش قاجاری آن که نسبت به بخش پهلوی قدمت بیشتر و در نتیجه خرابی بالاتری داشت. اما با مراجعه و شکایت همسایگان از حضور حیوانات موذی و ریزش سقف های بنا و با همت بنیاد مسکن استان مازندران و شرکت عمران، مرمت و بازسازی عمارت فاضلی از زمستان سال 1388 زیر نظر کارشناسان مجرب میراث فرهنگی استان مازندران آغاز شد. برای جلوگیری از تخریب بیشتر، سقف های دوره قاجار و پهلوی اول کاملا برداشته شد و برای مصالح نوسازی آن نیز همانند مصالح اولیه از چوب و سفال استفاده گردید تا حال و هوای معماری عمارت فاضلی همان حال و هوای دوران قاجار و پهلوی را حفظ کند و به نسل های بعدی انتقال یابد. بازسازی و مرمت این عملیات نزدیک به ده ماه به طول انجامید. تا امروز در شهر ساری، عمارت فاضلی ها استوار بایستد و برای عموم بازگشایی شود و اهالی ساری و مازندران و خطه خزری به این معماری قاجار – پهلوی ببالند و افتخار کنند.