تا چه سنی می توان انتظار قد کشیدن را داشت؟/بهترین غذاها برای رشد قد کودک

-*فاطمه یارمحمدی: هورمون رشد باعث افزایش قد به خصوص در استخوان و غضروف می شود . ولی هورمون جنسی زنانه استروژن سبب بسته شدن مرکز رشد استخوانی و کاهش رشد استخوانی می شود به همین سبب بعد از شروع قاعدگی سرعت رشد قدی در دختران کندتر می شودو معمولا قد دختران در این زمان حداکثربیش از 6 سانتی متر افزایش نمی یابد.

به گزارش ، کوتاهی قد یکی از مشکلات تغذیه ای کودکان است. رشد طبیعی قد شاخص سلامت کودک است. کوتاهی قد اگرچه به تنهایی یک بیماری نیست،اما ممکن است از تظاهرات بیماری های دیگر باشد. عدم تغذیه کافی وکمبود ترشح هورمون رشد از علل مهم کوتاهی قد در کودکان است که با تشخیص زود هنگام درمان می شود. هورمون رشد از بخش قدامی غده هیپوفیز آزاد می شود. این هورمون باعث افزایش رشد استخوانی در صفحه رشد می شود و در عملکرد و سوخت وسازمواد قندی و چربی در بدن نقش دارد. اختلال در ترشح این هورمون با توجه به وسیع بودن آثارآن باعث ابتلا به بیماری های مختلفی می شود .

هورمون رشد از ابتدای تولد نقش مهمی درسلامت انسان داشته و در بزرگسالان هم ترشح می شود اما بعد از بلوغ ترشح آن کاهش می یابد. چون در بزرگسالان صفحه رشد استخوانی بسته می شود و نقشی در افزایش قد ندارد. تستوسترون مهم ترین هورمون مردانه و موثر در رشد و تکامل اندام های جنسی و بروز صفات ثانویه جنسی مانندبزرگ شدن بیضه ها،رویش موی صورت و خواص آنابولیک آن مانند رشدعضلات و توده استخوانی می باشد. این هورمون باعث جهش رشد در نوجوانان ونهایتا توقف رشدقدی با بستن صفحات رشد در دو انتهای استخوان می شود . محل اصلی ساخت و ترشح این هورمون در بدن مردها بیضه است و در بدن زنان این هورمون در تخمدان سنتز می شود.

یافته ها: در حدود 10 تا13 سالگی که شروع بلوغ است ترشح تستوسترون تحت تاثیر گنادوتروپیک هیپوفیز قدامی به سرعت افزایش می یابد و این ترشح در بقیه عمر ادامه می یابد ولی پس از 50 سالگی به سرعت کاهش می یابد. تستوسترون توده استخوان را زیاد میکند و باعث رسوب و احتباس کلسیم می شود . در پی ازدیاد تستوسترون ،گردش خون هنگام بلوغ به حد چشمگیری زیاد می شود و املاح رسوبی و کلسیم زیاد می شود . این هم باید در نظر بگیریم که اگر تستوسترون زیادی ترشح شود در کودکان در حال رشد سرعت رشد استخوان کاهش می یابد و باعث نقص می شود . علت این امر تاثیر تستوسترون بر بخش های رشد کننده استخوان است و سبب جوش خوردن اپی فیز های استخوان دراز در سن کم به تنه استخوان مربوطه می شود . پس با سرعت بالا رفتن رشد این جوش خوردن زودرس اپی فیز باعث می شود قد شخص از حالتی که تستوسترون اصلا ترشح نمی شود کوتاه تر شود. سرعت رشد در دختران در کنار عوامل دیگر به میزان ترشح هورمون رشد و هورمون جنسی استروژن مربوط می شود.

هورمون رشد باعث افزایش قد به خصوص در استخوان و غضروف می شود . ولی هورمون جنسی زنانه استروژن سبب بسته شدن مرکز رشد استخوانی و کاهش رشد استخوانی می شود به همین سبب بعد از شروع قاعدگی سرعت رشد قدی در دختران کندتر می شودو معمولا قد دختران در این زمان حداکثربیش از 6 سانتی متر افزایش نمی یابد. جهش رشد قدی در دختران معمولا 1 سال قبل از شروع عادت ماهیانه است. تحریکات جنسی ممکن است باعث قاعدگی و بلوغ زودرس در دختران شودو ترشح هورمون جنسی زنانه باعث بسته شدن زودرس اپی فیز استخوان های بلند و در نتیجه کوتاهی قد می شود .

