از ایدز چه می‌دانیم؟

بیماری ایدز عفونت یا ویروس نقص ایمنی انسان (1) است که اصطلاحاً به آن اچ آی وی (2) گفته می‌شود و می‌تواند منجر به سندرم نقص ایمنی اکتسابی (3) یا همان ایدز (4) گردد و ایدز در واقع مجموعه‌ای از بیماری‌ها می‌باشد که در آن‌ها ضعف سیستم ایمنی به میزان زیاد نقش مهمی را بازی می‌کند؛ نقص ایمنی شدید باعث می‌گردد که بسیاری از عفونت‌های فرصت طلب، محیط مناسبی برای رشد خود پیدا کنند. حضور این عفونت‌های فرصت طلب و بعضی از انواع بیماری‌ها از علایم اصلی ایدز هستند. اچ آی وی خودش مستقیماً سلول میزبانش را نمی‌کشد بلکه آن را ناتوان کرده و درنهایت سیستم ایمنی بدن را نابود می‌کند. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، عفونت‌های فرصت طلب و سایر بیماری‌ها به راحتی می‌توانند بر سیستم دفاعی بدن غلبه کنند. بیماری ایدز بر اثر ویروس اچ آی وی ایجاد می‌شود. ویروس اچ آی وی از گروه رتروویروس‌ها می‌باشد که به بعضی از سلول‌ها در سیستم ایمنی بدن حمله کرده و باعث تخریب آن‌ها می‌شود. هیچ فهرست مشخصی از علایم بیماری در ایدز وجود ندارد و با این حال ایدز معمولاً با حالت سرکوب وضعیت ایمنی بدن و وقوع عفونت‌های فرصت طلب مشخص می‌شود.

از ایجاد عفونت تا پیدایش بیماری مزمن:

از هنگام ابتلا به عفونت تا بروز اولین نشانه‌های بیماری ایدز به طور میانگین حدود 10 سال طول می‌کشد؛ این مدت 10 سال فقط در بالغین می‌باشد و در کودکان این مدت تنها 17 ماه است؛ با این حال با کشف داروهای جدید به این زمان‌ها افزوده شده است و افراد دیرتر به ایدز دچار می‌شوند.

نحوه‌ی بیماری‌زایی ایدز:

برای این که بهتر با بیماری ایدز آشنا شوید بهتر است ابتدا مطالبی راجع به ویروس‌ها و رتروویروس‌ها بدانید. ویروس‌ها به شکل‌های مختلفی وجود دارند اما همه‌ی آن‌ها دارای ساختمانی از قطعات پروتئینی هستند. در داخل ویروس‌ها- دی‌ان‌ای (5) یا آر ان ‌ای (6) وجود دارد که برای تکثیر ویروس‌ها لازم می‌باشد.

رتروویروس‌ها:

اچ آی وی نوعی ویروس است که به گروه رتروویروس‌ها تعلق دارد. رتروویروس‌ها یک سلول را آلوده می‌کنند به طوری که ماده‌ی ژنتیکی خود را با دی ان ‌ای سلول میزبان ترکیب کرده و باعث تغییراتی در دی ان ‌ای سلول آلوده می‌شوند. به محض این که رتروویروس‌ها، دی ان ‌ای سلول میزبان را تغییر دادند از آر ان ‌ای سلول میزبان برای ایجاد نوعی کارخانه‌ی ویروس‌سازی در خود سلول استفاده می‌کنند. اچ آی وی به طور عمده به دو نوع گلبول سفید خون حمله می‌کند که عبارتند از: 1- ماکروفاژها 2- سلول‌های تی (تی‌سل‌ها) (7).
از سلول‌های تی، یک نوع آن که اصطلاحاً به آن سلول تی کمک کننده (8) یا سلول CD4 گفته می‌شود، به اچ آی وی حساس می‌باشد. یک ویروس اچ آی وی در یک ماکروفاژ یا سلول تی می‌تواند سلول میزبانش را مجبور کند که قبل از نابودی سلول، حدود 250 ویروس جدید بسازد. وقتی سلول‌های تی تخریب شده و از تعداد آن‌ها کاسته می‌شوند، توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها از بین رفته و به عفونت‌های فرصت طلب و سایر بیماری‌ها این اجازه را می‌دهد که در بدن مستقر شده و ایجاد بیماری کنند.
عفونت‌های فرصت طلب ممکن است دارای منشا قارچی مثل کاندیدیازیس و هیستوپلاسموزیس، ویروسی مثل (سیتومگالوویروس و هِرپِس)، انگلی مثل پنومونی پنوموسیستیس کارینی و توکسوپلاسموزیس یا باکتریایی مثل (سل و حصبه باشند. اچ آی وی خودش مستقیماً سلول میزبانش را نمی‌کشد بلکه آن را ناتوان کرده و درنهایت سیستم ایمنی بدن را نابود می‌کند. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، عفونت‌های فرصت طلب و سایر بیماری‌ها به راحتی می‌توانند بر سیستم دفاعی بدن غلبه کنند.

