بیماری «کِرون»؛ از تشخیص تا درمان

هفته نامه سلامت - دکتر فرنوش ابراهیم‌زاده: «کِرون» یک بیماری التهابی مزمن سیستم گوارشی است که پس از ابتلا با دوره‌های عود همراه خواهد بود که سنین 20 تا 40 سالگی و همچنین 70 تا 90 سالگی اوج سن ابتلا به این بیماری محسوب می‌شود.

 

این بیماری اساسا با دردهای شکمی و اسهال بروز پیدا می‌کند که ممکن است چند هفته یا ماه طول بکشد. در بعضی موارد علائم غیرگوارشی مانند ناراحتی‌های پوستی، مفصلی و چشمی نیز می‌تواند ناشی از بیماری کِرون باشد. در صورت ابتلا به بیماری کرون، التهاب ممکن است هر قسمتی از دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را درگیر کند. البته در بیشتر موارد این التهابات در محل اتصال روده باریک به کولون رخ می‌دهد.

 

 

 

این بیماری که ناشی از التهاب مزمن دیواره و لایه‌های عمیق دستگاه گوارش است می‌تواند ضخیم شدن دیواره، بروز ترشحات و زخم را در پی داشته باشد. گرچه علل دقیق ابتلا به آن هنوز به طور دقیق تشخیص داده نشده اما مجموعه‌ای از عوامل ژنتیک، خودایمنی و محیطی تاثیرگذار هستند. تحقیقات سال‌های اخیر نشان می‌دهد زمینه ژنتیک موثر در سیستم دفاعی بدن برخی افراد، آنها را در معرض خطر 4 تا 5 برابری ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد.

کرون خصوصیات بیماری‌های خودایمنی را دارد و محققان بر این باورند که التهاب دستگاه گوارش به واکنش بسیار شدید سیستم ایمنی به ویروس‌ها یا باکتری‌های روده‌ای مربوط می‌شود.

 

از لحاظ عوامل محیطی نیز باید اشاره کرد که شیوع بیماری کرون در کشورهای غربی پس از سال‌های 1950 میلادی افزایش یافته است. به نظر می‌رسد علل مربوط به شیوه زندگی در این جوامع مانند تغذیه سرشار از چربی‌های ناسالم، گوشت و شکر زمینه خطر را بالا می‌برد. همچنین مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند تتراسایکلین، سیگار کشیدن و بی‌تحرکی از دیگر عواملی محسوب می‌شود که ممکن است زمینه‌ساز بیماری شود.

 

البته بعضی محققان نیز بر این باورند ابتلا به بعضی عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مانند سالمونلا و همین‌طور به‌هم خوردن تعادل فلور روده‌ای در تشدید زمینه ابتلا موثر هستند.

شایع‌ترین علامت این بیماری دردهای شکمی است که پس از غذا خوردن تشدید می‌شود. همچنین اسهال مزمن بیش از 2 هفته و خستگی عمومی نیز می‌تواند به‌عنوان علائم هشداردهنده محسوب شود. از طرفی چنین بیمارانی به‌رغم رعایت رژیم غذایی متعادل دچار کاهش وزن می‌شوند.

وجود خون زیاد و خلط در مدفوع، حالت تهوع و استفراغ، تب خفیف و دردهای مفصلی دیگر مسائلی هستند که افراد را به بیماری کرون مشکوک می‌کنند.

همچنین کم‌خونی، افزایش گلبول‌های سفید، کاهش پروتئین‌های خون و افزایش مارکرهای التهابی از ویژگی‌های آزمایشگاهی بیماری محسوب می‌شوند.

بیماری کرون ممکن است با مشکلات متعدد سلامت همراه باشد که نوع عوارض و شدت آنها در افراد مختلف قطعا متفاوت خواهد بود، از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. التهاب مزمن معمولا باعث ضخامت دیواره لوله گوارش شود که انسداد جزیی یا کلی لوله گوارش را در پی دارد. در این صورت بیمار از نفخ، یبوست و حتی استفراغ مواد دفعی رنج می‌برد و بستری شدن اورژانسی برای پیشگیری از سوراخ شدن روده‌ها ضروی خواهد بود.

