سرویس سبک زندگی فردا: از مهمترین عوامل هدایت و رستگاری، اعتدال و رعایت حدود الهی‌ست و اسراف درست نقطه‌ی مقابل آن است. اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی کردن، و عملی مخالف ساده زیستی و راهی برای گستردن دام‌های شیطان است. خداوند در سوره اعراف می‌فرماید: «کلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین» بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
در این نوشتار به نقل از سایت تبیان به بررسی اجمالی این رذیله‌ی اخلاقی می‌پردازیم:
اسراف در روایات:
در باب مذمت اسراف احادیث فراوانی وارد شده که ما در اینجا به ذکر چند مورد بسنده می‌کنیم:
1.امام علی (علیه السلام) فرمود: از برترین شرافت‌ها، خود داری از زیاده‌روی و اسراف است. «غررالحکم، ص 370»
2. امام علی (علیه السلام) فرمود: از نشانه‌های جوانمردی آن است که میانه‌روی کنی و از زیاده‌روی پرهیز نمایی. «غررالحکم، ص 376»
3. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از کنار سعد در حالی که وضو می‌گرفت، گذشت و فرمود: ای سعد! این چه اسرافی است؟ عرض کرد: آیا در وضو گرفتن هم اسراف وجود دارد؟ حضرت فرمود: آری، هرچند کنار چشمه‌ای جاری باشی. «تفسیر صافی، ص 283»
4. امام علی (علیه السلام) فرمود: بخشش‌های بی جا (از مال و ثروت) زیاده‌روی و اسراف است و آن مال بخشنده‌اش را در دنیا رفعت می‌دهد و در آخرت به زیر می‌کشد (خوار و ذلیل می‌کند). «نهج البلاغه، خطبه 126»
5. امام صادق (علیه السلام) فرمود: میانه‌روی را خدای بزرگ و بلند مرتبه دوست دارد و بر اسراف و زیاده روی خشم می‌ورزد، حتی به اندازه دور انداختن هسته خرمایی؛ زیرا قابل مصرف است و یا به مقدار دور ریختن باقی مانده نوشیدنی. «بحار الانوار، ج 71، ص 346»
معیار اسراف
احادیثی از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل است که در مورد اسراف به اصحاب می‌فرمایند: کمترین حد اسراف این است که لباسی را که بیرون خانه برای حفظ آبرو میپوشی در داخل خانه نیز بپوشی یا باقیمانده آب و غذا را که در ظرف میماند دور بریزی و یا خرما را خورده و هسته آن را دور اندازی. (میزانالحکمه، 4/448)
در بعضی از احادیث آمده است که در هنگام وضو گرفتن باید مواظب باشیم که دچار اسراف نشویم و مقدار یک مد (معادل سه چهارم لیتر) آب برای وضو کفایت می‌کند.
و نیز احادیثی از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که از آن جمله این حدیث است که «عیاشی از ابان بن تغلب» از آن حضرت نقل می‌کند که مال و ثروت از آن پروردگار است که آن را در نزد مردم به امانت گذاشته است و به آنها اجازه فرموده که در حد اعتدال و میانه‌روی بخورند و بیاشامند و لباس بپوشند، و نکاح کنند، مرکب سواری داشته باشند و مازاد آن را به فقرای مؤمنین ببخشند و بدین وسیله اختلافات طبقاتی را از بین ببرند و پراکندگی‌ها را ترمیم کنند و کسی که اینگونه عمل می‌کند، آنچه را که میخورد و میاشامد، اعمالش مباح است و نکاح او و استفاده از مرکبش نیز حلال میباشد و کسی که از این حد تجاوز کند بر او حرام است و سپس فرمود که اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
در حدیثی دیگر می‌فرماید: «کسی که چیزی را در غیر اطاعت خدا انفاق کند او مبذر است و کسی که در راه خدا چیزی را انفاق کند او مقتصد است. (تفسیر برهان، 2/416) در این جا معلوم می‌شود که بذل و بخشش اگر به قصد و نیت الهی نباشد حکم اسراف را دارد و اصولا از دید اسلام چنین عملی اخلاقی و پسندیده نیست.
اسراف ضایع کردن نعمات است و باعث ضرر رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می‌شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری تبدیل می‌کند. اسراف کار، عاقبتی جز جهنم ندارد. خداوند در سوره مؤمن آیه 43 مسرفین را یاران آتش خوانده است.
اسراف در نعمت‌ها
هارون الرشید پنجمین خلیفه عباسی روزی به گوشت جزور یعنی شتر جوان که وارد ماه ششم شده باشد میل پیدا کرد. آشپز هر روز غذایی از گوشت آن شتر تهیه کرد و کنار غذاهای چندین رقم سفره خلیفه می‌گذاشت . روزی هارون لقمه ای از غذای گوشت جزور را برداشت و بر دهان گذاشت، جعفر برمکی وزیر هارون خندید. هارون گفت: چرا می‌خندی؟ اصرار کرد تا علت خنده را بگوید، جعفر گفت: آیا می‌دانی این لقمه چقدر تمام شد؟ هارون گفت: نه، چقدر تمام شده؟ جعفر گفت: صد هزار درهم. هارون گفت: یعنی چه؟ چطور ممکن است. جعفر برمکی گفت: فلان روز که میل به گوشت شتر جزور کردی، چنین گوشت در دسترس نبود، از آن روز تا به حال دستور دادم هر روز یک شتر جوان ذبح کنند و گوشتش را بپزند، تا هر وقت شما میل به آن کردی آماده باشد. امروز شما میل پیدا کردید، تا کنون 400 هزار درهم صرف خریداری شتر جزور کردم، از این رو می‌گویم: این لقمه اینقدر تمام شده است.
سخن آخر اینکه اسراف ضایع کردن نعمات است و باعث ضرر رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می‌شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری تبدیل می‌کند. اسراف کار، عاقبتی جز جهنم ندارد. خداوند در سوره مؤمن آیه 43 مسرفین را یاران آتش خوانده است. یعنی اسرافکار اول جهنمی که در دنیا به واسطه گرفتاری در دام فقر و پریشانی و دست نیاز سوی دیگران بردن، برای خود درست کرده است و دیگری جهنمی که بواسطه اطاعت نکردن از فرمان خداوند در آخرت برای خود مهیا نموده است.
پس بیائیم تا از نعمت‌های الهی درست استفاده کنیم و بدون جهت آنها را حرام نکنیم و هدر ندهیم تا از این طریق جزء اسراف کاران قرار نگیریم. چرا که اسراف از گناهان کبیره است که پیامدهای دنیوی و اخروی سختی برای انسان دارد.
منابع:
سایت اندیشه قم
کتاب: یکصد موضوع 500 داستان / سید علی اکبر صداقت
تفسیر برهان ج 2
