هفته نامه همشهری شش و هفت - مهتاب چابک: پس از انقلاب مشروطه، بسیاری از مردانی که به خارج سفر کرده بودند، پوشش اروپایی و پوشیدن کت و شلوار، پاپیون و کروات را به شیوه و سبک و سیاق امروزی پذیرا شدند. حالا پس از گذشت سال ها، کت و شلوار وارد عرصه رقابت مد پوشاک شده است. برندهای بزرگ و جهانی در ارائه طرح ها و مدل های جدید از یکدیگر پیشی می گیرند و بازیگران، خواننده ها و شخصیت های مشهور را برای تبلیغات و عرضه محصول خود به یاری می طلبند.
در سال های اخیر شاهد ظهور برندهای شناخته شده و ایرانی بسیاری همچون هاکوپیان، ایکات، ماکسیم، گراد و ... بوده ایم که عموما از کیفیت مطلوبی برخوردارند و بر اساس خواست و سلیقه مردان ایرانی، محصولات خود را تولید و به بازار عرضه می کنند.
این روزها با بررسی بازار کت و شلوار می بینیم که رواج پدیده «مارک بازی» باعث تعطیلی اغلب خیاطی ها و کارگاه های تولید کت و شلوار در کشور شده است. ایران که تا سال هایی نه چندان دور یکی از صادرکننده های کت و شلوار و پارچه آن به کشورهای همسایه بود، حالا به مصرف کننده ای صرف در این حوزه تبدیل شده است و تعداد اندکی از خیاطخانه های قدیمی همچنان دین خود را به این صنعت ادا می کنند.
در این گزارش صفر تا 100 کت و شلوار زیر ذره بین قرار گرفته است. از گفتگوی خواندنی و خودمانی با خیاط شماره «یک» تهران و هم صحبت شدن با فروشندگان قدیمی در باب همایون، تا حرف های طراح خوش فکر و جوانی که از نبود فرهنگ پوشیدن کت و شلوار و صنعت نساجی در ایران گله دارد و روایت هایی درباره گران ترین و پرفروش ترین کت و شلوارها در ایران.
باب همایون، باب همه سلیقه ها
همان ابتدای ورودی باب همایون، از خیابان صور اسرافیل مشخص بود که باب همایون امروز با 10 سال پیش خیلی تفاوت کرده است. با باب همایونی که 50 سال سنتی باقی مانده بود و حتی ریخت و قیافه مغازه هایش تا سال 86-85 تغییر چندانی با سال های 1330 و 1340 نداشت! حالا می شود تفاوت را به خوبی دید؛ کیفیت کارهای باب همایون در مقایسه با سابق، خیلی فرق کرده است. امروز در اینجا می توان کت و شلوارهایی پیدا کرد و خرید که واقعا عالی است و این تغییر به نوعی متاثر از تغییر نسل و وجود نگاهی تازه است. از 10 سال پیش، پسرها جای پدرها را گرفتند، نگرش ها عوض شد و سلیقه های نسل جوان جایگزین علائق سنتی مغازه داران باب همایون شد. به گفته خود کسبه سیستم و تیپ کار در باب همایون امروز عوض شده است.
اولین دهنه مغازه سمت چپ خیابان، پیرمردی تر و تمیز روی صندلی نشسته بود و به خیابان نگاه می کرد. رفتم داخل با فروشنده که خیلی کم سن و سال تر بود صحبت کردم. از او شنیدم پیرمردی که من را به داخل فروشگاه راهنمایی کرده 82 ساله و در واقع قدیمی ترین مغازه دار باب همایون است که هنوز هم خودش پای مغازه و کسب و کار 60 ساله اش می آید.
رفتم پیش آن مرد مسن و با او گپی زدم. او می گفت: «60 سالی میشه که اینجام. از همون اول هم پارچه رو می خریدیم، می دادیم به خیاط، می دوخت، اجرت دوخت رو میدادیم، کت و شلوار رو می آوردیم و می فروختیم. الانم همون رواله... الانم خیلی ساله که خیاطامون همون قدیمیا هستن که برامون کار می کنن. کت و شلوار از همون قدیم کلا 3-2 مدل بیشتر نبوده و حالا هم همون مدل هاست که دوخته می شه؛ یکی یقه شاخدار و یکی یقه گرد و یکیم که یقه صاف!»
فروشنده هم به جمع ما اضافه شد و گفت: «قبلا بیشتر مردم برای کت شلوار دم دستی میومدن باب همایون. جنس درجه یک کسی می خواست باب همایون نمیومد ک! ولی از 86 به اینور خیلی عوض شد. خیلی خوب شد و مغازه ها کیفیت کاراشون واقعا رفت بالا.» او ادامه داد: «آدمای مهم هم تو این سال ها اومدن اینجا برای خرید! مثلا آقای عابدزاده، حمید گودرزی، سعید حدادیان و ... البته برای سریال ها و فیلم ها هم که تماما میان باب همایون دنبال لباس.»