علت ایجاد ایدز:

اچ آی وی وارد جریان خون شده و سلول‌هایی که دارای گیرنده‌ی CD4 بر روی سطح‌شان می‌باشند را آلوده می‌کند. این سلول‌ها شامل نوعی از گلبول‌های سفید هستند که به آن‌ها لنفوسیت (CD4) گفته می‌شود و وظیفه‌ی آن‌ها مقابله با عفونت‌ها می‌باشد. ویروس در سلول سریعاً تکثیر یافته و باعث انهدام آن می‌شود. در ابتدا سیستم ایمنی با وجود آلوده شدن ممکن است عملکرد طبیعی خود را داشته باشد و به مدت چندین سال هیچ‌گونه علایمی ایجاد نشود. با این حال تعداد لنفوسیت‌های CD4 در نهایت شروع به کم شدن می‌کنند (به خصوص اگر عفونت را درمان نکنید) و باعث مستعد شدن بیمار به ابتلا به سایرعفونت‌ها و بعضی از انواع سرطان‌ها می‌شود.

علایم بیماری ایدز:

اولین علایم عفونت اچ آی وی می‌تواند در عرض 6 هفته بعد از ورود ویروس به بدن ایجاد شود. بعضی از افراد علایمی شبیه به یک سرماخوردگی یا آنفلوانزای ساده را نشان می‌دهند که ممکن است تعدادی یا تمام علایم زیر را داشته باشد:
بزرگ شدن غدد لنفاوی، تب، خستگی و درد عضلات، بثورات پوستی، گلودرد. این علایم معمولاً بعد از چند هفته از بین می‌روند و بسیاری از افراد آلوده به اچ آی وی کاملاً احساس سلامتی می‌کنند با این حال در بعضی افراد ممکن است اختلالات جزیی زیر ایجاد شود:
بزرگ باقی ماندن غدد لنفاوی، عفونت‌های دهانی مثل برفک دهان، لکه‌های باردار سفید رنگ در دهان، بیماری لثه، عفونت‌های پایدار هرپس سیمپلکس مثل تب خال، زگیل‌های تناسلی گسترده، خارش پوست، کاهش وزن. مدت زمان آلوده شدن یک فرد به اچ آی وی تا بروز علایم ایدز در افراد مختلف، متفاوت بوده و می‌تواند از یک سال تا 14 سال باشد. اغلب افراد از ابتلای خود به عفونت اچ آی وی بی‌اطلاع هستند و بعد از چند سال که به عفونت‌های شدید و یا بعضی از انواع سرطان‌ها دچار می‌شوند به وجود ایدز در خودشان پی می‌برند.

نحوه‌ی انتقال بیماری:

دانشمندان توانسته‌اند اچ آی وی را در خون، مایع منی، ترشحات مهبل، شیر پستان مادر، مایعات ریه و بافت مغزی شناسایی کنند. تمام این مایعات می‌توانند حاوی ویروس باشند، اما هیچ مدرکی وجود ندارد که ثابت کند تمام این موارد می‌توانند باعث انتقال بیماری شوند؛ در حال حاضر دانشمندان عقیده دارند که اچ آی وی از سه راه زیر انتقال می‌یابد: 1. تماس با خون آلوده 2. انجام فعالیت جنسی با یک فرد آلوده به ویروس 3. تماس بین مادر و جنین و یا نوزادش.

