حمام چهار فصل اراک ؛ حمامی برای هر قوم و مذهبی

شاید برایتان جالب باشد که بدانید یکی از زیباترین آثار معماری و کاشی کاری دوران اخیر حمام چهار فصل اراک می باشد. درست است یک حمام توانسته جاذبه ای گردشگری در شهر اراک شود، داستان از این قرار است که باعزیمت 85 خانوار از یهودیان روستای سنجان و روستاهای اطراف در زمان میرزا حسن خان برادر امیر کبیر به ضلع شرقی خیابان محسنی اراک است. این گروه خاص علیرغم داشتن زندگی شهری از نداشتن حمام رنج میبردند. ریش سفیدان اقلیت به علمای شهر رجوع کرده و خواهان ساخت حمام چهار فصل در اراک شدند به همین سبب حاج محمدابراهیم خوانساری در حدود 100سال پیش خواهان ساخت حمام در مقابل قلعه خود می شود این حمام در طول 38 ماه از سال 1292تا1294 ساخته می شودتا مردم و اقلیت های مذهبی برای رعایت نظافت و مسائل شرعی از آن استفاده کنند. این حمام تنها حمامی است که قسمتی مجزا برای اقلیت های مذهبی دارد. میتوان گفت ساخت این حمام بر همگان این را اثبات می کند که نقش بهداشت برای ایرانیان در گذشته چقدر پررنگ بوده است. این اثر زیبا و تاریخی در تاریخ 1356/8/10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال 1373پس از اتمام مرمت به عنوان موزه ی مردم شناسی و باستان شناسی اراک بازگشایی شد و هم اکنون بسیاری از گردشگران را به خود جذب می کند.

علت نامگذاری حمام چهار فصل اراک

این نام زیبا و خاص بر گرفته از نقوشه کاشی کاری چهار طرف حمام در بخش سر بینه ی مردانه می باشد در واقعه موزه ای در داخل حمام که شامل نقش هایی از چهار فصل سال را به تصویر کشیده اند که مناظر طبیعی وشکارگاه و...را نشان میدهد.

ویژگی های معماری بنا

این حمام 1600 مترمربعی از چهار بخش مجزای، مردانه، زنانه، اقلیت های مذهبی و قسمت خصوصی تشکیل شده که آن را بزرگترین حمام  کشور کرده است.
از تزئینات داخل حمام چهار فصل در اراک هرچه بگوییم کم است، بخش عمده ی تزیینات حمام چهار فصل شامل کاشی های معرق، کاشی های معقلی و کاشی های هفت رنگ می باشد که دارای نقوش زیبای انسانی و حیوانی با کاشی های خشتی و قالبی و فیتیله ای با نقوش گیاهی و اسلیمی و هندسی گردان است. نقوش شامل طرح های پیچک گل و بوته و طرح های انسانی مانند سربازان قاجاری با تنوع رنگی نارنجی قرمز لاجوردی فیروزه ای زرد می باشد.
آب جاری قنات وارد حمام شده و در عمق 3تا3/5 متری پایین تر از سطح خیابان که این اختلاف سطح باعث ایجاد دمای مناسب آب میشود تا با ایجاد تعادل هوای مطبوعی رابه هنگام ورود و خروج افراد حاصل کند.
بخش های حمام چهار فصل اراک شامل دالان ورودی،  سربینه ی مردانه و زنانه و اقلیت ها،گرم خانه های خصوصی و عمومی، هشتی های ارتباطی، خزینه، آب انبار و بخش های دیگر تشکیل شده است.
از ویژگی های حمام چهار فصل اراک می توان به سنگ های سیاه کف ملات آهک و ساروج که در کف حمام کار شده است اشاره کرد همچنین حوض صلیبی شکل که با سنگ سیاه درکف سربینه برای پاشویی افرادی که از حمام گرم میایند ایجاد شده است اشاره کرد.
سربینه چهار سکو دارد که از یک طرف به خیابان و از طرف دیگر به گرمخانه میرسد و یک ورقه ی مسی به صورت یک تکه کف خزینه ی اصلی را فرا گرفته که در زیر آن گاخن حمام که در آن هیزم و ورک سوزانده می شود قراردارد، آب گرم و سرد از طریق لوله های سفالی به تمام حمام میرسد و قرار گرفتن گاخن و خزینه و تجهیزات باعث می شود آب گرم و سرد به راحتی به تمام بخش های حمام برسد.

سربینه ی مردانه وزنانه

سربینه ی حمام اراک به شکل هشت ضلعی نامنظم با 4 ضلع کوچک و 4 ضلع بزرگ می باشد. پی بنا با عمق 7/5 متر با مصالح سنگ سیاه وگل آهک می باشد وقطر دیوارها تا سقف 50تا80 سانتی متر می باشد. سربینه دارای رواق، رختکن وصحن به شکل قرینه می باشد. گنبد سربینه بر روی هشت ستون کاشی کاری شده قرار دارد که روی کاشی ها طرح هایی از پرندگان دیده میشود.
یکی از زیباترین بخش های حمام سربینه ی زنانه است که گنبد ان روی هیچ ستونی قرار ندارد، درست خواندید هیچ ستونی و با توجه به محدودیت امکانات آن زمان طرحی خاص و شگفت می باشد. سقف تمام بخش ها دارای طرح گنبد طاقی است که با ملات گچ و آهک ساخته شده است.

موزه ی چهار فصل

چه تصمیمی بهتر از این که این مکان زیبا تبدیل به موزه برای تماشای عموم شود، فضای بین گرم خانه و رختکن به موزه اختصاص داده شده است که اشیاهایی مربوط به دوره های قبل و بعد از اسلام در آن قرار دارد از جمله تنگ های سفالی، خمره، انواع مجسمه ها ،قدح، پیمانه و آفتابه و لگن و همچنین محراب مسجد جامع ساوه که از آثار گچبری شده ی زیبای دوران سلجوقیان می باشد اشیای باستانی بدست آمده از منطقه ی زلف آباددر این مکان نگه داری می شود.
در گرمخانه ی مردان بخش باستان شناسی اراک واقع شده که شامل ظروف شیشه ای وسفالی و مجموعه ای سکه های تاریخی می باشد.
در بخش مردم شناسی اراک آداب و روسوم مراسم مختلف پوشش های سنتی و لوازم حمام قرار دارد.
مسیر دسترسی به حمام  در ضلع شرقی خیابان شهید بهشتی شهر اراک واقع شده که دارای 4 در که دو در در خیابان اصلی شیهد بهشتی و دو در دیگر از طریق محله ی شهرداری در شمال و محله ی مسجد حاج ابراهیم در جنوب قرار دارد.