چکیده
این مقاله نگرشی بر فعالیت ها، عملکرد و سیره قرآنی فقیه زاهد و عارف وارسته حضرت آیت اللّه سید حسن میر جهانی (ره) که از مفسران و قرآن پژوهان معاصر اصفهان است می باشد. در این مقاله عملکرد تحصیلی، پژوهشی، قرآنی و اخلاقی ایشان مطرح و آنگاه یکی از تک نگارهای تفسیری ایشان در ارتباط با آیه ی 14 سوره اعلی با رویکرد تزکیه نفس و اصلاح رفتار ارائه می گردد.
کلید واژه
آیت اللّه میر جهانی (تحصیل و پژوهش)، تک نگاری های تفسیری
مقدمه
آیت اللّه حسن میر جهانی در خانواده ای متدین و در روز 22 ذیقعهده 1319 هجری قمری دیده به جهان گشود. در حوزه علمیه اصفهان تحصیلات مقدماتی را طی کرد و سپس راهی نجف اشرف گردید و از محضر اساتید بزرگواری همچون سید ابوالحسن اصفهانی(ره)بهره برد و به مقام اجتهاد رسید و بواسطه شایستگی های علمی و اخلاقی از مشاوران و ملازمان آیت اللّه العظمی سید ابو الحسن اصفهانی گردید. ایشان پس از سالها اقامت در نجف و استفاده کردن از حوزه علمیه آنجا به ایران بازگشت و در تهران اقامت گزید و پیو سته به ارشاد و تألیف و تحقیق مشغول گردید سپس به اصفهان مراجعت کرد و اهل علم از محضر پر فیضش بهره ها بردند. این عالم ربانی سر انجام در سن 94 سالگی در سال 1413 هجری قمری روحش به ملکوت اعلی پیوست و در جوار مقبره علامه محمد تقی و علامه محمد باقر مجلسی(رحمه الله علیهما) در مسجد جامع اصفهان به خاک سپرده شد و آرام گرفت. تاریخ ارتحال این عالم عارف و مفسر و قرآن پژوه عالی مقدار در 21 جمادی الثانی 1413 هـ . ق بود که این مقاله به مناسبت هیجدهمین سالگرد این قرآن پژوه گمان تدوین گردیده است.
تحصیلات آیت اللّه میرجهانی
آیت اللّه میر جهانی تحصیلات حوزوی خود را از حوزه علمیه اصفهان آغاز و سپس راهی حوزه علمیه نجف گردید و از محضر اساتید بزرگوار نجف بویژه آیت اللّه العظمی سید ابوالحسن اصفهانی بهره ی فراوان برد و توانست به مقام اجتهاد نائل آید. ایشان بعد از ارتحال آیت اللة العظمی سید ابو الحسن اصفهانی سالها در نجف اشرف اقامت گزید و از اساتید حوزه ی علمیه نجف استفاده نمود و
عشق به آموختن، پژوهش و نوشتن این عالم اصفهانی را زبانزد خاص و عام کرده بود. بعد از هجرت از نجف به شهر تهران فعالیت های تحقیقی، تألیفی و تبلیغی و ارشادی ایشان مضاعف گردید.
پژوهش های آیت اللّه میر جهانی
آیت اللّه میر جهانی هم در نجف و هم در تهران به صورت مستمر به پژوهش و تحقیق مشغول بود. این عالم فرزانه در سه محور پژوهشی آثار گرانبهایی را از خود به یادگار گذاشته است. البته بسیاری از تألیفات ایشان هنوز مجال انتشار یافته است.
محور اول: قرآن پژوهی
آیت اللّه میر جهانی در این محور سه اثر قرآنی را تدوین و تألیف نموده است.
ـ تفسیر ام الکتاب در تفسیر سوره حمد
ـ نگارش قرآن کریم با خطر زیبا و ترجمه آیات
ـ تک نگاریهای تفسیری مثل تفسیر آیه 14 سوره اعلی
محور دوم: عترت پژوهی
آیت اللّه میر جهانی در این محور پنج اثر را تدوین و منتشر نموده است.
(ولایت کلیه) پیرامون ولایت تکوینی و تشریعی معصومین (ع) ، (الدرر المکنونه) پیرامون مقام امام و امامت، (الجنه العاصمه) در مناقب حضرت فاطمه الزهرا(سلام الله علیها)، (النوائب الدهور) در علائم ظهور حضرت مهدی(عج) در چهار جلد بزرگ، (نورستان) کتابنامه حضرت مهدی(عج)
محور سوم: نهج البلاغه پژوهی
آیت اللّه میر جهانی در این محور آثار متعدد را تدوین نموده که از جمله آثار وزین در این محور کتاب مستدرک نهج البلاغه در دو جلد می باشد.
