امکان جعل و مشابه سازی آثار تقویت شده است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، این مطلب در کارگاه دوم نخستین روز همایش و کارگاه تخصصی "تعیین اصالت اشیا تاریخی، فرهنگی و هنری که با ارایه مقالاتی با عنوان های " تعیین اصالت دو قطعه سفال نخودی متعلق به موزه خصوصی اسدی در شهر بشرویه،  موانع موجود درمطالعات آزمایشگاهی اصالت سنجی اشیاء تاریخی- فرهنگی، سنجش اصالت تار منسوب به عباس صنعت با استفاده از گاه شناسی درختی و " مقدمه ای بر روش‌های شناسایی و تعیین اصالت گوهرها و سنگ‌های قیمتی" همراه بود، ارایه شد.

 جواد عباسی، دانشجوی دکتری مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی دانشگاه هنر تهران مقاله خود را با عنوان " تعیین اصالت دو قطعه سفال نخودی متعلق به موزه خصوصی اسدی در شهر بشرویه"  ارایه داد.

وی گفت: اصالت آثار هنری از موضوعاتی است که همواره توجه بسیاری از فیلسوفان و نظریه پردازان هنر را به خود جلب کرده است.

او افزود: موزه­ها، مجموعه­ها و مراکز نگهداری آثار در ایران، به دلیل این که بیشتر آثارخود را در گذشته و حال از طریق کاوش­های باستان­شناسی، آثار وقفی و امانی به دست ­آورده­اند، تا پیش از چند دهه اخیر آثار جعلی آسیب چندانی به آنها وارد نکرده است اما در نیم قرن اخیر آثار جعلی بسیاری از راه­هایی غیر از کاوش­های باستان­شناسی وارد موزه­ها شده که ادامه این روند نگرانی­هایی را در رابطه با اصالت آثار موجود در موزه­ها در پی خواهد داشت.

عباسی با اشاره به این که موضوع مورد بحث در این مقاله دو نمونه سفال نخودی رنگ، که احتمالاً اجزا یک یا دو قلیان بوده­اند، از شناسایی یک ساباط در ضلع غربی مسجد میانده شهر بشرویه (استان خراسان جنوبی) درسال 1386 درجریان سبک ­سازی بام خبر داد.

او با بیان این نکته که این قطعات دارای تزئینات کنده کاری (نقوش گیاهی) و برشدار هستند، گفت: این سفالها امروزه در موزه خصوصی اسدی در شهر بشرویه نگهداری می­شوند و باتوجه به تزئینات و جنس سفال، به نظرمی­رسد مربوط به دوره های میانی اسلامی باشند.

او افزود: هنگام مواجه مرمتگر با اثر، این دو قطعه به هم وصل شده بودند که پس از بررسی­های به عمل آمده مشخص شد که این کار به تشخیص مسئول موزه انجام شده است.

به گفته عباسی، درنگاه اول به نظر می­رسد که دو قطعه مربوط به یک شی است و درگذشته دارای اتصال بوده­اند اما پس از مشاهده دقیق­تر اختلاف رنگ دو قطعه توجه را جلب می کند.

وی با اشاره به این که لبه­های شکست دو قطعه نیز تا حدودی حداقل در بخش کوچکی از اثر منطبق بر هم به نظرمی­رسد، چند پرسش را مطرح کرد و گفت: سفالها چگونه مرمت شوند؟ آیا دو قطعه وصالی شوند؟ به صورت جداگانه نگهداری شوند؟

موانع موجود در مطالعات آزمایشگاهی

سخنران بعدی ملیحه مهدی­آبادی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود که مقاله خود را با عنوان " موانع موجود درمطالعات آزمایشگاهی اصالت سنجی اشیاء تاریخی- فرهنگی" ارایه کرد.

او اظهار داشت: هنگامی که مطالعات میدانی و کتابخانه­ای برای تعیین قدمت و اصالت یک شئ تاریخی کافی نباشد، باستان شناسان یا همکاران آنها، مطالعات آزمایشگاهی را به عنوان گزینه­ای مطمئن و قابل اجرا در تعیین اصالت اشیاء انتخاب می کنند.

وی مطالعات آزمایشگاهی را گزینه ارزشمندی دانست و گفت: هرچند این روش در اغلب موارد به پرسش های پیچیده باستان شناسی و علوم مرتبط با آن پاسخ می­دهد اما گاهی این مطالعات نیز نمی­تواند به پرسش های تعیین اصالت و قدمت یک اثر پاسخ مناسب بدهد، زیرا داده­ها برای تعیین اصالت کافی نیست و زمانی نتایج درستی به دست می آید که داده ها درست باشد.

مهدی آبادی در ادامه به بررسی موانع مطالعات آزمایشگاهی تعیین اصالت پرداخت و برای نمونه به دو اثر یکی سنگ نبشته جزیره خارک مربوط به دوره هخامنشی و دیگری اثری بر روی پوست منسوب به مانویان در دوره ساسانی اشاره کرد و گفت:

مطالعات آزمایشگاهی برای تعیین اصالت این دو اثر نمی­تواند پاسخگوی پرسش های مربوط به تعیین قدمت و اصالت باشد.

سنجش اصالت تار منسوب به عباس صنعت

در ادامه مهزاد سلطانی از دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان مقاله ای با عنوان " سنجش اصالت تار منسوب به عباس صنعت با استفاده از گاه شناسی درختی" ارایه کرد.