2. زخم‌های دیواره لوله گوارشی

3. زخم در اطراف مقعد

4. به ندرت اما خونریزی شدید دستگاه گوارشی

5. زمینه ابتلا به سرطان کولون در مبتلایان به بیماری کرون به‌خصوص پس از سال‌ها تحمل بیماری و به‌رغم درمان، تا حدی افزایش می‌یابد که توصیه می‌شود تشخیص زودهنگام در این‌باره نیزانجام گیرد.

6. معمولا درد ناشی از بیماری در دوره‌های عود، مانع از تغذیه کافی و مطلوب بیمار می‌شود، به علاوه، قدرت جذب مواد غذایی از دیواره روده نیز کاهش می‌یابد که باعث سوء‌تغذیه می‌شود.

7. در صورتی که کودکان و نوجوانان به این بیماری مبتلا شوند، اختلالات رشد و بلوغ در آنها شایع خواهد بود.

8. کم‌خونی ناشی از فقر آهن نیز به دلیل خونریزی‌های گوارشی مشکل دیگری است که به دلیل عدم وضوح و علامت بارز گاهی مورد توجه قرار نمی گیرد.

9. دیگر ناراحتی‌های جسمی مانند آرتریت، بیماری‌های پوستی، التهابات چشمی، زخم‌های دهانی، سنگ‌های کلیوی و صفراوی نیز از دیگر عوارض بیماری کرون محسوب می‌شود.

10. بیماری کرون در مراحل پیشرفته می‌تواند خطر سقط جنین را افزایش دهد. خانم‌های مبتلا به این بیماری پیش از اقدام به بارداری حتما باید تحت‌درمان کامل و مراقبت‌های پزشک باشند.

از آنجا که علل دقیق بیماری مشخص نیست، نمی‌توان هیچ روش قطعی‌ای برای پیشگیری توصیه کرد، اما توجه به برخی اصول مانع تشدید دوره‌های عود بیماری می‌شود. مهم‌ترین نکته در این‌باره ادامه روند درمان و مصرف منظم داروها با توجه به تجویز پزشک است.

سیگار کشیدن حتی در حد کم نیز علائم و دوره‌های عود را افزایش می‌دهد.

باید از مصرف خودسرانه داروهای ضدالتهاب که بدون نسخه به فروش می‌رسند پرهیز کرد و بهترین مسکن استامینوفن البته در حد متعادل است.

در رابطه با تغذیه به نظر می‌رسد برخی مواد غذایی مانند گوشت قرمز، غلات، لبنیات و بعضی میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند در بعضی افراد زمینه‌ساز تشدید علائم بیماری شود. البته این موارد عمومیت ندارد و توصیه می‌شود مبتلایان به برنامه تغذیه خود توجه داشته ‌باشند و خوراکی‌های تشدید‌کننده را کنار بگذارند.

اندوسکوپیک و رادیوگرافیک مثل اندوسکوپی، کولونوسکوپی، سی تی اسکن و اندوسکوپی با کپسول بدون سیم روش‌های تشخیص این بیماری هستند که از این طریق، اتفاقات مختلف درون دستگاه گوارش را نشان می‌دهند. البته تشخیص عوارض بیماری باتوجه به نوع عوارض مانند آبسه لگنی و اطراف مقعد متفاوت خواهد بود.

درمان با توجه به شدت، محل درگیری و عوارض بیماری متفاوت است. تجویز داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک، کورتون، آزاتیوپرین و.... می‌تواند به کنترل التهابات درد، اسهال و دیگر مشکلات کمک کند. بعضی داروها نیز برای بهبود وضعیت عمومی بیمار مانند رفع سوء‌تغذیه، کم‌خونی و... لازم خواهد بود. خوشبختانه روش‌های کنونی در بهبود حال عمومی بیماران تاثیر مطلوبی دارد اما در مواردی مانند تنگی و انسداد روده مقاوم به درمان دارویی، خونریزی وسیع، آبسه، فیستول مقاوم، بیماری سرکش، برق‌آسا و... پزشک جراحی را لازم می‌داند.

