ریشه‌های شعار مرگ بر آمریکا

امریکا همواره به عنوان نماد امپریالیسم و استبداد در ایران شناخته می شود. این تعریف از امریکا، به ویژه بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در حافظه تاریخی ایرانیان شکل گرفت و طی سال های بعد، به واسطه همکاری و همراهی امریکا با رژیم پهلوی پررنگ تر شد.

در این میان، روشنگری های امام خمینی در شکل گیری گفتمان ضدامریکایی در ایران نقش بی بدیلی داشت. با شروع نهضت اسلامی شعار "مرگ بر امریکا" هم نوا با شعار "مرگ بر شاه" و دیگر شعارها در تظاهرات مردمی سر داده می شد؛ چه اینکه این وجه از انقلاب روی دیگری از شعار "نه شرقی نه غربی" بود. اما قرائن تاریخی تبیین ویژه ای از بررسی ریشه های شعار "مرگ بر امریکا" در مبارزات ملت ایران را ممکن می سازد.

تبیین مبارزه با امریکا توسط امام خمینی

مبارزات ضدامریکایی که بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در ایران شکل گرفته بود، از دهه 40 با آموزه ها و تعالیم امام خمینی به شعار اصلی تظاهرات نهضت اسلامی تبدیل شد و رفته رفته دامنه وسیع تری یافت.

مردمی کردن گفتمان مبارزه با امریکا، یکی از مهم ترین اقدامات امام خمینی از ابتدای نهضت اسلامی بود. ایشان می کوشیدند با روشنگری های خود، جنایت ها و ظلم های امریکا را افشا کنند. به عنوان مثال بعد از تصویب لایحه کاپیتولاسیون در سال 1343، امام خمینی در یک سخنرانی شدیداللحن و تاریخی در جمع اقشار مختلف مردم، ضمن افشاگری علیه کاپیتولاسیون، رئیس جمهوری آمریکا را "منفورترین افراد دنیا" نزد ملت ایران خواندند و اولین و مهم ترین مشکل کشور را اراده امریکاییان در ایران دانستند. این سخنرانی چنان کوبنده بود که زمینه تبعید ایشان را فراهم کرد.

امام خمینی در دوران تبعید نیز همچنان به مبارزه با امریکا ادامه دادند. ایشان که بزرگترین جنایات آمریکا را تحمیل دیکتاتوری محمدرضا پهلوی به ایران می دانستند، بعد از هر جنایات رژیم پهلوی علیه مردم ایران، آن جنایت را متوجه امریکا می کردند.

نهایتا آموزه ها و روشنگری های امام خمینی درباره امریکا به عنوان "شیطان بزرگ" باعث شد امریکاستیزی به مشخصه اصلی نهضت اسلامی تبدیل شده و شعار "مرگ بر امریکا" در کنار شعار "مرگ بر شاه"، اصلی ترین شعار مردم ایران در راهپیمایی ها و تظاهرات انقلابی شود. به طوری که مبارزه با امریکا بر مبارزه با رژیم پهلوی تقدم داشت و حتی شعار "مرگ بر شاه" در راستای شعار "مرگ بر امریکا" تلقی می شد.

شعار "مرگ بر امریکا" در تاریخ نهضت اسلامی

چنانکه از شعارها و دیوارنوشته های مردمی در دوران نهضت اسلامی برمی آید، شعار "مرگ بر امریکا" جزء لاینفک مبارزات مردم ایران در دوران نهضت اسلامی بوده است. چنانکه شعارهایی چون «مرگ بر امریکا»، «مرگ بر استعمارگران امریکا»، «مرگ بر امپریالیسم امریکا»، «باعث خشم مردم نشو؛ پس مرگ بر تو امریکایی»، «مرگ بر مزدور امریکایی» و... همواره در میان شعارها، دیوارنوشته ها و پارچه نوشته های مردم به چشم می خورد.[1]

با اوج گیری نهضت اسلامی، شعارهای ضدامریکایی نیز بیشتر شد به طوری که در سال 1357، محور اصلی شعار مردم ایران در راهپیمایی ها، "مرگ بر امریکا" بود.