بعضی افراد سود جو مدعی هستند که باتزریق هورمون از ترشح استروژن در بدن دختران نوجوان جلوگیری می کند و به رشد قد می افزاید. رابطه کوتاهی قدکودکان 0تا5ساله با BMIمادر نشان می دهد که کوتاهی قد در 26/5درصدکودکان مربوطه به مادرانی است کهBMIآنها برابر یا بالاتر از 25 است. در یک تحقیق30 کودک (15 دختر 15 پسر) کوتاه قد مورد بررسی قرار گرفتند. کوتاه قدی سرشتی 53/3 درصد ،فامیلی 6/16 درصد و پاتولوژیک 30درصد عامل کوتاه قدی بود. کمبود هورمون رشددر3/13درصد موارد وهایپو تیروییدی 7/6 درصد ،شایعترین کوتاهی قدی پاتولوژیکی میباشد وبنابراین در کوتاه قدی علت های غیر پاتولوژیکی بیشترین اثررا دارد تا علت های پاتولوژیکی . در مطالعه ای برروی1830دختر ایرانی در9گروه سنی 8 تا 16 سال نشان داد که در دوران بلوغ میانگین قله ی رشدقدی دختران 12سالگی است و اندازه ی آن سالانه9سانتی متراست ،از نظر وزن 13 سالگی ومیانگین زمان شروع قاعدگی 12و13 سالگی بدست امد .

اوج قد کشیدن در پسران14سالگی است که از12سالگی شروع می شودو اندازه ی قد کشیدن سالانه2/10سانتی متراست. بنابراین درمان های تصحیح رشد با در نظر گرفتن این سنین و قبل از انجام جهش های رشدی باید آغاز گردد. متخصصان تغذیه بر این باورند که کودکان باید مواد معدنی و ویتامین های موردنیاز خود را از تغذیه سالم بدست بیاورند و به مواد غذایی مثل شیر ،لبنیات ،میوه و مواد پروتیینی مثل مرغ ،تخم مرغ وگوشت مصرف کنند. کودکانی که fast foodمصرف میکنند و یا کودکانی که گیاه خوارند و یا رژیم های بدون لبنیات دارند ،قدی کوتاه دارند . مصرف نوشیدنی های کربوناتی موجب کاهش ویتامین و دفع مواد معدنی بدن می شود که تأثیر منفی بر رشد قد دارد.

تأثیر مواد مغذی بر رشد قدی :
ویتامینA: موجب رشد و ساختن بافت ها و استخوان ها میشود و منابع غذایی مهم ان عبارت اند از شیر- تخم مرغ – پنیر – سبزیجات نارنجی مثل هویج و کدوی حلوایی که هرچه نارنجی تر باشد دارای ویتامین Aبیشتری است.

ویتامین D: به رشد استخوان و جذب کلسیم و رشد قد کمک می کند. ویتامین Dبا افزایش جذب کلسیم و نشست ان در استخوان باعث تحریک رشد استخوان و بلندی قد میشود. منابع کلسیم لبنیات مثل شیر و پنیر و... می باشد .

اسید فولیک : ویتامین B9بدن را در مقابل بیماری نقصان مادرزادی و پوکی استخوان حفظ می کند .در اثر حرارت و پخت غذا از بین می رود . منابع غذایی آن سبزیجات برگ سبز وآب پرتقال(1لیوان آب پرتقال حدود130میکرو گرم اسید فولیک دارد) هستند.چون بدن انسان نمیتواند اسید فولیک تولید کند، به همین دلیل فولات برای بدن ضروری است . کمبود فولیک اسید موجب اختلال در رشد و کم خونی میشود. زیرا وجود آن در زمان تقسیم سلول در مغز استخوان ضروری می باشد.

ویتامین ث: یکی از ویتامین های اساسی برای رشد و افزایش قد است. منبع مهم غذایی آن خانواده ی مرکبات است بطوری که1لیوان آب پرتقال حدود120میلی گرم ویتامین ث داردوچون قبل از مصرف حرارت نمی بیند،بنابراین کاملا به بدن می رسد.

کلسیم : در کل بدن انسان حدود1200گرم کلسیم وجود دارد. کلسیم برای رشد و افزایش تراکم استخوان ضروری است وماده معدنی اصلی استخوان می باشد . در دوران کودکی و نوجوانی استخوان ها در حال رشد هستند ،حتی پس از توقف رشد هنوز استخوان سازی ادامه دارد ،اما باعث رشد طولی استخوان و افزایش قد نمی شود . قبل از 14 سالگی و قبل از پریود ماهیانه دختران کلسیم در رشد طولی بیشترمؤثر است . کلسیم در شیر، پنیر، ماست ،تخم مرغ و گیاهان برگ سبز تیره مانند اسفناج ،ماهی ساردین و مغزها یافت میشود . جذب کلسیم از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است. بعضی مواد غذایی مهارکننده جذب کلسیم اند و روی رشد قدی ممکن است اثر منفی داشته باشند. مثل نوشابه ها که حاوی اسید فسفریک بعنوان ماده نگهدارنده ضدکپک هستندوبعلت افزایش غلظت فسفرخون،باعث دفع کلسیم می شوند.

