تداخل غذا و دارو در کودکان

داروها که نقشی مهم در سلامت انسان‌ها دارند شمشیرهای دو لبه‌ای هستند که هرچه در مصرف آنها دقت بیشتری به عمل آید منافع آنها افزایش یافته و مضرات آنها کمتر خواهد شد.

دکتر منصور بهرامی؛ متخصص کودکان؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ریس هیات مدیره بیمارستان مهراد

بیش‌ترین نیاز و رفتار انسان غذا خوردن است و عادات خوب یا بد غذایی حتی به میزان اندک می‌تواند در چگونگی سلامت انسان مؤثر باشد.

فضای خانواده مهمترین محل آموزش کودکان است و عادات غذایی خوب یا بد نشات گرفته از فضای خانواده است.

در طب کودکان اصل بر صرفه‌جویی در مصرف داروها با انتخاب درست، میزان صحیح و مدت معین است. داروها باید توسط پزشکان انتخاب شده و در خانواده‌ها بصورت صحیح مصرف شود.

تداخلات داروها با غذاها مطلب مهمی است که آگاهی از آنها ضروری است. از آنجا که کودکان بسیار حساس و آسیب پذیر هستند، داروهای گیاهی انتخاب مناسبی برای درمان بیماری‌های کودکان نیست.

تغذیه خوب و کافی کودکان در ایام بیماری نقش موثری در بهبود آنها دارد چون بی اشتهایی یکی از علایم اصلی دوران بیماری است توصیه می‌شود در ایام بیماری‌ها پرهیز بخصوصی برای کودکان قائل نباشیم و برای تحریک اشتهای آنها از غذاهایی که علاقه دارند استفاده کنیم.

داروها و شیر مادر

از آنجا که مادران بعد از زایمان گاهی نیاز به مصرف دارو پیدا می‌کنند و متاسفانه ممکن است این موضوع بهانه‌ای برای کاهش و به تدریج قطع شیر مادر گردد، لازم است همه مادران بدانند تعداد داروهایی که در ایام شیردهی منع مصرف دارند از انگشتان دست کمتر است.

ثانیاً این داروها در موارد بسیار خاص مثل درمان سرطان‌ها با مواد رادیواکتیو جهت تشخیص بیماری‌ها آن هم به مدت کوتاه مصرف می‌شوند. لازم به ذکر است که این داروها در شرایط خاص عرضه و مصرف می‌شوند.

کلیه داروهایی که بخصوص برای مادران در بیماری‌های شایع و یا عوارض بعد از زایمان توصیه می‌شود در این گروه قرار نمی‌گیرند، در یک جمله کلی می‌توان گفت مادران اگر به پزشکان خود یادآور شوند که فرزند خود را شیر می‌دهند مصرف داروهای تجویز شده بدون اشکال است.

تداخل آنتی بیوتیک‌ها با غذا

علیرغم تعداد فراوان آنتی بیوتیک‌ها معمولاً آنها در چند گروه بزرگ با خصوصیات اصلی مشترک تقسیم می‌شوند. در رابطه با مصرف آنتی بیوتیک‌ها رعایت اصول زیر ضروری است:

1- مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک‌ها عموماً بی‌نتیجه و در بسیاری از موارد مضر است.

2- آنتی‌بیوتیک‌هایی که بصورت پودر عرضه می‌شوند به این علت است که نوع محلول آن ماندگاری کمتری دارد لذا اولاً میزان آبی که باید به پودر اضافه نمود باید به دقت انجام شود و پس از آماده شدن در جای مناسب نگهداری شود و در مدت معینی مصرف شود.

3- اگر بنا به علتی محتوی شیشه مصرف نشد آن دارو قابل نگهداری نخواهد بود.

4- در سال‌های اخیر نقش میکروب‌هایی که در روده انسان زندگی می‌کنند در حفظ سلامت انسان به اثبات رسیده است و مهم‌ترین دلیل پرهیز از مصرف بی رویه آنتی‌بیوتیک‌ها حفاظت از میکروب‌هایی است که وجود آنها باعث سلامتی است و مصرف آنتی بیوتیک‌های بی‌رویه باعث نابودی آنها خواهد شد.

پزشکی شخص محور

اخیراً پزشکی شخص محور به شدت در مراکز پزشکی مطرح و مورد توجه قرار گرفته است و مفهوم آن این است که انسان‌ها با بیماری‌های مشابه ممکن است به درمان‌های مشابه جواب ندهند زیرا همین‌طور که هر شخصی در هر موردی خصوصیات فردی خود را نشان می‌دهد درباره جواب داروهای مختلف نیز همین‌طور است و امروزه اصل بر این است که نسخه‌ها باید بصورت کاملاً اختصاصی و با توجه به خصوصیات فردی، ژنتیکی، سنی و محیطی، تجویز گردند.

اصل در پزشکی شخص محور این است که همانگونه که لباس‌ها باید برای اشخاص کاملاً مناسب و اندازه باشد داروها هم باید برای مصرف کننده از همه نظر تنظیم شده باشند.

از آنجا که سه گروه بیماری‌های شایع کودکان یعنی 1- گروه تب دار (انواع سرما خوردگی‌ها)، 2- گروه تنفسی (انواع سرفه‌ها)، 3- گروه گوارش (اشکال مختلف اسهال و استفراغ)، به طور عموم نیاز به‌مصرف آنتی بیوتیک ندارند، زیرا بسیاری از بیماری‌های تب‌دار و اکثریت اسهال و استفراغ‌های کودکان منشأ ویروسی دارند و بسیاری از سرفه‌ها و سرما خوردگی‌ها منشأ آلرژی یا ویروسی دارند، اولاً مصرف آنتی‌بیوتیک نه تنها کمکی به درمان آنها نمی‌کند که در بسیاری از موارد مشکل را افزایش می‌دهند.