این را نمی شود کتمان کرد که باب همایون به نوعی دروازه شکل گیری و رونق بازار کت و شلوار در تهران و بالطبع ایران بوده، به همین دلیل از فروشنده جوان پرسیدم با این تغییراتی که صورت گرفته، باب همایون دوباره مثل قدیم در حال تبدیل شدن به بورس کت و شلوار است؟ در جوابم گفت: «بله... الان اگرم می بینید ماکسیم و هاکوپیان و ایکات و این جور برندای داخلی تو این خیابون و مغازه نمیان و شعبه نمیزنن، فقط دلیلش اینه که اینجا، تو باب همایون، نمیتونن اون پولی رو که دوس دارن، از مردم بگیرن! الان تو باب همایون کارایی رو میتونین پیدا کنین که 10 برابر کیفیتش از اونا بالاتره؛ اینو با اطمینان میگم... الان برید تو خیابون ولیعصر، یه کت و شلوار میگن 600 تومن، همونو مثلا اینجا میتونی بخری 450 تومن... حالا یه ذره ممکنه دوختش بهتر باشه، برندهامون که بعضی کلاهبردارن!»
با خود می گویم؛ حتما از یکی - دوتا از مغازه دارها و آنهایی که سال هاست در بازار این نوع لباس، مشغول هستند درباره پارچه های براقی - که حتما شما هم به یاد دارید و زمانی خیلی مد شده بود - بپرسم. امروز این پارچه باب سلیقه خیلی ها نیست. منشأ این پارچه ها که به نظر تنها از مواد مصنوعی است، کی و کجا بوده؟ قدیمی ها می گویند: پارچه کت و شلوار هر چه الیاف طبیعی شان بیشتر باشد، کیفیت شان بهتر و بالاتر است! بالاخره سوالم را پرسیدم اما برخلاف انتظارم جوابش خیلی کوتاه بود: «اون پارچه ها برای 9-8 سال پیش بود؛ حدودا سال های 89-88 که البته خیلی زودم خدا رو شکر از مد افتاد. پارچه ها از چین می اومدن. البته اینو باید توجه کنیم که ترکیه خیلی تاثیرگذار شده روی مد! نه فقط تو ایران، حتی تو اروپا! میشه یه جورایی هم گفت که باعث و بانی رواج اون پارچه های براق هم در واقع ترکیه بود.»
فروشنده ادامه داد: «بازار ما هم خواهی نخواهی، تحت تاثیر بازار ترکیه است. همین سریال های ترکیه ای ذائقه جوونای ما رو تو لباس پوشیدن عوض کرده. قبلا جوونا اصلا کت و شلوار نمی پوشیدن! مگه اینکه اداری یا کارمند بانک بودن و بالاجبار می پوشیدن.»
درباره طیف و سلیقه مشتری های فروشگاه شان را پرسیدم و این که به دنبال چه تیپ و مدلی هستند؛ خارجی یا ایرانی؟ در جوابم گفت: «الان خیلی خوب شده. تو این یکی دو سال اخیر، خیلی ها میان دنبال کار ایرانی خدا رو شکر. دنبال کار خارجی هم هستن البته، کارخونه هامون هم دارن طرح های جدیدتر و به روزتری می زنن، پارچه های باکیفیت، اونم با طرح و سبک پارچه های ترک و چینی. این رو هم بگم که ترک و چین هم پارچه های خیلی خوب، زیاد دارن، اما خب تاجرامون نمیارن!»
داشتم خداحافظی می کردم که از فروشگاه بیرون بیایم که پیرمرد صاحب مغازه سر آخر در آمد و گفت: «تو این 60 سالی که اینجاییم... کاسبی کردیم، اما نه به اون صورت که یهو پولدار بشیم. کم و بیش هر چی در آوردیم از همین مغازه درآوردیم... همیشه هم خدا رو شکر می کنیم.»
یاد کت و شلوارهای 30 تومنی بخیر!
به سمت بالای باب همایون رفتم. تقریبا همه فروشگاه ها طراحی و ویترین های مثل خیلی از فروشگاه های بالای شهر را داشتند، شاید بعضی ها تا حدی شیک تر تزیین شده بودند. بدون اغراق به جز چندتایی تقریبا در همه آنها یکی دو مشتری بود. در مسیر برگشت از بالای خیابان به سمت پایین بود که این بار مرد سالخورده شیک پوش و سرحالی که جلوی مغازه ای ایستاده بود نظرم را به خود جلب کرد. درت واقع صاحب فروشگاه بود.
سر حرف را با او باز کردم. آقای افتخاری 74 ساله و حدودا 60 سالی می شد که در این حرفه در باب همایون فعالیت می کند. از او خواستم بیشتر از حال و هوای آن روزهای باب همایون بگوید: «قیمت ها پایین بود، هم قیمت مغازه و هم قیمت کت و شلوار... کاسبی رونق داشت و مردم هم مشتری و خریدار بودن! خیلی از همون دستفروشای عدل بیروتی در باب همایون، به لطف همین رونقی که میگم، تونستن ادامه بدن و صاحب مغازه شدن و به مرور باب همایون شد تقریبا بورس کت و شلوار تهران و ایران. اون موقع ها این جوری نبود اینجا که! مغازه ها همه قدیمی بودن؛ نه ویترینی و نه دکوری! قیمت ها خیلی پایین بود. یادمه حتی زمانی رو که کت و شلوار می فروختیم دستی 30 تومن، 30 تا یه تومنی ها!»