بنابر گزارش های سفارت امریکا در ایران، از تاریخ 6 اکتبر 1978 [14 مهر 1357] در راهپیمایی های مردمی در ایران «به طور متوسط روزی یک حادثه خشونت بار بر ضـد منـافع آمریکـا صورت گرفته است.»

در این گزارش که با عنوان "اقدامات خشونت بار ضدآمریکایی در ایران" مخابره شده آمده است: «24 اکتبر 1978 (2 آبان 57) [در] دوشان تپه تظاهرکنندگان فریاد می زنند: "مرگ بر امریکا".» براساس همین گزارش در 17 نوامبر 1978 (26 آبان 1357) «بر دیوار خانه مسکونی سروان نیروی هوایی امریکا شعار "مرگ بر امریکا" نوشته» شده بود.[2] در 13 آبان 1357 هم شعار مرگ بر امریکا توسط دانش آوزان سرداده شد و رژیم پهلوی نیز به همین بهانه به روی تظاهرکنندگان آتش گشود و بسیاری را به شهادت رساند.

چنان که از شواهد برمی آید، مبارزات ضدامریکایی مردم ایران به اندازه ای گسترش یافته بود که شعار "مرگ بر امریکا" در بسیاری از شهرهای ایران هم شنیده می شد. براساس گزارش سفارت امریکا به تاریخ 12 دسامبر 1978 (21 آذر 1357): «کنسول تبریز گزارش می دهـد کـه در حدود 100هزار نفر از راهپیمایان از پشت کنسولگری عبور نمودند ولی در آنجا مـدتی توقـف نمودند تا روی دیوارهای کنسولگری شعارهای "آمریکایی ها را بکشید" و "مـرگ بـر امپریالیـسم آمریکا" و نظایر آن را بنویسند.»[3]

علاوه بر این، وجه دیگری از شعار "مرگ بر امریکا" را می توان در قالب شعار علیه شخصیت های سیاسی امریکا مشاهده کرد. چنانکه در تظاهرات و دیوارنوشته های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، شعارهایی چون "مرگ بر کارتر"، "مرگ بر کارتر و عروسک هایش؛ شاه و سادات و ملک حسین و سلطان حسن"، "مرگ بر ژنرال های امریکایی"[4] و مرگ بر سازمان اف بی آی"[5] به چشم می خورد. همچنین بعد از اعزام ژنرال هایزر امریکایی به ایران که با هدف حفظ سلطنت پهلوی صورت گرفت، اغلب شعارهای ضدامریکا تحت عنوان "مرگ برهایزر" سرداده می شد.

در همین رابطه سفارت امریکا در 13 بهمن 1357 طی گزارش "خیلی محرمانه" به وزارت امور خارجه امریکا نوشت: «شـعار عـمده اجتماعاتی که امروز در جنوب تهران در جریان بود عبارت بود از: «مرگ بر هایزر امریکایی.» در ادامه این گزارش به نقل از یک منبع مطبوعاتی آمریکا در جنوب تهران آمده است: «هزارها نفر در آنجا جمع بودند و از شعارهای عمده آنها "مرگ بر هایزر" بود. این منبع اظهار نظر کرد که نسبت به ژنرال هایزر که به عنوان یک دستیار سفیر تصویر می شود و از دفتر سولیوان سفیر آمریکا عمل می کند٬ خصومت شدیدی نشان داده می شود.»[6]

ژنرال هایزر نیز در خاطرات خود به این موضوع اشاره می کند و ذیل خاطرات روز 27 ژانویه 1979 (7 بهمن 1357) می نویسد: « گرمایی که در اطراف حضور من در تهران ایجاد شده بود، آزار دهنده بود و "مرگ بر هایزر" به یک دیوارنوشته عمومی تبدیل شده بود. سربازانی که هر لحظه وارد ستاد و یا از آن خارج می شدند، این شعار را می دیدند و ظاهراً روی آنها تأثیر می گذاشت. اسم من در کنار تصویرم که به همراه پرزیدنت کارتر باعث افتخار بود، روی پلاکاردهایی که به وسیله راهپیمایان حمل می شد نیز نقش بسته بود... همه رسانه های آمریکایی درباره شعارها و پوسترهایی گزارش داده بودند که موضوع آنها "مرگ بر هایزر" و "مرگ بر کارتر" بود.»[7]