درمان‌های طبیعی و غیردارویی «کرون»
     
بیماری کرون با ایجاد التهاب در قسمت‌های مختلف سیستم گوارش و حتی بروز علائم در اندام‌های دیگر زمینه‌ساز مشکلات متعددی برای بیماران می‌شود. گرچه خوشبختانه پیشرفت‌های پزشکی در بهبود علائم بیماری بسیار موثر هستند و بیمار با رعایت اصول درمان و مراقبت‌های لازم به خوبی می‌تواند به زندگی روزمره خود بپردازد، گاهی درمان‌های غیردارویی و طبیعی نیز می‌توانند این شرایط را ارتقا ببخشند. مسلما ارائه چنین توصیه‌هایی به معنای کنارگذاشتن خودسرانه داروها و تجویزهای پزشک نیست و پیش از هر گونه تغییر در برنامه غذایی باید با پزشک متخصص در مورد شرایط جسمانی و سازگاری مواد غذایی مشورت کرد. خوراکی‌ها و روش‌هایی که می‌تواند برای مبتلایان به کِرون مفید باشد:

خواص ویژه آلوئه‌ورا آن را به ماده‌ای بی‌نظیر برای سیستم گوارشی تبدیل کرده و خواص ضدالتهابی آن تاثیر فوق‌العاده‌ای بر بیماری کرون دارد. به علاوه، آنتی‌اکسیدان‌های آلوئه‌ورا حال نامساعد و همچنین التهابات بیمار را بهبود می‌بخشد. نوشیدن آب آلوئه‌ورا از سیستم گوارشی محافظت کرده و سیستم دفاعی بدن را از راه‌های مختلف تحریک می‌کند. می‌توانید این نوشیدنی را به تنهایی یا همراه با دیگر میوه‌ها و سبزیجات به‌عنوان اسموتی مفید میل کنید. به طور کلی، گنجاندن یک تا دو قاشق چای‌خوری آب آلوئه‌ورا در تغذیه روزانه کافی خواهد بود که البته اگر طبیعی و تازه باشد،برتری دارد.

این گیاه حاوی آنتی‌اکسیدان‌های بسیار موثری است که اگر به شکل دمنوش استفاده شود، قطعا از فواید آن بهره‌مند می‌شوید. این دمنوش روند بهبود بیماری را تسریع کرده و از بروز التهابات پیشگیری می‌کند. مبتلایان به کرون معمولا از دردهای گوارشی شدیدی که مانع فعالیت‌های معمول می‌شود رنج می‌برند که دمنوش این گیاه به تسکین درد و ناراحتی‌شان کمک می‌کند.

کاملا مشخص است که ماست یکی از بهترین دوستان سلامت در مواقع ابتلا به مشکلات گوارشی است. این تاثیر به باکتری‌های مفید آن که به پروبیوتیک‌ها شهرت دارد، مربوط‌‌است که برای تقویت معده و دستگاه گوارش ضروری هستند. کاهش باکتری‌های مفید گوارشی در پی علائمی مانند اسهال شدید، خونریزی و التهاب می‌تواند با مصرف ماست جبران شود. البته در صورتی که نمی‌توانید ماست بخورید، بهتر است از مکمل‌های پروبیوتیک استفاده کنید.

چای سبز به دلیل خواص ضدالتهابی، ضدسرطانی و آنتی‌اکسیدانی فواید بسیاری برای مقابله با بیماری کرون دارد. به علاوه، این نوشیدنی تاثیر مثبتی روی سیستم ایمنی می‌گذارد و خطر سرطان کولون را کاهش می‌دهد. برای بهره‌مندی از این خواص، یک قاشق چای‌خوری برگ چای را در یک فنجان آب گرم بریزید و پس از پوشاندن در آن، اجازه دهید 5 دقیقه دم بکشد. سپس آن را صاف کرده و با کمی عسل میل کنید. این نوشیدنی آرامبخش را حداقل 3 بار در روز بنوشید.