برایم خیلی جالب بود که صاحب فروشگاه درباره پارچه های آن زمان می گفت: «پارچه مقدم!... ایرانی بود، اما واقعا خوب بود. البته پارچه های خارجی هم بود، ایتالیایی، انگلیسی و ... اما کارخونه مقدم که راه افتاد، دیگه پارچه بیشتر کت و شلوارا هم شد پارچه ایرانی! دووم و طرح های مقدم فوق العاده بود. عالی بود اصلا. اما خب متاسفانه تعطیل شد و الان پارچه ها همه شده چینی!»
از او پرسیدم چه شد که کارخانه مقدم تعطیل شد؟ در پاسخ گفت: «دلیل اصلی اش همین واردات بی رویه پارچه های خارجی بود. پارچه مقدم اون قدر کیفیتش بالا بود که صادر می شد. تقریبا هم رده پارچه انگلیسی بود! ... از پارچه های ایتالیایی که بالا زده بود! پارچه های ایتالیایی از پشم کهنه دست میشن. وقتی استفاده و دوخته میشه، طرف بپوشه، یه بارون بزنه و خیس بشه، بو می گیره! ولی مقدم از نظر دوام، ترکیب و فرم عالی بود، مهندسا و طراحایی که کار می کردن، خیلی خوب بودن. البته الان هم همون طرح ها و نقشه ها رو مطهری و جامعه و میهن دارن تولید می کنن، اما خب طرح و نقشه اونه فقط، جنس و کیفیت قطعا متفاوته!»
پرسیدم مدل ها چطور بود؟ گفت: «اکثرا جلو راست بود. 4 دگمه... یواش یواش یه تغییراتی به وجود اومد... مثلا شوارا پیلی دار و دمپاهاشون دوبل شد. در ادامه هم رفت دیگه رو مد و این چیزا دیگه!»
این فروشگاه که به گفته صاحبش 60 سال است که در این خیابان مشغول و دایر است، هم کت و شلوار با پارچه ایرانی دارد و هم با پارچه خارجی. قیمت ایرانی ها بین 300 تا 320 هزار تومان است؛ کت و شلوارهایی با دوخت خوب صنعتی؛ لباس هایی که بنا بر ادعای صاحب فروشگاه، تضمین داشت و یک سال هم پوشیده شود، ایرادی پیدا نمی کنند. خارجی ها هم که پارچه چینی داشتند و قیمت شان چندان اختلاف زیادی با کارهای ایرانی نداشت. البته در باب همایون مغازه هایی را هم دیدم که کت و شلوار از 150 تا 500 هزار تومان داشتند ولی در این مغازه ها قیمت ها تقریبا با هم یکسان بود. از مغازه دار درباره رنگ پارچه های کت و شلوارها و قیمت پارچه های ایرانی پرسیدم، گفت: «رنگ های شاد الان زیاد هستن اما خب رنگ های غالب، همون سرمه ای و مشکی و قهوه ایه. پارچه های ایرانی هم مطهری 55-45 هست؛ منظورم نسبت مواد مصنوعی به الیاف طبیعی است. پشم که قیمتش حدودا بین 45 تا 48 هزار تومنه؛ یه قواره اش حدودا 150 هزار تومن درمیاد.»
با تعجب از او پرسیدم، پس چطور ممکن است که یک مغازه دار، همین جا یعنی در باب همایون کت و شلوار ایرانی را 180 یا 200 هزار تومان بفروشد؟ بدون مکث گفت: «نه! نمی شه! یا داره دروغ می گه و پارچه اش چینیه، یا اگر هم پارچه اش ایرانی باشه، جنس اش 90-10 باید باشه؛ یعنی 10 درصد پشم و بقیه اش مواد مصنوعی که بازم هر جور حساب می کنم... نه! با پارچه ایرانی اون قیمت نمی شه... شک نکنید که پارچه چینیه... اونم چینی بی کیفیت!»
از باب همایون هم بیرون آمدم؛ باب همایونی که 70-60 سال پیش، با مغازه های کوچک و عدل های بیروتی، باب رونق بازار کت و شلوار شده بود و با آنچه از آن دیدم، امروز تقریبا بازاری باب هر سلیقه است!
گران ترین پارچه ها
از باب همایون که بیرون آمدم، با پرس و جویی ساده متوجه شدم پاساژ آرین در بلوار میرداماد، بوروس کت و شلوار آماده است. به سمت میرداماد رفتم. قبل از ورود به پاساژ به جز هاکوپیان که در یک سوی همین پاساژ شعبه داشت، در سوی دیگر ورودی پاساژ نیز، برند «ایکات» به چشم می خورد. با این حساب، با یک تیر، 2 نشان زدم.