محور دیگری از شعار "مرگ بر امریکا"، در شعار علیه سازمان های اطلاعاتی-امنیتی امریکایی نمود پیدا می کرد. در همین رابطه در گزارشی تحت عنوان گزارش "سیاسی ـ امنیتی، تظاهرات روز عید میلاد مسیح" که در 26 دسامبر 1978 (5 دی 1357) از سفارت امریکا در تهران به وزارت امور خارجه این کشور مخابره شده آمده است: «اوایل روز 25 دسامبر دو یا سه نفر به طرف نگهبان دفتر آژانـس ارتباطـات بـین المللـی نزدیک شدند و از وی سئوال کردند این ساختمان چیست؟ نگهبـان اظهـار بـی اطلاعـی کـرد، معهذا حدود ساعت ده یک گروه 300 نفره به ساختمان آژانس ارتباط بین المللی آمدنـد و بـا محافظ آنجا صحبت کردند. نگهبان مجدداً اظهار بی اطلاعی کرد، در عین حال گروه کوچکی از تظاهرکنندگان بر روی دیوار ساختمان مذکور نوشتند: "این ساختمان سیا اسـت." سـپس جملـه "مرگ بر ساواک، مرگ بر سیا" را به آن اضافه کردند. سربازان سریع و به موقع سـر رسـیدند و اغتشاشگران را تعقیب کرده و متواری ساختند.»[8]

چنانکه پیداست، مردم ایران با آگاهی کامل از ارتباط سیا و ساواک، شعارهای خود را معطوف این دو نهاد امنیتی می کردند و می کوشیدند به شیوه های مختلف پیوند امریکا و رژیم پهلوی را به نمایش گذاشته و هر دو را نشانه بگیرند.

با پیروزی انقلاب اسلامی، اعمال نفوذ امریکا در ایران محو شد و بدین ترتیب، به تعبیر امام خمینی، مردم ایران "شعار مرگ بر آمریکا را در عمل" نیز ثابت کردند.

بدین ترتیب می توان گفت طرح استراتژی مبارزه با امریکا توسط امام خمینی، باعث بسیج مردم و شکل گیری گفتمان امریکاستیزی در جامعه قبل از انقلاب شد و این گفتمان در سال های پایانی عمر رژیم پهلوی در شعار "مرگ بر امریکا" تبلور یافت و این گفتمان به عنوان گفتمان هویتی انقلاب اسلامی به شمار آمد.

بعد از پیروزی انقلاب، "مرگ بر امریکا" نه تنها به شعار اصلی مردم ایران تبدیل شد و در تمام راهپیمایی های مردم ایران طنین انداز شد، بلکه باعث روشنگری جهانیان نیز شد؛ به طوری که با تاسی از انقلاب اسلامی مردم ایران، شعار "مرگ بر امریکا" سرلوحه مبارزات ضداستکباری و ضداستبدادی مردم جهان قرار گرفت.

پی نوشت ها

[1] دیوار نوشته ها، نامه نور، شماره ششم و هفتم، بهمن 1358

[2] اسناد لانه جاسوسسی امریکا؛ کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، صص 400 و 403

[3] پیشین، صفحه 575

[4] فرهنگ شعارهای انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 104

[5] دیوار نوشته ها، نامه نور

[6] اسناد لانه جاسوسسی امریکا؛ کتاب سوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، صفحه 411

[7] ماموریت به تهران، خاطرات رابرت هایزر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 311 تا 304.

[8] اسناد لانه جاسوسسی امریکا؛ کتاب نهم،ص 673