انتقال از طریق خون:

انتقال ویروس از طریق خون به روش‌های زیر انجام می‌شود: استفاده‌ی مشترک از سوزن‌های آلوده در معتادان تزریقی، انتقال خون یا محصولات خونی آلوده در بیمارستان، ایجاد آلودگی از طریق زخم‌ها. (معتادان تزریقی مواظب باشید خطر در کمین است).

انتقال از طریق فعالیت جنسی:

انتقال ویروس از طریق فعالیت جنسی، شایع‌ترین راه انتقال ایدز می‌باشد و این انتقال به روش‌های زیر انجام می‌شود:
حدود نیمی از موارد جدید بیماری ایدز در آمریکا در مردان هم‌جنس باز دیده شده است که در بیشتر موارد انتقال عفونت از مردان آلوده به زنان غیرآلوده صورت می‌گیرد، گرچه ممکن است عکس این قضیه نیز اتفاق بیفتد. (ای کسانی که با زنانی غیر از همسر خود مجامعت می‌کنید یا هم‌جنس باز هستید بیماری ایدز دامن‌گیر شما خواهد شد.)

بیشتر بخوانید:نحوه ی انتقال ویروس اچ آی وی از زنان به مردان

 

انتقال از مادر به کودک:

یک مادر آلوده می‌تواند عفونت اچ آی وی را در حین حاملگی به جنین منتقل کند یا در هنگام زایمان از طریق تماس خونی، نوزادش را آلوده نماید؛ هم چنین بعد از زایمان نیز ممکن است اچ آی وی از طریق شیر آلوده به نوزاد انتقال یابد. (به مادران عزیز توصیه می‌شود که قبل از تصمیم بارداری، حتماً آزمایش دهید که به این بیماری مهلک دچار نباشید).

عوارض اچ آی وی:

تنها عارضه‌ی اچ آی وی، ایجاد ایدز می‌باشد و یک شخص آلوده به عفونت اچ آی وی را هنگامی می‌توان گفت دچار ایدز شده است که به بعضی از بیماری‌های مرتبط با ایدز دچار شده باشد. این بیماری‌ها شامل عفونت‌های فرصت‌طلب (عفونت‌هایی که فقط در افرادی که سطح ایمنی آن‌ها کاهش یافته است ایجاد بیماری می‌کنند)، بعضی از انواع سرطان‌ها و اختلالات سیستم عصبی که ممکن است باعث زوال عقل‌(دمانس)، گیجی و از دست دادن حافظه شوند، می‌باشند. عفونت‌های فرصت‌طلب عفونت‌هایی هستند که ممکن است به وسیله‌ی باکتری‌ها، یروس‌ها، پروتوزواها و قارچ‌ها ایجاد شوند و اغلب می‌توانند مرگ بار و کشنده باشند. یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که در افراد مبتلا به ایدز دیده می‌شود عفونت شدید ریه‌ها توسط انگلی به نام پنوموسیستیس کارینی می‌باشد؛ سایر بیماری‌های شایع انگلی عبارتند از: کریپتوسپوریدیوزیس که ممکن است باعث بروز اسهال‌های طولانی مدت شود و بیماری توکسوپلاسموزیس که می‌تواند مغز را گرفتار کند. کاندیدا آلبیکانس، قارچی است که می‌تواند باعث عفونت‌های سطحی ضعیفی در افراد سالم شود اما این قارچ در افراد مبتلا به ایدز باعث عفونت‌های شدیدی می‌شود، قارچ کریپتوکوکوس ممکن است باعث بروز تب، سردرد و عفونت‌های ریوی شود. عفونت‌های باکتریایی که در بیماران مبتلا به ایدز بیشتر دیده می شود عبارتند از: توبرکولوزیس (سل) و لیستریوزیس که ممکن است باعث مسمومیت خونی (سپتی سمی) شوند عفونت‌های ویروسی آن‌هایی هستند که توسط ویروس‌های هرپسی ایجاد می‌شوند؛ عفونت‌های هرپس سیمپلکس می‌تواند مغز را گرفتار ساخته و باعث منژیت و آنسفالیت ویروسی شود، عفونت سایتومگالوویروس ممکن است باعث بروز اختلالات شدیدی شامل پنومونی (ذات‌الریه)، آنسفالیت ویروسی و نوعی التهاب چشم که می‌تواند منجر به نابینایی شود گردد؛ با این حال افراد مبتلا به ایدز زیاد حساس به ابتلا به عفونت‌های شایعی مثل سرماخوردگی نیستند. شایع‌ترین نوع سرطان در بیماران مبتلا به ایدز، نوعی سرطان پوست به نام سارکوم کاپوزی (9) می‌باشد که به غیر از پوست ممکن است داخل دهان و اعضای داخلی بدن مثل ریه‌ها را نیز گرفتار کند. سایر انواع سرطان‌ها که به طور شایع در بیماران مبتلا به ایدز دیده می‌شود عبارتند از: لنفوم (به ویژه لنفوم غیر هوجکین) و سرطان گردن رحم.