داخل فروشگاه هاکوپیان شدم، فروشنده ها لباس های متحدالشکلی به تن دارند و بر یقه کت شان نشان هاکوپیان زده شده. با صحبت با آنها نکات بیشتر و جالب تری دستگیرم شد؛ این که در این فروشگاه مدل ها، تماما کلاسیک هستند و برش دیگری ارائه نمی شود، قیمت ها از 1 میلیون و 200 هزار تومان شروع می شود تا حدود 2 میلیون و 600 هزار تومان، پارچه های گران هم از کارخانه های لوراپیانا (Loropiana) و زنیا (Zegna) خریداری می شود؛ کارخانه هایی که گران ترین پارچه ها را تولید می کنند و هاکوپیان مدعی است که از این پارچه ها برای دوخت کت و شلوارهایش استفاده می کند.
به این ترتیب غالب پارچه های هاکوپیان ایتالیایی و جنس شان صددرصد پشم است. البته برند کارخانه بافنده پارچه هم در قیمت تعیین کننده است. پارچه های هاکوپیان تماما خارجی هستند. از پارچه های ترک و ایتالیایی گرفته تا پارچه های آلمانی و انگلیسی که البته می شود گفت کت و شلوارهایی با پارچه ایتالیایی که قیمت شان از 1 میلیون و 700 هزار تومان به بالاست، پرفروش ترین محصولات این برند ایرانی به شمار می رود. البته هاکوپیان از معدود برندهای داخلی است که سفارش تک دوزی هم قبول می کند که حداقل افزایش هزینه 50-40 درصدی را برای مشتری به دنبال دارد.
میان سوال و جواب با فروشنده هاکوپیان پرسیدم که گران ترین کت و شلواری که هاکوپیان تولید می کند، حتی به صورت تک دوزی و سفارشی، کدام است و چه قیمتی دارد؟ در جوابم گفت: «بستگی به نوع پارچه دارد... حتی پارچه طلا هم داشتیم!» با تعجب پرسیدم «طلا؟؟!» یعنی چه؟ یعنی زرق و برق دارد؟» گفت: «نه! تو بافت پارچه از یه تار نخ طلا استفاده شده!»
دوست داشتم بدانم چنین فروشگاهی که صرفا برش ها و مدل های کلاسیک را عرضه می کند در مواجهه با سلیقه امروز آقایان، چه طیف سنی را پوشش می دهد. فروشنده در این باره گفت: «معمولا 35 سال به بالا که کارای کلاسیک رو می پسندن و انتخاب می کنن. از طرفی خیلی شرکت های دولتی، جامعه پزشکی و نمایندگان مجلس هم از جمله مشتری های ثابت ما هستن. البته خیلی از ارگان ها و سازمان ها هم بر اساس قراردادهای منعقد شده، کت و شلوارهای کارکنان شون رو که عمدتا کلاسیک می پوشن به ما سفارش میدن.»
از هاکوپیان بیرون آمدم. زیاد به این فکر نمی کردم که قیمت هایش ارزان بود، گران بود، یا مناسب جیب عامه مردم! بیشتر ذهنم درگیر این بود که به نظر می رسد با این قراردادهایی که فروشنده از آن صحبت کرد، برای این برند چندان مهم نیست که پول جیب مردم چقدر است، یا به عبارت بهتر، قدرت خرید مردم در چه وضعی است. هاکوپیان قطعا با قراردادهایی که می تواند ببندد، نباید نگران کسادی بازار یا بی رونقی کسب و کارش باشد.
مخصوص پشت میزنشین ها
بصیرتی، همان خیاط قدیمی خیابان بهار می گفت برای مردم صرف نمی کند که سفارش دوخت کت و شلوار بدهند. مین گفت خیلی از آنهایی که به او مراجعه می کنند که البته بعد منصرف می شوند، معتقدند کت و شلوار حاضری را می شود با پول اجرت دوخت یک دست کت و شلوار، خرید! اما در فروشگاه هاکوپیان ارزان ترین کت و شلوار تقریبا به اندازه دوخت یک دست کت شلوار، آن هم به دست یک خیاط با 50 سال تجربه، قیمت دارد.
رفتم داخل فروشگاه ایکات. اینجا هم قیمت ها نزدیک به هاکوپیان بود و بعضا گرانتر. قیمت ها از یک میلیون و 400 هزار تومان شروع می شد تا حدودا 2 میلیون، 2600 و 2700 هزار تومان، که باز بستگی به الیاف به کار رفته در پارچه ها داشت. مشتری های ایکات با توجه به نوع برش و فرم و مدل اسلیم و فاق نسبتا متوسط شلوارها، اکثرا طیف سنی 30 سال تا نهایتا 45-40 سال رو شامل می شوند.