او با بیان این نکته که با توجه به سنجش اصالت چوب­های تاریخی می­توان اطلاعات بسیار مهمی برای مطالعه آثار و بناهایی به دست آورد که از این ماده­ ارزشمند ساخته شده­است، گفت: ساختار چوب به صورت تشکیل حلقه ­های سالیانه است که اطلاعات بسیاری از جمله وضعیت جوی با متغییرهای مکان و زمان را در خود دارد.

او افزود: با استفاده از علم گاه­شناسی و اندازه­گیری حلقه­ها و مقایسه­ با نمودار شاهد و بررسی آن­ها می توان اطلاعاتی از جمله زمان و منطقه­ جغرافیای چوب را به دست آورد.

سلطانی ساز تار را به ­نام­ترین و پرطرفدارترین آلات موسیقی ایرانی و یکی از سازهای ملی ایران دانست و از معروفترین سازندگان ساز تار در دوره قاجار به هوانس آبکاریان (یحیی) تار ساز و شاگردان وی، عباس و جعفر صنعت اشاره کرد.

به گفته وی، محبوبیت سازهای ساخته شده توسط آنها در بین نوازندگان موجب شده که تارهای زیادی منسوب به آنها­ جعل شود به گونه ای که تشخیص ساز اصل از بدل را دچار مشکل می کند.

 او با اشاره به مطالعه اصالت یک ساز تار منسوب به عباس صنعت موجود در موزه موسیقی اصفهان با استفاده از روش گاه­شناسی گفت: در این بررسی حلقه­های سالیانه قسمت­های پشت، پایین و بالای کاسه و نقاره با استفاده از تصویربرداری و آنالیز تصویری اندازه­گیری شد و داده های حاصل با داده­های به دست آمده از یک ساز تار ساخت عباس صنعت مورد تحلیل آماری و مقایسه قرار گرفت.

سلطانی افزود: نتیجه نشان داد که حلقه­های سالیانه در جهات مختلف در هر دو ساز تار مشابه هستند و چوب هر دو ساز مربوط به یک دوره­ زمانی است که می­تواند دلیلی بر اصالت تاریخی ساز مورد مطالعه باشد. به­علاوه، چوب­های مورد استفاده در ساخت هر دو ساز مربوط به یک منطقه است.

روش‌های شناسایی و تعیین اصالت گوهرها و سنگ‌های قیمتی

امیرحسین مجتهدزاده، دانش‌آموخته گوهرشناسی از انستیتو جواهرشناسی آمریکا، آخرین سخنران این کارگاه بود که با عنوان " مقدمه ای بر روش‌های شناسایی و تعیین اصالت گوهرها و سنگ‌های قیمتی" سخن گفت.

این دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زمین‌شناسی پترولوژی تعیین ماهیت و اصالت آثار هنری، فرهنگی، تاریخی و باستانی را از چالش‌های مهم حوزه میراث دانست و گفت: با توجه به پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های نوین، امکان جعل و مشابه‌سازی آثار بسیار تقویت‌شده و از سوی دیگر، بهره‌گیری از علوم روز و تکنیک‌های مدرن محققان را به تفکیک و تشخیص هرچه دقیق‌تر آثار معتبر و اصیل رهنمون می‌سازد.

او افزود: گوهرهای قیمتی و نیمه قیمتی به دلیل ارزش مالی و اهمیت ذاتی خود ازجمله مواردی هستند که شناخت و تشخیص ماهیت، منشأ و اصالت آنها توجه ویژه‌ای را طلب می‌کند.

به گفته وی، وجود شبه‌گوهرها، گوهرهای فرآوری و بهسازی شده، گوهرهای سینتتیک و یا نمونه‌های بدل و مصنوعی، تنها بخشی از جنبه‌هایی هستند که گوهرشناسان و کارشناسان جواهرات می‌بایست آنها را تفکیک کرده و مورد ارزیابی و شناخت قرار دهند.

مجتهدزاده افزود: هر یک از گروه‌های ذکرشده، دارای شاخصه‌هایی هستند که با بررسی‌های آزمایشگاهی دقیق و کامل می‌توان با درصد بسیار بالایی نوع، ماهیت و اصالت نمونه‌های به‌کاررفته در آثار را تعیین  و ارزیابی کرد لذا شاخصه‌هایی همچون ناخالصی‌ها و ساختارهای درونی و خصوصیات فیزیکی راه را برای تشخیص و تفکیک این قبیل موارد هموار می کند.

او گفت: استفاده از ابزارآلات و روش‌های غیر تخریبی همچون استفاده از میکروسکوپ، پلاریسکوپ و طیف‌سنجی‌های مرسوم باعث می‌شود تا بررسی دقیقی بر روی نمونه‌ها و شاخصه‌های ماهیتی آنها انجام‌گرفته و داده‌های به‌دست‌آمده از این فرآیندها، نقش کلیدی را در تعیین منشأ گوهرها ایفا کنند.

مجتهدزاده اظهار تشخیص نوع تراش و سبک‌های ساخت و جنبه‌های هنری و تکنیکی را نکات حساس و مهم تعیین اصالت  اعلام کردو گفت: تحلیل آنها نیازمند صرف زمان و تسلط کامل بر اطلاعات موجود در این حیطه است.

او افزود: با بهره‌گیری از ابزارآلات و روش‌های گوهرشناسی و کانی‌شناسی و همچنین اشراف بر تکنیک ساخت و تاریخچه این دست آثار و شناخت مواد، می‌توان ماهیت و اصالت یک اثر را تعیین کرده و ارزشیابی و ارزش‌گذاری درستی را انجام داد.