زهد در عصر کنونی

سوال:
 

میان زهد (ساده زیستى) و پیشرفت چه ارتباطى است؟

پاسخ:
 

یکى از کمالات اخلاقى انسان زهد و ساده زیستى است و در متون دینى ما در باب مخالفت با تجمّلات دنیوى و دنیاگرایى تأکیدات فراوانى شده است. در قرآن کریم خداى بزرگ به پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله مى‏فرماید: به شکوفه‏هایى که در دست دیگران است و ما به آنان داده‏ایم چشم مدوز؛ زیرا ما مى‏خواهیم آنان را با آن شکوفه‏ها بیازماییم ولى رزق پروردگار تو بهتر و ماندنى‏تر است.[1[
شکوفه‏هاى دنیا براى کسى میوه نخواهد داد. عالم طبیعت چنان سرد است که تا این شکوفه‏ها بخواهد به بار نشیند و به ثمر تبدیل شود، سرماى زودرس طبیعت از راه مى‏رسد و شکوفه‏ها مى‏ریزد.[2[
اما دیدگاه‏هاى مختلف در باب زهد و پارسایى در طول تاریخ موجب بروز تفاسیر گوناگون در عرصه‏ى فرایندهاى اجتماعى گشته است و متأسفانه برداشت‏هاى ناروا از منابع دینى و یا نادیده گرفتن سنت و سیره‏ى حضرات معصومین علیهم السلام نحله‏هاى گوناگونى را پرورانده که جمعى در مسیر افراط و گروهى در وادى تفریط، چهره‏ى زیباى زهد و ساده زیستى را مشوش ساخته‏اند. به گونه‏اى که گاهى با شنیدن واژه‏ى زهد انزوا، تنهایى، دورى از مردم و تمدن و پیشرفت و ترقى، و دعا و عبادت در گوشه‏اى آرام و فارغ از مشغله‏هاى زندگى در ذهن انسان تداعى مى‏گردد، در حالیکه این معنى واژگونه ساختن حقیقتى ارزشى و آلوده ساختن مفهومى ملکوتى است.
امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: زهد نه آنست که مال دنیا را تباه کنى و نه آنکه حلال آن را بر خود حرام گردانى. بلکه زهد آنست که اعتمادت به آنچه نزد حق است، بیش از آن باشد که در نزد خودت یافت مى‏شود.[3[
و به فرموده‏ى حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام: زهد در یک آیه از قرآن بیان شده است آنجا که مى‏فرماید: تا آنکه به خاطر از دست دادن چیزى متأسف و متأثر نشوید و بر آنچه به دستتان رسیده فرحناک نباشید.[4[
و لذا پارسایى و زهد دل بستن به امر باقى و نومید گشتن نسبت به امور فانى است. جدایى از تعلقّات دنیوى و قرب به ملکوت است. سبک بال گشتن براى پرواز در آسمان فضایل و ملکات انسانى است.

حال آیا رشد و کمال و تعلیم و تربیت و سعادتمندى مانع پارسایى است یا یاور آن؟
 

کدام مکتب و آیین همچون اسلام توصیه و تشویق نسبت به فراگیرى علم و کسب معرفت و جوشش و بالندگى و تلاش عقلانى دارد؟
مگر نه اینست که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: علم را طلب نمائید ولو اینکه در چین باشد.[5] و فراگیرى آن را بر همگان ضرورى دانستند.[6[
در روایتى مولى امیرالمؤمنین على علیه السلام تمام مواضع دنیا را جهل مى‏نامد مگر جایگاه علم را که روشنى و فروغ است[7]، و این به صراحت قدر و شایستگى علم و حقارت دنیا و دلبستگى به آن را بیان مى‏سازد.
اما در باب نسبت بین دین اسلام و پیشرفت باید گفت: از لحاظ تاریخى اسلام همواره به نو شدن تمایل نشان داده است اما این نو شدن لزوماً به معناى مدرنیسم و نو شدگى غربى نیست. واژه مدرنیته از واژه‏ى لاتین (Modernus) به معناى نو و تازه گرفته شده است. مدرنیته یعنى نو شدن و نوشدگى و در برابر هر گونه تعلّق به گذشته و سنت قرار مى‏گیرد، هر چند وجوه اشتراکى نیز با آن دارد. براى نمونه مى‏توان به علم گرایى جهان اسلام که یکى از الگوهاى نوشدن غربى بود اشاره کرد. توجه به حقوق بشر، عقل گرایى، مدارا با مخالفان و غیر هم کیشان که همگى از مظاهر نو شدن غربى به شمار آمده‏اند ریشه در تمدن اسلامى داشته و برگرفته از آن هستند. بحث آزاد در حوزه‏ى معارف دینى و گریز از جزمیّت نیز از دیگر آموخته‏هاى تجدّد غربى از جهان اسلام است.[8[
اما نکته‏ى حائز اهمیت این است که ترقّى، پیشرفت و نو شدنى مورد نظر اسلام است که انسان را اسیر تمایلات نفسانى و تعلقات دنیوى نسازد بلکه او را از هوى و هوس برهاند. به فرموده‏ى امام على علیه السلام: هر آن علمى که مورد تأیید و امضاء عقل نباشد گمراهى و ضلالت است.[9] وقتى تساوى دو روز انسان از منظر اسلام غبن و خسران محسوب گردد این بهترین معناى رشد و بالندگى است.

براى اطلاع بیشتر روایاتى چند درباره موضوع بحث ذکر مى‏گردد.
 

امام صادق علیه السلام: کسى که از مقتضیات زمان خود آگاه است مورد هجوم اشتباهات واقع نمى‏شود.[10[
امام على علیه السلام: سزاوار است انسان عاقل رأى خردمندان را به رأى خود بیفزاید و دانش علما را بر دانش خویش اضافه نماید.[11]
امام على علیه السلام: تجارب آدمى پایان ندارد و معلومات انسان عاقل به وسیله‏ى تجربه همواره در افزایش و فزونى است.[12[
امام موسى بن جعفر علیه السلام: از ما نیست آن کس که دنیاى خود را براى دینش یا دین خود را براى دنیاى خویش ترک گوید.[13[

پی نوشت ها :
 

[1] قرآن کریم سوره طه آیه 131.
[2] جوادى آملى عبداللَّه، تفسیر موضوعى قرآن کریم، مراحل اخلاق در قرآن، ص172.
[3] مجلسى محمد باقر، بحار الانوار 8/172/77 )ج، ص، شماره حدیث(
[4] همان مصدر، 3/37/78.
[5] رى شهرى محمد، )حسینى سید حمید( - منتخب میزان الحکمة - روایت شماره 4480.
[6] کلینى محمد بن یعقوب - الکافى - 1/30/1.
[7] مجلسى محمد باقر، بحارالانوار 9/29/2
[8] بازتاب اندیشه، مرکز پژوهش‏هاى اسلامى صدا و سیما - شماره 20 ص 21.
[9] آمدى عبدالواحد، غرر الحکم ص 384.
[10] حرّانى حسن، تحف العقول ص 356.
[11] آمدى عبدالواحد، غرر الحکم ص 384.
[12] همان مصدر، ص 42.
[13] مجلسى محمد باقر، بحار الانوار 208/17
 

منبع:مجله الکترونیکی مبین
ارسال توسط کاربر محترم:sadrian