پارچه هایی که کت و شلوارهای این برند از آن دوخته می شود، به قول فروشنده «محلی» هستند. پارچه هایی که برای استفاده روزمره نیست و به قول معروف مناسب مدیران و دکترهاست. بنابراین با این کت و شلوار نمی شود کار سخت انجام داد؛ یعنی این که یک نفر این لباس را بپوشد و بخواهد پیاده از این سوی شهر به آن سو برود و یا مدام از ماشین پیاده و دوباره سوار شود.
ایکات با سه شرکت معتبر اروپایی قرارداد دارد؛ پارچه های چروتی (Cerutti) و لاروپیانا (Loropiana) که هر دو ایتالیایی هستند و دومی؛ یعنی لاروپیانا از معتبرترین برندهای پارچه در تمام دنیاست. سومین پارچه مورد استفاده این برند ایرانی هم پارچه دورمیل (Dormeuil)، کارخانه معروف و معتبر انگلیسی است. پارچه هایی که در واقع پشم بره مریدوس ماده اصلی الیاف طبیعی مورد استفاده در بافت آنها است.
البته مدیر فروشگاه علاوه بر این موارد، به این هم اشاره کرد که از پارچه هایی هم در تولیدات خود استفاده می کنند که نهایتا 2 درصد مواد مصنوعی «لاکرا» در بافت آنها به کار رفته و از آنجایی که درصد الیاف طبیعی در این پارچه بسیار بالاست، کت و شلوارهای دوخته شده از آن خاص تر هستند. در مقابل اما پارچه هایی که برای دوخت کت و شلوارهای معمولی و روزمره استفاده می شود، درصد بالایی الیاف مصنوعی مثل پلی استر، ویسکوز و ترویرا دارند و این الیاف هر چند استحکام پارچه را برای روزمره پوشیدن بیشتر می کند، ولی آراستگی یک کت و شلوار برازنده برای یک مجلس رسمی را ندارد.
از فروشنده ایکات پرسیدم، چون برش کارهای شان اسلیم است؛ یعنی کسی که به دنبال کت و شلوار کلاسیک باشد، در ایکات به کت و شلوار مورد نظرش نمی رسد؟ در جوابم گفت: «سبک کلاسیک، چرا! ما در فروشگاه مون دراپ 6 معمولی و نسبتا آزاد هم داریم. بالاخره جوری برنامه ریختیم که به نسبت متقاضیان بتونیم کاری رو به اونا ارائه بدیم. مهم اینه که یک فروشگاه همه نوع برشی داشته باشه، اما نسبت کارهای کلاسیک فروشگاه های ما به محصولات اسلیم، ارتباط مستقیمی با سلیقه و درخواست مشتریان مون داره، کلا برند ایکات رو به همین سبک و مدل دوخت و برش اسلیم میشناسن. این چیزیه که ما رو متفاوت می کنه با سایر برندها مثل هاکوپیان.»
گپی با محمود بصیرتی؛ خیاط قدیمی شهر
نیم قرن برش و دوخت
خیابان بهار، دو سه پلاک مانده به تقاطع خیابان طالقانی، سمت چپ، طبقه دوم. با این که در و دیوار و کف و پله های راهرو نشان از مرمت در سال های اخیر می دادند، در کارگاه خیاطی قدیمی با لولاهای بادبزنی احتمالا هم سن و سال جواز خیاطی، یعنی 50 ساله می نمود. داخل، صدای آواز سالار عقیلی می آمد. میز کار، شکل و شمایل کارگاه و آدم هایی که مشغول به کار بودند، داد می زد دقیقا جایی آمده ام که باید می آمدم.
محمود خان را که مردی حدودا 74-73 ساله است به صحبت گرفتم. از رنگ و سلیقه مشتریان امروزی که پرسیدم گفت: «اصولا الان 90درصد مردم سلیقه شان به سمت رنگ های تیره است و تمایلی به کت و شلوار با رنگ های روشن و شاد ندارند. در حالی که قبلا عمدتا پارچه های رنگ روشن و شاد را برای کت و شلوار انتخاب می کردند... اما حالا مشکی، سرمه ای و طوسی سیر و این جور رنگ ها را می پسندند.»
آن طور که می گفت 50 سالی است که در همین محل مشغول به خیاطی است: «جواز من 50 سال قدمت دارد! 50 سال سابقه تو همین کارگاه. از همون سال اول هم سوابق دارایی و مالیات ثبت شده است...»
از سخنان خیاط دستگیرم شد که این روزها، آنهایی که دست شان به دهان شان می رسد، کت و شلوار سفارش می دهند. خیلی از مردم که البته دوست دارند کت و شلواری برازنده برای خودشان دست و پا کنند، وقتی از اجرت دوخت می پرسند و متوجه سنگینی قیمت می شوند، منصرف شده و عطای کت و شلوار را به لقای آن می بخشند اما محمود بصیرتی می گوید که قیمت دوخت های او در مقایسه با بسیاری از خیاطان دیگر مناسب و ارزان تر است، اما باز هم با درآمد عمده کارمندان، فرهنگیان و بسیاری از اقشار مردم، جفت و جور نیست. به قولی وقتی مشتری ها به حساب و کتاب و پول توی جیب و درآمد خود نگاه می کنند، متوجه می شوند زورشان نمی رسد.