فسفر : ساختار اصلی استخوان از کلسیم و فسفر است . فسفر بیشتر در مواد غذایی حاوی پروتیین از قبیل گوشت سفید مثل ماهی و مرغ ،لبنیات ، تخم مرغ و برخی حبوبات وجود دارد. تعادل مناسب میان دریافت کلسیم و فسفر میتواند باعث رشد قد شود .

منیزیم : مصرف ان باعث افزایش تراکم استخوانی می شود . منیزیم محرک غده تیرویید برای ترشح هورمون کلسیتونین است . این هورمون میزان کلسیم در خون و فعالیت سلول های استخوان ها را تنظیم می کند . باافزایش منیزیم درخون ،ساخت و رشد طولی استخوان ها افزایش می یابد .

روی : عنصر روی با تاثیر بر ترشح برخی هورمون های غدد جنسی و تاثیر مثبت بر غدد تیرویید و ترشح کلسی تونین و همچنین تاثیر در افزایش تولید ویتامین Dو جذب کلسیم در رشد استخوان و افزایش قد موثر است . از طرفی روی با تاثیر بر فعالیت هورمون سوماتومدین (somatomedin)که توسط هورمون رشد ترشح آن تحریک می شود ،باعث ایجاد استخوان و رشد غضروفها شده و قد را افزایش می دهد . کمبود روی موجب کوتاهی قد می شود . طبق گزارش دانشمندان علم تغذیه در حدود نیم قرن پیش،خاک کشور ایران ومصردارای کمبود روی است ومیبایست به آن توجه کرد. ضمنا نان تخمیر نشده سبوس دار نیز باعث کاهش جذب روی غذا میشود.منبع روی گوشت ،مرغ ،تخم مرغ و آجیل است. اگر روزی 14میلی گرم مصرف شود،در بدن ما نیاز تامین میشود.

مصرف گوشت قرمز در سنین بلوغ باعث افزایش قد می شود : گوشت قرمز منبع مهمی از آهن از نوع هم ،پروتیین ،روی و ویتامین های گروه B است. گوشت حاوی پروتیین با کیفیت بالاست که برای رشد مناسب کودکان ضروری است و آهن موجود در گوشت به راحتی جذب بدن می شود. تاثیر گوشت رو ی انسان های اولیه مورد بررسی قرار گرفته است ، انسان به عنوان موجود همه چیز خوار قابلیت خوردن تقریبا هر چیزی را دارد . برنامه غذایی انسان های اولیه حاوی پروتیین و املاح فراوان بوده چون بیشترین غذای مصرفی آنان گوشت شکار بوده است. آنها اغلب گوشت و سبزیجات و میوه می خوردند ،درنتیجه قدی بلند و استخوان قوی داشتند و قد آن ها از نسل های بعدی که کشاورز بودند ،15 سانتی متر بلندتر بود . درسال های اخیر که تنوع غذایی رعایت شده قد افراد به حالت طبیعی بازگشته و جوامعی که منابع پروتیین و گوشت زیادتری را مصرف می کنند، بلند تر هستند. تخم مرغ از جمله پروتیین هایی را دارد که ارزش بیولوژیکی آن بالاترین را در بین مواد غذایی دارد. منظور از ارزش بیولوژیکی یعنی دارا بودن اسیدهای آمینه ضروری بدن است. مصرف روزانه یکعدد از آن برای کودکان در حال رشد توصیه می شود.

درمان هایی که برای افزایش قد توصیه نمیشوند و با انجام آن موجب به خطر انداختن سلامت انسان می شود:

هورمون رشد: که درمان یا تزریق آن با عوارض همراه است . ممکن است موجب افزایش فشار داخل مغزی ، التهاب لوزالمعده ،کاهش و افزایش قند خون ،دیابت ملتیوس ، عملکرد ناکافی و نادرست تیرویید( رشد بیش از حد استخوان و بافت همبند که منجر به تغییر در چهره مثل بیرون زدگی استخوان فک می شود ) یا همان اکرو مگالی ،بزرگ شدن قلب ، ضخیم شدن پوست ،آسیب کبدی ، رشد غیر نرمال مو ، ناتوانی جنسی در بزرگسالی والتهاب مفاصل می شود .