در سه گروه فوق پزشکان عموماً درمان‌های کمکی و ساده را برای کودکان تجویز می‌کنند و در چنین شرایطی هیچ‌گونه تداخل دارویی و غذایی بروز نمی‌کند فقط تاکید بر استراحت کافی، دادن مایعات فراوان و پایین نگه داشتن تب است، اما در شرایطی که پزشکان مشکوک به عفونت میکروبی شده و آنتی‌بیوتیک تجویز می‌نمایند، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:

آموکسی‌سیلین تداخل قابل توجهی با مصرف غذاها ندارد.

مصرف آزیترومایسین و اریترومایسین ناشتا (یک ساعت قبل و یا 2 ساعت بعد از غذا)

اریترومایسین بهتر است با غذا خورده شود.

کوآموکسی کلاوکه داروی پر مصرف طب کودکان است در مواردی با عدم تحمل کودکان (بروز استفراغ) همراه است و قبل از مصرف آن حتماً بروشور دارو را مطالعه فرمایید.

تب برها و غذاها (استامینوفن و بروفن)

1- منظور از تب برها آنتی بیوتیک‌ها نیستند.

2- تب برها کاهش دهنده تب هستند نه درمان آنها.

3- در استفاده از آنها بهتر است از واحد قاشق استفاده نشود و داروها باید با توجه به سن و وزن کودک با میلی‌لیتر یا سی سی محاسبه و استفاده شوند.

4- مصرف آسپرین برای کاهش تب‌های حاد کودکان (بیماری‌های ویروسی) توصیه نمی‌شود.

5- استامینوفن که شایع‌ترین دارو برای پایین آوردن تب در کودکان است به شکل شربت، قطره و شیاف در اختیار است از هر شکل آن با مقدارکافی استفاده شده نمی‌توان تا قبل از 4 ساعت از اشکال دیگر استفاده کرد.

در این شرایط استفاده همزمان از بروفن و استامینوفن توصیه می‌شود.

6- بروفن تب بر موثری است ولی انتخاب اول برای کاهش تب نیست در صورتیکه استامینوفن کارایی کافی نشان ندهد می‌توان بعنوان پشتیبان و پس از مصرف قدری خوراکی از آن استفاده کرد.

مصرف با معده خالی پتانسیل ایجاد عوارض را بیشتر می‌کند.

مصرف استامینوفن را باید با قطع تب متوقف نمود و برای صرفه جویی در میزان مصرف آن دوز بعدی داروهای تب‌بر با شروع تب بعدی است نه فاصله زمانی مشخص (هر 4-6 ساعت)

استامینوفن و بروفن با انواع غذاها تداخلی ندارند.

داروهای ضد ریفلاکس

1- ریفلاکس تا پایان 3 ماهگی امری‌است طبیعی و نیاز به درمان ندارد.

2- بعد از 3 ماهگی نیز اگر معیارهای رشدی شیرخوار طبیعی باشد در تجویز دارو باید تردید شود.

3- در ریفلاکس‌های قبل یا بعد از 3 ماهگی تجویز رژیم غذایی برای مادر توصیه نمی‌شود زیرا فراوان تجربه شده بعد از تجویز رژیم‌های غذایی شیر مادر قطع و مشکلات تازه‌ای ایجاد می‌شود.

4- داروهای ضد ریفلاکس مثل همه داروها عارضه دارند و در گروهی که درمان را شروع می‌کنند باید دوز و مدت مصرف و زمان مصرف مشخص گردد و در مواردی که درمان طولانی می‌گردد قطعاً باید پزشکان متخصص گوارش مورد مشورت قرار گیرند.

5- داروهای ضد ریفلاکس باید قبل از غذا مصرف گردند.

نکات مهم

1- ویتامین‌ها و املاح را مثل سایر داروها باید با دقت در میزان مصرف صحیح و موقع مناسب مصرف نمود.

2- ویتامین‌ها و املاح که با نام مکمل‌ها عرضه می‌شوند گرچه به نام‌ها و اشکال مختلف هستند، اما محتوی آنها کم و بیش به هم شباهت دارندو نباید همزمان مصرف شوند.

3- مصرف انواع مکمل خارجی موجود در ایران برای کودکان کمتر از 2 سال توصیه نمی‌شود.

4- مکمل‌ها که صاحبان آنها کوشش می‌کنند آنها را بعنوان اشتها آور معرفی کنند در صورتی که بیش از حد مجاز مصرف شوند موجب مسمومیت دارویی می‌شوند و علامت اصلی آن بی‌اشتهایی است.

5- برنامه مصرف ویتامین‌ها و املاح برای دو سال اول زندگی در ایران توسط مسولین محترم بهداشتی کشور با دقت تنظیم و بصورت رایگان در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد.

فراورده‌های خارجی فقط وقتی مجاز به مصرف هستند که ترکیباتی مشابه فراورده‌های ایرانی داشته باشند.

6- روی برچسب تمام مکمل‌ها محتوای آنها را شرح داده‌اند و باید به دوز مصرفی روزانه توجه داشت.

7- ترکیبات آهن با نام‌های مختلف در داروخانه‌ها موجودند. انتخاب و میزان مصرف آنها باید توسط پزشکان اطفال باشد.

8- بهتر است ترکیبات آهن را دو ساعت قبل و یا بعد از غذا مصرف نمود.

9- تغییر رنگ مدفوع پس از خوردن ترکیبات آهن طبیعی است.

10- پس از مصرف آهن صلاح است با مقداری آب و مسواک انگشتی دندان‌ها را تمیز نمود.