معاینه‌ی کامل:

وقتی یک بیمار مشکوک به عفونت اچ آی وی معاینه می‌شود باید به طور کامل شرح حال او گرفته شود، معاینه‌ی کامل انجام شده و آزمایش‌های تشخیصی برای او درخواست شود. عفونت اچ آی وی به طور مستقیم می‌تواند تقریباً تمام قسمت‌های بدن را درگیر کند. در مراحل اولیه، عفونت اچ آی وی باعث تغییرات جزیی و غیراختصاصی در بدن می‌شود اما بعد از مدتی مشکلات بیشتر و پیچیده‌تری را در بدن ایجاد می‌کند. وقتی که بیماری ایدز در بدن پیشرفت می‌کند ممکن است علایم و نشانه‌های زیر دیده شود:
- درد استخوان‌ها و عضلات
- بی‌اشتهایی و کاهش وزن
- تب
- سردرد
- بی حالی
- تهوع، استفراغ و اسهال
- گلو درد
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
مراحل پیشرفت عفونت اچ آی وی را می‌توان با دو روش زیر مشخص کرد:
- سیستم مرحله‌بندی والتررید (10)
- سیستم مراکز کنترل و پیش‌گیری بیماری (cdc)

نحوه‌ی تشخیص:

اگر شما مشکوک هستید که ممکن است به اچ آی وی آلوده شده باشید باید یک آزمایش خون بدهید تا مشخص شود که آیا آنتی بادی‌های ضد ویروس در بدن شما وجود دارد یا خیر؛ اگر نتیجه‌ی آزمایش اچ آی وی منفی باشد پزشک به شما توصیه خواهد کرد که سه ماه دیگر دوباره مراجعه کنید تا دوباره آزمایش خون انجام شود زیرا از هنگامی که ویروس وارد بدن می‌شود مدتی وقت لازم است تا آنتی بادی‌ها در بدن ساخته شوند. تشخیص عفونت اچ آی وی در نوزادانی که از مادران آلوده به ویروس به دنیا می‌آیند مشکل می‌باشد. زیرا آنتی بادی‌های مادر ممکن است تا 18 ماه هم در خون کودک باقی بماند. ایدز وقتی تشخیص داده می‌شود که بیماری‌های مرتبط با ایدز مثل عفونت پنوموسیستیس ایجاد می‌شود و یا این که در آزمایش خون مشخص شود که تعداد لنفوسیت‌های CD4 از سطح معینی پایین‌تر رفته است.