یک راه‌حل طبیعی موثر دیگر برای بیماری کرون، زردچوبه است. این ادویه خوشرنگ به علت ترکیبی به نام کورکومین که خاصیت التهابی دارد، معروف است و در کاهش التهاب و تورم قسمت‌های مختلف سیستم گوارش نقش دارد. به علاوه، زردچوبه به کاهش هر نوع آبسه در روده‌ها کمک می‌کند. علاوه بر مصرف زردچوبه در ترکیب غذاها می‌توان از مکمل‌های آن تحت‌نظر پزشک 3 بار در روز استفاده کرد. از آنجا که این مکمل‌ها در عملکرد داروهای سیال‌کننده خون و داروهای کنترل دیابت اختلال ایجاد می‌کنند، در صورت ابتلا به این بیماری‌ها حتما باید نظر پزشک معالج را نیز جویا شد.

زنجبیل نیز به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی در بهبود برخی علائم بیماری کرون تاثیر دارد. زنجبیل می‌تواند التهاب روده‌ها را کاهش دهد. به علاوه در روند هضم موثر خواهد بود. برای بهره‌مندی از این فواید کافی است نصف قاشق زنجبیل تازه رنده شده را در یک فنجان آب گرم بریزید و اجازه دهید 10 دقیقه دم بکشد. سپس آن را صاف کرده و با کمی عسل میل کنید. این دمنوش را 2 تا 3 بار در روز می‌توانید بنوشید. البته امروزه برخی پزشکان مکمل‌های زنجبیل را تجویز می‌کنند.

هویج سرشار از ریزمغذی‌های مفید برای این گروه از بیماران است زیرا آنتی‌اکسیدان‌های آن به درمان علائم بیماری کمک می‌کند، به علاوه جزو سبزیجات با هضم خوب است و در تحریک سیستم ایمنی نقش دارد.
چند هویج را بپزید تا کاملا نرم شود. سپس کمی نمک اضافه کرده و نصف فنجان از این پوره خوشمزه را چند بار در روز میل کنید. چند بار نوشیدن آب هویج با چند قطره آبلیمو و کمی عسل در روز به بهبود وضعیت سلامت کمک می‌کند.

 

محققان بر این باورند ویتامین D در تنظیم پاسخ ایمنی بدن نقش دارد و می‌تواند التهاب و علائم کرون را تسکین دهد. بهترین منبع این ویتامین نور خورشید است که تولید ویتامین D را در بدن فعال می‌کند. از همین رو توصیه می‌شود روزانه حداقل چند دقیقه در معرض نور خورشید صبحگاهی قرار گیرید. البته جگر گوساله، زرده تخم‌مرغ، ماهی ساردین، آزاد، میگو و شیرهای غنی‌شده نیز جزو منابع خوراکی این ویتامین محسوب می‌شوند. در صورت کمبود غالبا پزشک مصرف مکمل را توصیه می‌کند.

علاوه بر تغییرات برنامه غذایی، تغییر در بعضی رفتارها و به عبارتی شیوه زندگی نیز می‌تواند به بهبود علائم مرتبط با بیماری کرون کمک کند. در این‌باره یوگا تاثیرات بسیاری دارد زیرا سطح استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد. رهایی از فشار و تنش‌های عصبی یکی از بهترین توصیه‌ها برای جلوگیری از بروز عوارض بیماری خواهد بود. همچنین از آنجا که دردهای مفصلی در برخی مبتلایان دیده می‌شود، می‌توان از طب سوزنی برای کاهش التهاب مفاصل کمک گرفت. انجام جلسات هفتگی یا ماهانه طب سنتی به طور قابل‌توجهی می‌تواند بسیاری از علائم فیزیکی این بیماری را کاهش دهد.