«نقطه» از مهمترین مسئله‌ها در آموزش فارسی به غیرفارسی زبانان است!

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی بنیاد سعدی، همایش مسئله «نقطه» در آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان با سخنرانی معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی، در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

رضامراد صحرایی، معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این همایش، به مشکلات آموزش خط فارسی اشاره کرد و «نقطه» را یکی از مهمترین مسئله‌ها در آموزش نظام نوشتاری فارسی به غیر فارسی زبانان دانست.

صحرایی گفت: هدف من از طرح موضوع «نقطه» در زبان فارسی فعلا طرح مسئله بوده است. به عنوان مقدمه در این پژوهش ابتدا به این سوال پاسخ دادیم که فارسی آموزان مناطق مختلف جهان چرا فارسی یاد می‌گیرند؟ مطابق مطالعات میدانی، فارسی آموزان به 12 دلیل زبان فارسی را می‌آموزند؛ این دلایل شامل موارد زیر است: یادگیری زبان فارسی به عنوان میراثی (که حدود 5 تا میلیون نفر را شامل می‌شود و زبان فارسی زبان مادر یا پدر این افراد است)، فراگیری زبان فارسی با اهداف مذهبی، (زیرا زبان فارسی زبان دوم جهان اسلام محسوب می‌شود)، تجارت در ایران و یا با ایران، گردشگری، اهداف تحصیلی، آشنایی با تاریخ ایران در رشته‌­های شرق شناسی و ایرانشناسی، یادگیری فارسی با هدف درمانی و پزشکی (برای زبان آموزانی که برای درمان مدتی در ایران می‌گذرانند)، اهداف نظامی، اهداف سیاسی و همچنین سینما و موسیقی ایرانی.

معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی با اشاره به آنکه وضع موجود آموزش سواد فارسی نشان از آن دارد که تا کنون تنها در حد آموزش الفبا اقدام‌هایی شده است، ادامه داد: خواندن روان متن، یک مهارت است که زبان آموز باید این مهارت را کسب کند اما  شیوه‌های فعلی آموزش چنین مهارتی را تقویت نمی‌کند. بحث زبان آموزی و سوادآموزی به لحاظ علمی از یکدیگر جدا و دو مقوله متفاوت است و اگر نگاهی به نظریه‌های یادگیری زبانی بیندازیم، درمی یابیم که هیچ یک از آنها در مقوله سوادآموزی نظریه‌ای در زمینه چگونگی یادگیری خط نداشته‌اند.

وی با طرح این سوال که آیا باید در تدریس زبان فارسی حروف را به صورت جداگانه تدریس کرد و یا در کلمات؟، گفت: به نظر می‌رسد که در زبان‌هایی مانند فارسی که خط آنها بخشی اش وارداتی است، دیدگاه ترکیبی خوب است.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی برای روشن تر شدن مسئله «نقطه» در زبان فارسی به ویژگی‌های خط فارسی اشاره کرد و گفت: خط فارسی 4 ویژگی دارد که جمع آنها در هیچ از زبان‌های جهان نیست؛ اول آن که این خط شعبده بازی به نام «نقطه» دارد. که هر لحظه یکجایی از حروف هست و هر جایی معنای متفاوتی دارد. همچنین خط فارسی از راست نوشته می‌شود و تعداد بسیار کمی از خط‌های جهان از راست نوشته می‌شوند. سوم آنکه خط ما پیوسته هست. یعنی حروف بهم می‌چسبند. این سه ویژگی در زبان عربی نیز هست. اما چهارمین ویژگی زبان فارسی این است که این خط برای این زبان نیست و عدم نشان دادن صداهای کوتاه (اَ، اِ، اُ) است که این برای فارسی آموز خارجی یک مسئله است.

وی با بیان اینکه ویژگی‌هایی مذکور، برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان مسائلی را ایجاد کرده است، گفت: فارسی آموزان خارجی در همه سطوح با خط فارسی مشکل دارند. مثلاً فارسی آموزی در سطح ابتدایی نوشته است «چنگل» به جای «جنگل» و یا «کجا» را «کحا» نوشته است و یا حتی فارسی آموزی در سطح فوق میانی، «ترجیح» را «ترچیح» نوشته است. در حالی‌که که زبان آموز در سطح فوق میانی باید بتواند سخنرانی علمی بنویسد. نمونه جالب دیگر نوشتن «قبل» به صورت «فیل» است که زبان آموز فراموش کرده است که نقطه‌های آن کلمه هر کدام در کجا قرار دارد.

صحرایی یادآور شد که بسیاری از نمونه‌هایی که در این سخنرانی بیان کرده است، خطاهای زبان آموزانی است که در داخل ایران فارسی یاد می‌گیرند یعنی در محیط زبان دوم، با آموزش‌­های ویژه و حرفه‌ای توسط مدرسان و معلمان ایرانی زبان فارسی را آموخته‌اند.

معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی همچنین گفت: در نظام‌­های نوشتاری جهان، خط زبان­‌های مختلف را به لحاظ شفافیت «واج- نویسه» دسته‌بندی کرده‌اند، شفافیت خط به معنای میزان سهولت پیش‌بینی تلفظ از خط در نظر گرفته می‌شود که آن به صورت رنگ شفاف تا تیره نشان می‌دهند. معمولاً ما خط کاملا شفاف نداریم ولی برخی خط­‌ها از خط‌های دیگر تیره‌تر هستند و اصطلاحاً تطابق «واج-نویسه» آنها کمتر است.

وی افزود: از خط‌های خیلی شفاف از لحاظ نظام نوشتاری، عربی، ایتالیایی و مجارستانی، چینی، کره‌ای و  ژاپنی را می‌توان نام برد. فارسی در حد وسط این زبان‌هاست و جالب است بدانید انگلیسی از لحاظ شفافیت نظام نوشتاری، از زبان فارسی تیره‌تر است.

صحرایی با تاکید بر اینکه برای آموزش خط فارسی باید یک الگوی خاص آموزشی طراحی کرد، گفت: اگر خط فارسی را باز کنیم، این خط دو لایه اصلی و دو لایه فرعی دارد که در لایه اول نمادهایی داریم که به تنهایی هیچ معنایی ندارند و با نقطه که معنا پیدا می­‌کنند. لایه فرعی زبان فارسی، لایه حرکت هستند که  شامل همان مصوت‌­ها می‌شوند و ما عموما آنها را نمی‌نویسیم.

معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی تصریح کرد: مهمترین لایه خط فارسی، همان نقطه است. با بررسی واژه‌های پربسامد فارسی، کلمه‌ای پیدا نکردیم که با مصوت‌های فارسی دو کلمه متفاوت به ما بدهند ولی با نقطه این اتفاق رخ می‌دهد.

وی در خصوص پژوهش در شیوه­های آموزش خط فارسی نیز گفت: برای شناسائی بهتر مسائل موجود در آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، باید ابتدا خطاهای نوشتاری فارسی آموزان مختلف، که دارای پیشینه­‌های زبانی متفاوتی هستند را با هم مقایسه کنیم و سپس خطاهای فارسی آموزان خارجی را با فارسی آموزان ایرانی که زبان مادری شان فارسی نیست مقایسه کنیم  و در بخش سوم هم باید بررسی کنیم که با دیدن نماد، اولین واژه ای که به ذهن فرد می‌­آید، چیست.

صحرایی در پایان سخنان خود از همه متخصصان حوزه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان و استادان زبان شناسی و زبان و ادبیات فارسی دعوت کرد که برای آموزش ساده و سریع خط فارسی الگوی آموزشی ارائه کنند.