او می گوید: هم اکنون با توجه به درآمدها، مردم؛ یعنی اکثر مردم توان شون برای پرداخت هزینه و اجرت دوخت کت و شلوار کم شده. قدیم مشتریانی داشتیم که در سال 15-10 دست سفارش میدادن و الان همان مشتریان، حداکثر 3-2 دست سفارش میدن.»
درباره مدل هایی که مشتری ها سفارش می دهند پرسیدم و آیا گوناگونی مدل ها و برش ها زیاد است و این که اسامی شان چیست؟ در جواب گفت: «مدل ها زیاد با قدیم فرقی نکرده! یقه انگلیسی، نه پهن، نه باریک مده، همه مدل ها بدون استثناء یقه انگلیسیه؛ 2 دگمه، یه دگمه، چاک بغل یا تک چاک...اما یواش یواش، تازگیا جوونایی که خارج بودن و به ایران برگشتن، بعضا برای سفارش می آیند انگار سلیقه هاشون عوض شده و داره میشه مثل همون قدیما؛ شلوارها از اون حالت لوله تفنگی و تنگ داره به سمت دمپاهای نسبتا گشادتر بر می گردد، یا مثلا کت ها داره میشه شبیه مدل های قدیمی که آزادتر و کلاسیک بودند. یا این که جلوی کت هم داره دوباره همون مثل بلیزر جلوراست میشه یا یقه نوک تیز و سربالا. البته جلیقه هم بعضی ها دوباره سفارش میدن و مد شده. اما از اونجایی که خود جلیقه هم به اجرت دوخت اضافه می کنه، تعداد مشتریانی که دست کت و شلوار رو با جلیقه سفارش بدن، هنوز زیاد نیستن.»
درباره جنس پارچه ها پرسیدم و در جواب پیرمرد خیاط به این رسیدم که حداقل مشتری های این مرد، غالبا سنگین پوش هستند و علاقه ای به پارچه های زرق و برق دار و براق و به نوعی «تابلو» ندارند.
بصیرتی می گوید قبل از انقلاب برای شخصیت های خاص، زیاد لباس دوختم و الان هم مشتریان زیادی از بین افراد برجسته و نام آشنا و حتی مجلسی ها دارم. جالب این که همان مشتری های قدیمی و مشهور و هم مشتریان معروف امروز، غالبا یک مدل و برش را سفارش می دهند! قبل از انقلاب برای افرادی مثل هویدا، دکتر اقبال و گلسرخی ها کت و شلوار دوختم و بعد از انقلاب هم شخصیت های برجسته زیادی مشتری ام بوده اند. خیلی ها از اهل مجلس که همه شان به کت و شلوارهای سنگین و باوقار از نظر طرح و رنگ و مدل هستند، به اینجا میان و سفارش می دهند. اجرت دوخت در یک چنین کارگاه خیاطی با «نیم قرن تجربه»، تقریبا 500 هزار تومان است. البته این، نرخی است که خیاط منصف و هم صحبت من آن را در مقایسه با خیاط های همتراز خود، ارزان تر عنوان می کند. «ما نسبت به خیلی خیاط های دیگه اجرت کمی می گیریم و البته آستری و خرج کار و لایی و این جور اقلام هم به عهده خودمونه، ولی هستن خیاط هایی که اجرت شون خیلی بالاست. ما تقریبا اجرت مون برای دوخت یک دست کت و شلوار 2 تیکه، 500 تومنه! حالا این وسط یه خیاطی بیشتر می گیره و بعضی خیاط ها هم شاید کمتر بگیرن که البته تعدادشون خیلی کمه. بیشتر خیاط های درجه یک بالاتر از میانگین 500 تومنی که گفتم، اجرت می گیرن.»
با پرس و جویی که کردم، پی بردم که قیمت هر متر پارچه اعلای کت و شلواری، حدودا بین 350-300 هزار تا 450 و حتی 500 هزار تومان است. برای یک دست کت و شلوار، به نسبت هیکل و اندام، حداقل 3 متر پارچه لازم است و با احتساب قیمت پارچه و اجرت دوخت، تهیه یک دست کت و شلوار در حد عالی، تقریبا چیزی بین 1 و نیم تا 2 میلیون تومان هزینه دارد. این مبلغ، پولی است که خیلی از اقشار مختلف جامعه امروز ما شاید توان آن را حتی سالی یک بار هم نداشته باشند.
