اعتبار کتاب های دعا

برای تبیین موضوع بحث را در سه محور پی می گیریم
1- کتاب هاى یاد شده از دیدگاه مؤلفان و مرحوم مجلسى قابل بررسى و توجه است.
از یک سو باید گفت: نویسندگان این کتاب ها عنایت ویژه‏اى به کتاب هایشان داشته‏اند و به اعتبار روایات و مطالب آن اعتراف نموده‏اند، و از سوى دیگر مرحوم مجلسى نسبت به آن کتاب ها و نویسندگان آنها عنایت و عظمت خاصى قائل است.
از باب نمونه: مؤلف کتاب مزار کبیر شیخ عبد اللّه محمد بن جعفر المشهدى، معروف به “ابن المشهدى” است.
اوّلاً: مؤلّف در مقدمه کتابش مى‏گوید: من در این کتاب زیارات گوناگونى را براى مشاهد مشرّفه و مطالبى که پیرامون ترغیب به مسجدهاى مبارک است و دعاهاى برگزیده و مناجات‏ها را، با سندهایى آورده‏ام، که متصل به راویان موثق است و آنان این کلمات را به سادات و بزرگان دینى مى‏رسانند.
مرحوم کفعمى نیز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمین” مى‏گوید: این کتاب که در آن عوذه‏ها و دعاها و تسبیح‏ها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان (‏ع) توسط کتاب هایى گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
ثانیاً: مؤلّف یکى از مشایخ و بزرگان امامیه است که در اجازات نامش آمده است و بزرگانى از او به عظمت یاد کرده‏اند!؛ مثلاً مرحوم شیخ حرّ عاملى “ابن المشهدى را فاضل جلیل دانسته و به بعضى از کتاب هاى وى اشاره نموده است.[1]
علّامه مجلسى مى‏گوید: کتاب بزرگى در زیارات به تألیف محمد بن المشهدى است، که سیّد بن طاووس نیز به آن اعتماد نموده و مدحش کرده است، و ما آن کتاب را به “مزار کبیر” نام نهاده‏ایم.[2]
در جاى دیگر مى‏گوید: مزار کبیر از چگونگى سندش مى‏فهمیم که کتاب معتبرى است و سیّد بن طاووس بسیارى از اخبار و زیارات خود را از این کتاب گرفته است.[3]
مرحوم کفعمى نیز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمین” مى‏گوید: این کتاب که در آن عوذه‏ها و دعاها و تسبیح‏ها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان (‏ع) توسط کتاب هایى گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
اما کتاب مصباح الزائر که تألیف سیّد علی بن موسى بن طاووس است، وقتى به روایات و زیارات آن توجه مى‏کنیم، و به کتاب هاى علماى گذشته که قبل از ایشان بوده‏اند مى‏نگریم، مى‏بینیم بسیارى از آن روایات و زیارات در کتاب هاى بزرگانى؛ مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسى، ابن قولویه و دیگران آمده است.