تک نگاریهای تفسیری
این تک نگاریهای تفسیری در پانزده صفحه و با خط زیبای آیت اللّه میر جهانی تدوین یافته اختصاص به (تفسیر آیه چهارده سوره اعلی (قد افلح من تزکی) دارد) ایشان در تفسیر این آیه این چنین نوشته اند: بدان که تزکیه نفس از صفات واجب و لازم است. برای شخص مسلمان محمدی(ص) و پیرو قرآن و شریعت مقدسه اسلامیه هر گاه مسلمین این معنی را در نظر می گرفتند و به تزکیه نفس می پرداختند، دنیا و آخرتشان معمور می گردید و زبان طعن را بر خود می بستند.
مفسر برای تزکیه نفس تعداد قابل توجهی از تذکرات اخلاقی و رفتاری را پیش روی مخاطبان آیه (قد افلح من تزکی) قرار داده و نوشته است این تذکرات برای کسانی که در صدد تزکیه نفس و اصلاح خود هستند بسیار مفید و ارزشمند بوده و بنده این تذکرات را به مومنان و طالبان تزکیه نفس به حکم (فذکران نفعت الذکری) تذکر می دهم امید است آنانی که حقیقتاً از خدا می ترسند، متذکر شوند و برای آراسته شدن به
زیور تذکر و تزکیه تارک صفات و اعمال مذکور در این دستور العمل گردند. شایان توجه است که مفسر در این تذکرات اخلاقی بعضاً تذکرات عمومی و بعضاً تذکرات خاص مومنان و بعضاً خاص مومنات می باشد.
تزکیه نفس بر اساس
حقوق (حق خدا بر بنده، حق اجتماع، حق خانواده، حق اعضاء و جوارح)
حق خدا بر بنده
1- ترک کفر نماید
2- شریک برای خدا در عبادت قرار ندهد
3- فاسق و عاصی خدا نباشد
4- برای ریا و نمایش عبادت نکند
5- در عبادات کسل نباشد
6- گمان بد به خدا نبرد 7- کفران نعمت نکند
8- اصرار بر گناه ولو صغیره باشد نداشته باشد
9- مأیوس از رحمت خدا نباشد
10- برای غیر دین خدا همیت نکند
11- گناه و معصیت خدا را نکند
12- به خدا و رسول خدا و امام نسبت دروغ ندهد
13- بر امام مسلمین خروج نکند
14- در امر دین و دینداری ضعیف نباشد
15- جهاد فی سبیل اللّه را ترک نکند.
حق اجتماع بر بنده
1- همت بر خدمت به خلق خدا داشته باشد
2- با خلق خدا دشمنی نکند
3- خلق خدا را به سبب معصیتی که بر ایشان وارد شده سرزنش نکند
4- مردم را سبک نکند
5- مردم را حقیر نشمارند
6- از لعن و سب و ستم مردم مسلمان اجتناب کند
7- سوال و تفحص از عیب های مردم نکند
8- مردم را به لقب زشت نخوانند
9- طعنه به مردم نزند
10- از مسلمانان زیاده بر سه روز هجرت و متارکه نکند
11- مردم را اذیت نکند
12- خیانت در امانت نکند
13- هتک حرمت مسلمانان نکند
14- در حفظ و حراست از نوامیس مسلمین بکوشد
15- شیوع فواحش و منکرات در میان مومنین و مسلمین نکند
16- خیانت به مردم نکند و خلف وعده ننماید
17- اسرار مسلمین را فاش نسازد.
حق خانواده بر بنده
1- در حق خانواده و خود ظلم روا ندارد
2- حقوق اولاد و همسر را ضایع نکند
3- قطع رحم نکند
4- در مال حرام تصرف نکند
5- در مال یتیم تصرف بنا حق نکند
6- در اصلاح ذات البین بکوشد
7- در زندگی اسراف نکند
8- کلام مفسده آمیز نگوید
9- فحش و ناسزا نگوید
10- احترام والدین را به احق وجه رعایت کند
11- در تربیت فرزندان کوشا باشد
12- خود را عاق والدین نکند
13- با والدین بدرفتاری نکند.
حق اعضاء و جوارح انسان
1- غیبت نکند
2- دروغ نگوید
3- به لهو و لعب گوش ندهد
4- حرف بی معنی و بیهوده نگوید
5- در گوشی در جمع صحبت نکند
6- دزدی نکند
7- مال حرام و مشروبات مسکر نخورد
8- نگاه به نامحرم نکند
9- پر خوری نکند
10- زنا و لواط نکند
11- دیگران را مسخره نکند
12- فال بد نزند.
منبع: نشریه فصلنامه ی قرآنی کوثر، شماره 34... .