داشتم به همین موضوع فکر می کردم که از من پرسید «دیگه سوالی نداری؟» پرسیدم چه گروه سنی معمولا برای سفارش دوخت کت و شلوار به مغازه اش مراجعه می کنند؟ در پاسخم گفت: «زیاد به سن و سال ربط نداره! یه سرلی آدما هستن که از اول دوست داشتن کت و شلوار سفارش بدن. این آدما شاید 40-30 سال پیش 30 سال شون بوده، الان که شدن 70-60 ساله بازم میان سفارش میدن و این نگاه به کت و شلوار رو خیلی هاشون به پسرانشون منتقل کردن. الان مشتری های معروفی دارم که از زمان دانشجویی تا همین الان که 40-30 سال گذشته، هنوز دوست دارن کت و شلوار بپوشن، اونم کت و شلواری که میان و سفارش دوخت اش رو میدن.» سپس از دکتر زالی (رئیس سازمان نظام پزشکی)، دکتر کنزی و دکتر اصانلو یاد کرد که از جمله مشتریانش هستند و از زمان دانشجویی تاکنون پیش او می آیند و سفارش می دهند.
وقتی درباره نرخ اجرت و تغییرات آن طی این 50-40 سال پرسیدم، گفت: «قبل از انقلاب، حدودا 12 سالی شد که اصلا اجرت تغییر نکرد! چرا؟ چون نه کارگر حقوقش بیشتر می شد، نه حق بیمه بالا می رفت، نه مالیات. همه هزینه های ما هم به همون نسبت درآمدهای مردم ثابت بود و دلیلی نبود که بخواد اجرت اضافه بشه! ولی بعدها، وقتی هر سال حق بیمه کارگر 15-10 درصد و حقوقش حداقل همین قدر و به همین اندازه هم مالیات ما زیاد شد، خب چاره ای نبود! و بالاجبار اجرت رو اضافه کردیم. هر چند افزایش اجرت ما به اندازه همه این بالا رفتن هزینه ها هم نبوده و تا جایی که برامون مقدور بود، سعی کردیم مزد دوخت رو جوری تعیین کنیم که به مشتری ها تا اون حد فشار نیاد، اما به هر حال مجبور به اضافه کردن بودیم.»
محمود بصیرتی در میان حرف های خود، گلایه ای هم داشت و این بود که به دلیل ورود فزاینده پارچه های بی کیفیت و ارزان قیمت چینی به بازار پوشاک ایران، تقریبا کارخانه های نساجی و بافندگی خودمان یا تولیدشان کم شده و یا بعضا تعطیل شده اند. وقتی مشتری به چنین خیاط خانه ای می آید و متوجه می شود که اجرت دوخت مثلا 500 هزار تومان است، نگاهی به پشت سرش می اندازد؛ فروشگاه هایی را از ذهن می گذراند که در مسیر آمدن به خیاط خانه از کنارشان عبور کرده و برچسب قیمت ها را روی کت و شلوارها دیده است. با خودش می گوید «بابا فلان جا کت و شلوار دوخته شده ترک رو میده 450-400 تومن!» مسلما راه خود را بر می گرداند و می رود از همان مغازه ها خرید کند.
پرسیدم به نظرش اگر همین روند ادامه داشته باشد آیا خیاط شخصی دوز مردانه ای دیگر باقی خواهد ماند؟ در جوابم گفت: «اگر همین جور پیش بره، هنر دست خیاط مردونه دوز از بین میره. وقتی حمایتی نشه و اهمیت به این کار ندن، به کلی از بین میره. اصلا توجهی نمیشه! مهم نیست برای کسی انگار! واقعا برای حفظ هنر و مهارت خیاطی مردونه کاری نشده و فکر نمی کنم قرار باشه کاری هم بشه!»
صحبتی با یکی از طراحان کت و شلوار
دور از دسترس
وارد پاساژ آرین شدم؛ پاساژی که فروشنده های قدیمی، آن را به عنوان یکی از قدیمی ترین مراکز امروزی و پیرو مد کت و شلوار در تهران معرفی می کنند. به محض ورود با یک طراح روبرو می شوم. جوانی خوش پوش که به گفته خود، او در چندین کارگروه طراحی شرکت کرده و دو سه سالی است که به «فشن شوهای» دنیا دعوت می شود. این طراح جوان می گوید: «واقعیت اینه که ما تو ایران اصلا فرهنگ پوشیدن کت و شلوار نداریم، بلد نیستیم. الان بیشتر مردم تا کت می پوشن، دگمه اش رو می بندن! ولی فلسفه کت برش دار اینه که در حالت دگمه باز، برشش معلوم باشه!»
از او درباره طرح و برش کت و شلوارهایی که در مغازه اش می فروشد، می پرسم. می گوید: «طرح همه کت و شلوارهایی که تو این مغازه (بوتیک) می بینی کار خودمه، خودم شخصا میرم پارچه رو می بینم، انتخاب می کنم، از متری 7 دلار - 8 دلار تا حتی 35 دلار می خرم و یا طرح مورد نظرم سفارش دوختش رو می دم! تمام این کارها رو هم تو ترکیه انجام می دهم. روی کار ساخت ایران (Made in Iran) می زنم که به عنوان کالای قاچاق به ما گیر ندن!»
