پنیرک گونه‌های مختلفی دارد که دو گونه از آنها به نام‌های پنیرک کبیر و پنیرک صغیر نسبت به دیگر گونه‌ها از خواص دارویی بیشتری برخوردار هستند. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به گونه‌ی پنیرک صغیر اشاره شده است.
نام علمی:
Malva rotundifolia L.، نام فرانسه feuilles rondes و نام انگلیسی آن mallow می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، پنیرک، گل پنیرک، پنیرک رونده، خطمی کوچک، خبّازی و خیرو نامیده شده است.
تیره گیاه:
پنیرک Malvaceae
نوع گیاه:
بوته
مشخصات ظاهری:
گیاهی است علفی و یک ساله با ساقه‌ای ایستاده و منشعب و به ندرت نیمه خوابیده و گسترده روی زمین به ارتفاع حدود 30 سانتی‌متر گاهی موارد بیشتر، برگ‌های آن مدور، دارای دمبرگی بلند، پهنک برگ‌ها کلیوی شکل و لبه برگ‌ها کنگره‌ای و دندانه‌دار است. گل‌های آن اغلب 2 الی 4 تایی، دمگل‌ها نامساوی، گلبرگ‌ها نزدیک قاعده ریشه‌دار و در حالت خشک به رنگ آبی آسمانی می‌باشند. برچه‌های میوه 10 الی 14 تایی، برچه‌ها در پهلوها به صورت شعاعی چروکیده، در سطح پشتی کم و بیش تخت و سرانجام بی‌کرک شده و منقوط است.
طبیعت گلِ پنیرک:
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن کمی سرد و تر است.
طبیعت تخمِ پنیرک:
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن سرد و تر می‌باشد.
رویش جغرافیایی:
در اغلب مناطق معتدل کشورها بخصوص کشورهای اروپایی، آسیایی و در ایران بیشتر در استان‌های شمالی، هرمزگان، بلوچستان، لرسان، فارس و ایلام انتشار دارد.
ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در گل پنیرک:
ماده‌ی رنگی به نام مالوین، لعاب شامل اِل. آرابینوز، اِل رامنوز و دی گالاکتورونیک اسید و غیره در آن مشخص شده است.
بخش مورد استفاده:
گل و تخم. در ضمن برگ گیاه نیز خواص دارویی دارد.
نحوه مصرف:
معمولاً به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.
خواص درمانی گل پنیرک:
ضد برونشیت و مسکن سرفه‌های مقاوم، خلط‌آور و برطرف کننده خشونت صدا، نرم کننده سینه و رقیق کننده اخلاط غلیظه، تحلیل برنده ورم لوزه‌ها و برطرف کننده ناراحتی‌های سینه، تحلیل برنده ورم حلق و گلو و مفید برای ناراحتی‌های غشاهای مخاطی مجاری ریه، بازکننده انسداد مجاری کبد و برطرف کننده سوزش مجاری ادراری، ضد یرقان و التیام‌بخش زخم کلیه و مثانه، کاهنده ورم مجاری مثانه و ادرار و ضد شکم روشن، خنک کننده و ضد التهابات پوستی، آرام‌بخش و شیرافزا می‌باشد. در ضمن برای گلودرد چرکی، تب، سینوزیت، ناراحتی‌های زنانه، جوش صورت و سوء هاضمه نیز مفید است. در استعمال خارجی استفاده از جوشانده گل پنیرک به صورت غرغره برای شستشوی دهان مفید می‌باشد.
خواص درمانی تخم پنیرک:
مسکن سرفه‌های گرم و خشک و تقویت کننده روده‌ها می‌باشد. در ضمن برای گرفتگی آواز، لینت شکم، زخم کلیه و مثانه، تورم کیسه مثانه، سرفه، برونشیت، امراض پوستی و بواسیر نیز مفید است. در استعمال خارجی جوشانده آن به صورت تنقیه، برطرف کننده سوزش روده‌ها، رحم و مقعد می‌باشد.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول. 