آرژنین : یک اسید امینه مهم برای تحریک و آزاد سازی هورمون رشد است که بصورت طبیعی در غذاها وجود دارد و به صورت صنعتی برای اهداف متفاوت از جمله رشد قدی ساخته میشود. این اسید امینه به راحتی در غذا یافت می شود و می توان آن را تامین کرد و نیازی به مصرف مکمل آن نیست .

نوشیدنی وپودر های مکمل: با دریافت مکمل پروتیین زیادی میزان مواد مغذی دریافتی از طریق مصرف مواد غذایی کم می شود. زمانی که به جای خوردن غذا از نوشیدنی ها و پودر های پروتیینی استفاده می کنیم ،از تمام مواد مغذی یک غذای سالم مانندکلسیم و ویتامین ها محروم خواهیم شد. این پودرهای مکمل ممکن است باعث مشکلات گوارشی از جمله کرامپ های عضلانی معده،یبوست،نفخ وگاز معده شوند. برخی از این مکمل هاممکن است حاوی ترکیبات خطرناک بویژه فلزات سنگین مانندآرسنیک، جیوه،سرب وکادمیوم باشند. نتایج بررسی هایی که روی15نوشیدنی پروتیینی انجام شد،نشان داد که بعضی از اینها به دلیل دارا بودن این ترکیبات سلامتی را با خطرات جدی رو به رو می کنند.

ورزش هایی که به رشد قد کمک میکنند :

یوگا : که باعث کشش ستون فقرات می شود . ایستاده خم شدن :درگیر کردن ستون فقرات، عضله پشت ران کشاله، گردن ، لگن و زردپی دو طرف پشت زانو. که سه نوبت در روز در هر نوبت 30ثانیه .

آویزان شدن: یکی از مانع های افزایش قد، نیرو جاذبه زمین است . جاذبه تمام ساعات شبانه روز بدن را تحت تاثیر قرار داده و فشرده میکند. یکی راهکارهای ساده ولی موثر برای افزایش قد اویزان شدن است . بااین کار با کمک نیروی جاذبه وزن به طور متعادل بین مفصل های بدن تقسیم شده و بدن تحت کشش قرار میگیرد. مثل بارفیکس که میله از جلو گرفته میشود و بدن آویزان ،تمام وزن به سمت پایین کشیده میشود، حدود 20 تا30 ثانیه و3بار در روز انجام آن توصیه میشود.

حالت شنا بیرون از آب: که عضلات پشتی را به آرامی درگیر کرده و این موقعیت را 4ثانیه حفظ کرده و به 20 ثانیه رساند. وقتی ورزش میکنیم باعث آزاد شدن هورمون رشد شده وبه اندام ها و استخوان هامی رساند.

خواب کافی: خواب کافی در رشد قد موثر است. زیرا بیشتر هورمون رشد در ساعاتی که خواب عمیق است ترشح می شود و کودکان و نوجوانان در حال رشد 8ساعت ونیم الی 11ساعت نیاز دارند تا ترشح هورمون بر بلندی قد تاثیر داشته باشد.
عوارض جراحی و قرص های افزایش قد: استفاده از روش های تهاجمی از جمله جراحی و کشیدن استخوان و پروتز استخوانی به دلیل عوارض احتمالی و درصد کم موفقیت ،توصیه نمی شود .
استفاده بیش از حدچربی که مانع از دریافت پروتیین میشود وباعث کم شدن ترشح هورمون رشد میشود. مصرف نوشابه گازدارکه باعث پوک و ضعیف شدن استخوان برای رشد میشود. روی آوردن به گیاه خواری ممکن است قد را کوتاه نگهدارد.

نتیجه گیری:
درصد مهمی از افزایش رشدقد مربوط به تغذیه ی سالم است.در صورتی که تغذیه مادر باردارتحت کنترل متخصص تغذیه باشد،نوزادی با قد متناسب 50سانتی مترو وزن 200/3کیلوگرم بدنیا خواهد آمد. والدین میباست برای آنکه قد نوزادان و کودکان و نوجوانان و جوانان در حد ایده آل باشد،با استفاده از منحنی رشد،که مجانا از طرف مراکز بهداشت درمانی وبهداشت مدارس در اختیار آنان گذارده میشود. قد فرزندان خود را هرماهه از روی منحنی پیگیری کنند. بهترین مکان منحنی رشد قدی کودکان ،بین صدک 75تا95 درصد منحنی رشد میباشد. برای تغذیه مناسب از تولد تا18سالگی ،منطقی است برای آگاهی از تغذیه مناسب،با کارشناسان و متخصصان تغذیه مشاوره گردد تا از غذاهای موثربر رشد قدی کودکان و جوانان اطلاعات کسب گردد .

*کارشناس صنایع غذایی