قیمت کت و شلوارهایی که این طراح در مغازه اش می فروخت، بین یک میلیون و 280 هزار تا 4 میلیون تومان بود. پرسیدم چرا همه این کارها را در ترکیه انجام می دهد نه در ایران؟ در جوابم می گوید: «ما اصلا در ایران صنعت نساجی نداریم! برای تولید کت و شلوار، نخستین اصل اینه که شما پارچه داشته باشین؛ اما تو ایران این صنعت تعطیله. مورد بعدی نیروی انسانیه که اون رو هم نداریم! نیروی انسانی بعد از پارچه مهم ترین عامله. این روزا هیچ کس بچه اش رو نمیذاره که بره خیاطی یاد بگیره! هر چی هم خیاط داریم مال 40-30 سال پیش هستند!»
از او می پرسم تا حالا شده به جایی مراجعه کنید که تولید کت و شلوار را در همین ایران - آنگونه که مورد نظرتان است - انجام بدهید؟ پاسخ می دهد: «پیش یکی از کارآفرینان برتر رفتم. به من گفتن بیا برو خط تولید راه بینداز، گفتم شما به من 2 میلیارد هم بده! فرضا 4 تا دستگاه هم وارد کردم. با کدوم نیروی انسانی تولید کنیم؟ گفتم آیا شما اجازه میدید بچه تون بیاد خیاطی کار کنه؟! هیچ کس نمیذاره! بعد میان میگن تولید ملی را حمایت کنید! ما که صنعتی نداریم! آخرین دستگاهی که وارد شده 2 سال پیش گراد آورده. قبل از آن هم هاکوپیان که 15 سال پیش وارد کرده بود. وقتی میگیم حمایت از تولید ملی، اول باید شرایط آن رو فراهم کنید! مواد اولیه نیست، نیروی انسانی نیست، تجهیزات نداریم، صنعت نساجی نداریم، هیچی نداریم!»
در پایان از او می پرسم هم اکنون چه مدلی بیشتر فروش دارد و مورد توجه مشتریان است، می گوید: «دَبل برس»، 6 دگمه دست، با ژیله مد شده و خیلی به روز است. از لحاظ رنگ هم طوسی خیلی طرفدار داره. پارسال هم چارخونه هواخواه داشت. البته الان «کمبین» (combain) هم داره جا باز می کنه؛ کت یه طرح و رنگ، ژیله یه رنگ و شلوار هم یه طرح و رنگ متفاوت.»
از کت و شلوارهای بدون چاک تا یقه یلیزر
از آنجا بیرون آمدم و بعد از چرخی در پاساژ به داخل مغازه ای که تابلوی سردرش؛ «پیرگاردین» بود رفتم. به گفته صاحب مغازه حدودا 20 سالی می شد که به عنوان یکی از قدیمی ترین مغازه ها، همین برند را در این پاساژ می فروشد. در این مغازه هم مثل بیشتر فروشگاه های این اطراف، متوسط قیمت محصولات از 1 میلیون و 800 هزار تومان بود تا 2 میلیون و 400، 500؛ قیمت هایی که تقریبا نزدیک به ایکات و هاکوپیان بود!
آن طور که فروشنده می گوید، آوردن محصول «پیر» از خود فرانسه خیلی مشکل است: «اگه بخوایم کت و شلوار دوخته شده رو از فرانسه بیاریم، یه دست کت شلوار حدود 8-7 میلیون فقط برای خودمون تموم می شه! تا بخواد برسه دست مشتری قیمتش خب! مسلما بیشتر می شه و نمی صرفه براشون! الان پارچه همونه و دوختش ترکه، دوخت ترک هم از کیفیت لازم و بالا برخورداره و در عوض قیمت خیلی پایین تر در میاد. البته آستر و خرج کار هم ترکه، فقط متریال اصلی که پارچه ست فرانسویه. اینم بگم شما جاهای مختلف می بینید که «پیرگاردین» می فروشن و به عنوان شعبه دارن فعالیت می کنن اما هیچ کدوم از ما، ارتباطی با هم نداریم؛ یعنی این طور نیست که یه شرکت در ایران نماینده انحصاری پیر باشه و ما، یک به یک، شعب اون باشیم.»
از صحبت های این مغازه دار متوجه یک مطلب جالب شدم، این که در همین تهران فروشگاه هایی هستند که کت و شلوار با مارک و به اسم برند «پیرگاردین» از چین و دبی می آورند و بعضی کت و شلوارها هم حتی دوخت خود ایران است. جالب تر این که 4 فصل سال روی شیشه ویترین این مغازه ها با نوشته ای بزرگ با مضمون 50 درصد تخفیف روبرو می شویم. از طرح ها و مدل های این برند پرسیدم و این که در 10 سال اخیر چه تغییراتی داشته؟ در پاسخم گفت: «3 دگمه و 2 دگمه بود قبلا، حالا شده 2 دگمه و یه دگمه. اون موقع کپ ها آزاد بود، اما الان برش ها اسلیم شده، یقه هم که از قدیم 3 مدل بوده؛ بلیزر، انگلیسی و آرشا که الانم تقریبا همون جوریه. چاک هم که همون یه چاک و بغل چاکه... بدون چاک هم که دیگه تقریبا 10 سالی میشه دوخته نمیشه و مشتری نداره.»