نحوه‌ی پیش‌گیری:

با آموزش افراد از سنین پایین درباره‌ی خطرات عفونت اچ آی وی می‌توان از بروز آن پیش‌گیری کرد. دو نکته‌ی اصلی را که هرکسی باید در جلوگیری از انتقال جنسی این عفونت رعایت کند عبارت است از:
1- استفاده از کاندوم در هنگام مقاربت جنسی
2- پرهیز از ارتباط جنسی با افراد مختلف.
هم چنین توصیه می‌شود که قبل از این که با شریک جنسی مقاربت بدون کاندوم انجام دهید حتماً آزمایش ایدز داده و از منفی بودن آن مطمئن شوید.

بیشتر بخوانید:واقع‌بینی در مورد بیماری ایدز

 

توجه:

گروه‌های خاص نیاز به احتیاط‌های ویژه‌ای دارند؛ برای مثال افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی باید از سرنگ‌های تمیز استفاده کنند و از سرنگ مشترک استفاده نکنند. افرادی که مبتلا به عفونت اچ آی وی هستند باید مراقب باشند که خون یا دیگر مایعات بدنشان با افراد دیگر تماس نداشته باشد و همیشه باید در هنگام مراجعه به دندان پزشکی یا سایر موارد پزشکی، آن‌ها را از عفونت خود آگاه کنند.
خانم‌های مبتلا به عفونت اچ آی وی که حامله هستند ممکن است برای کاهش خطر انتقال عفونت به نوزادشان نیاز به مصرف داروهای ضد ویروس داشته باشند و هم چنین ممکن است به آن ها توصیه شود که کودک خود را با عمل سزارین به دنیا آورند و از دادن شیر خود به نوزاد پرهیز کنند.
امروزه تحقیقات گسترده‌ی زیادی در جریان است تا بتوانند برای جلوگیری از ابتلا به عفونت اچ آی وی، یک واکسن بسازند، با این حال گرچه دانشمندان به کشف این واکسن در آینده خوش‌بین هستند اما تا آن هنگام میلیون‌ها نفر به خاطر این بیماری خواهند مرد.

پیش‌گیری اولیه:

از آن جایی که هنوز هیچ واکسنی برای پیش‌گیری از ابتلا به عفونت اچ آی وی کشف نشده و هیچ معالجه‌ای برای ایدز ایجاد نشده است، پیش‌گیری اولیه مطمئن‌ترین روش برای توقف انتقال ویروس می‌باشد. پیش‌گیری اولیه شامل تمام مواردی می‌باشد که برای ارتقای بهداشت و پیش‌گیری از ابتلا به عفونت اچ آی وی صورت می‌گیرد.
روش‌های رایج پیش‌گیری اولیه عبارتند از:
- آموزش بهداشت عمومی
- ارتقای فعالیت‌های بهداشتی
- اطلاع‌رسانی درباره‌ی روش‌های جلوگیری از بارداری
- در دسترس بودن وسایل حفاظتی مثل کاندوم
- مصرف دراز مدت نوشابه‌ی کومبوچا.
اقدامات خاصی که برای پیش‌گیری از عفونت اچ آی وی باید انجام شود عبارتند از:
- خودداری از فعالیت جنسی با افراد آلوده به اچ آی وی
- خودداری از فعالیت‌های جنسی مضر مثل ارتباط جنسی از طریق مقعد (زیرا ممکن است باعث آسیب به بافت‌های بدن شود)
- عدم استفاده از مواد مخدر تزریقی
- عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران مثل مسواک، تیغ یا سایر وسایلی که ممکن است حاوی خون یا ترشحات بدن باشند
- انجام آزمایش آنتی بادی اچ آی وی در هنگامی که قصد حامله شدن وجود دارد
در اکثر موارد، انتقال اچ آی وی شغلی در حرفه‌ی پزشکی و بهداشتی رخ می‌دهد به طوری که در پرستاران، تکنسین‌های آزمایشگاهی و پزشکان این احتمال بیشتر وجود دارد. در این حال چند روش پیش‌گیری اولیه برای پرستاران و سایر افرادی که به حرفه‌ی پزشکی مشغول هستند آورده شده است:
- همیشه احتیاط‌های استاندارد را به کار برید
- همیشه از دستکش‌های مخصوص استفاده کنید
- دست‌ها را به طور مرتب بشویید
- تمام وسایل تیز و برنده را با احتیاط بردارید
- هیچ‌گاه دوباره اقدام به گذاشتن درپوش سوزن نکنید
- برای پیش‌گیری از انجام تنفس دهان به دهان در مواقع ضروری، همیشه وسایل تنفس مصنوعی را در دسترس داشته باشید.
یک بار مواجه شدن با خون آلوده به اچ آی وی تقریباً یک در 300 احتمال منجر شدن به عفونت اچ آی وی را دارد که در مقایسه با هپاتیت B که این میزان یک در 3 می‌باشد، مقدار نسبتاً ناچیزی است.