در این جا به بخشى از کلام مرحوم مجلسى، درباره مصادر کتابش و نویسندگان آنها، اشاره مى‏کنیم:
ایشان در فصل دوم از مقدمه بحار مى‏گوید: بدان که بیشتر کتاب هایى که ما بر آن اعتماد نموده‏ایم از جهت نسبت آنها به مؤلّفشان مشهور و معلومند! مثل کتاب هاى صدوق،… و کتاب هاى بزرگانى از فرزندان طاووس که همه آنها معروف است. و … کتاب هاى کفعمى که شهرت آنها و فضیلت مؤلفش ما را از بیان حال آن کتاب ها و مؤلفش بى نیاز مى‏کند.[4]
روش متداول چنین است که مى‏گویند: هر روایتى که در مقام بیان احکام اسلامى یا معارف دینى و اعتقادى باشد باید از نظر یک فقیه بررسى شود که آیا از جهت سند، صحیح و قابل اعتماد است یا نه؟ وقتى بررسى شد و مشکلى از نظر سند نداشت، آن گاه از دلالت، مورد ارزیابى قرار گرفته و هر فقیهى بر اساس مبانى خود به آن تکیه نموده و از آن بهره مى‏برد.
آنچه گفته شد، روشى است که از قرن‏هاى نزدیک به زمان امامان معصوم (‏ع) و با رهنمودهاى آنان مورد توجه بوده است و لذا شیخ صدوق و مفید و طوسى هم با توجه به علم رجال از روایات قابل اعتماد استفاده مى‏کرده‏اند، و در قرن‏هاى اخیر نیز این موضوع مورد عنایت فقیهان عالى مقام بوده و هست!
بنابراین هر روایتى که در کتابى آمده است، هر چند آن کتاب معروف و مشهور و نویسنده آن شخصیتى بزرگوار و از عالمان بر جسته باشد، از نظر علم رجال و مانند آن مورد تحقیق قرار گرفته و پس از آن مورد عمل واقع مى‏شود.
از دیدگاه اخبار زیادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و مى‏توان از راه توسّل به آنها براى رسیدن به ثواب، امیدوار بود
3- نکته دیگر که راه حلّ خوبى براى موضوع مورد بحث است و براى موارد مشابه آن در همه جا و براى همه کس راه گشا است! فقیهان قاعده‏اى به عنوان “اخبار من بلغ” دارند، و نسبت به آن دسته از روایاتى که در کتاب هاى دعا و زیارات و غیره آمده است و تشویق به انجام کارهاى مستحبى نموده، که اگر داوطلبانه انجام شود ثوابى چنین و چنان دارد!، مى‏گویند: عمل کردن به این روایات بدون تحقیق جایز است، در صورتى که دو شرط رعایت شود: یکى این که دلیلى بر حرام بودن آن عمل نداشته باشیم، و دیگر این که انجام آن کار به قصد و نیّت رسیدن به ثوابش باشد.
دلیل آنان بر این مطلب، روایاتى است که بر این مضمون دلالت دارد، مانند حدیث: “عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) یَقُولُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِکَ الْعَمَلَ الْتِمَاسَ ذَلِکَ الثَّوَابِ أُوتِیَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْحَدِیثُ کَمَا بَلَغَه”؛[5] امام باقر (‏ع) فرمود: هر کس از سوى خداوند، ثوابى براى کارى به او برسد، و آن کار را به امید رسیدن به آن ثواب انجام دهد، آن ثواب را به او مى دهند، گر چه آن حدیث آن چنان که به او رسیده است، نباشد.
فقیهان و مراجع این اخبار را مورد بحث قرار داده و در کتاب هاى فقهى خود مضمون آنها را پذیرفته‏اند.[6]
بنابراین روایاتى که مى‏گوید: هر کس هنگام وضو این دعا را بخواند، یا به هنگام خوابیدن این ذکر را بگوید، یا در شب قدر این دعا را بخواند، یا هنگام زیارت امامان‏ (‏ع) این کلمات را بگوید، اجر و پاداشى چنین خواهد داشت، در این موارد عمل به آنها نه تنها ایرادى ندارد، بلکه به حکم عقل و روایات صحیحى که به آنها اشاره شد، مورد تفضل و عنایت خداى بزرگ قرار مى‏گیرد!
در نتیجه باید گفت: افزون بر این که کتاب هاى مورد استفاده در کتاب مزار مرحوم مجلسى؛ مانند: مصباح الزائر، مصباح کفعمى، المزار الکبیر و…، از دیدگاه بزرگانى که آنها را تألیف کرده‏اند، مورد اعتماد است و مرحوم علّامه مجلسى نیز اعتبار آنها را پذیرفته است، باید گفت: از دیدگاه اخبار زیادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و مى‏توان از راه توسّل به آنها براى رسیدن به ثواب، امیدوار بود.
2- در میان فقیهان و کارشناسان مسائل اسلامى، یکى از علوم مربوط به استنباط احکام شرعى، علم رجال و درایه درباره حدیث است،

پی‌نوشت‌ها:
 

[1]. امل الآمل، ج 2 ص 252٫
[2]. بحارالانوار، ج 1، ص 18٫
[3]. همان، ص 35٫
[4]. همان، ص 35 – 26٫
[5]. کافى، ج 2، ص 87٫
[6]. مصباح الاصول، ج 2، ص 318 (تقریرات درس اصول مرحوم آیة الله خویى).
 

منبع:www.tebyan.net
ارسال توسط کاربر محترم سایت : mehdigerdali