پیش‌گیری ثانویه:

در پیش‌گیری ثانویه از ایدز هدف ما شناسایی زود هنگام عفونت اچ آی وی و درمان زودتر آن می‌باشد. شناسایی بیماران در مراحل اولیه‌ی ابتلا به عفونت ممکن است به کاهش شدت بیماری کمک کند و اقدامات رایجی که در مرحله‌ی پیش‌گیری ثانویه انجام می‌شود شامل فعالیت‌های بیماریابی و آموزش درباره‌ی شناسایی علایم می‌باشد.

نحوه‌ی درمان:

اگر نتیجه‌ی آزمایش اچ آی وی شما مثبت اعلام شده است شما باید تحت نظر یک متخصص بیماری‌های عفونی قرار بگیرید. درمان دارویی ممکن است وقتی که تشخیص عفونت اچ آی وی برای شما داده شد و یا وقتی که تعداد لنفوسیت‌های CD4 شما کاهش یافت شروع شود. با پیشرفت‌هایی که در درمان چند دارویی با داروهای ضد ویروس ایجاد شده است می‌توان به میزان زیادی از پیشرفت عفونت اچ آی وی به سمت ایدز جلوگیری کرد. وقتی که ایدز ایجاد شد عفونت‌های فرصت‌طلب آماده‌ی حمله می‌شوند، در بعضی موارد ممکن است برای پیش‌گیری طولانی مدت از این عفونت‌ها از درمان‌های دارویی استفاده کرد. هنوز هیچ معالجه‌ای برای عفونت اچ آی وی کشف نشده است. اما ایجاد داروهای مؤثر باعث شده است که در کشورهای پیشرفت که افراد قدرت خرید این داروها را دارند این بیماری از یک بیماری سریعاً کشنده به یک بیماری مزمن تبدیل شود. از وقتی که این درمان‌های ترکیبی با استفاده از چند داروی ضد ویروسی در درمان ایدز به کار رفته است میزان مرگ و میر در مبتلایان به ایدز در کشورهای پیشرفته به میزان زیادی کاهش یافته است، با این حال برای اکثر مبتلایان به ایدز که در کشورهای عقب‌افتاده و جهان سوم زندگی می‌کنند آینده‌ی مأیوس‌کننده‌ای وجود دارد و فقط تعداد کمی از آن‌ها به درمان‌های جدید دسترسی پیدا می‌کنند و سایر افراد که تحت درمان قرار نمی‌گیرند در عرض ده سال نیمی از آن‌ها خواهند مرد.

درمان غیردارویی:

امروزه درمان‌های غیردارویی در درمان ایدز خیلی گسترش یافته است و بسیاری از بیماران مبتلا به عفونت اچ آی وی عقیده دارند که درمان‌هایی مثل رژیم‌های غذایی خاص، گیاهان دارویی و مصرف نوشابه‌ی کومبوچا و ترکیبات ویتامینی می‌توانند به کنترل عفونت اچ آی وی آن‌ها کمک کنند.

پی‌نوشت‌ها:

1.Human Immunodeficiency Virus
2.HIV
3.Acquired Immuno Deficiency Syndrome
4.AIDS
5.DNA
6.RNA
7.T Cells
8.Helper Tcell
9.Kaposis Sarcoma
10.Walter reed

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة‌المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.