اگر در روزهای پایانی سال که مشغول خرید آجیل شب عید از فروشگاه‌های آجیل‌فروشی هستید، اندکی به خشکبار‌های عرضه شده به‌ویژه تخمه آفتابگردان دقت کنید، انواع و اقسام این دانه خوش‌خوراک را مشاهده می‌کنید که با قیمت‌های متفاوتی در آجیل‌فروشی‌ها به فروش می‌رسد. اگرچه تخمه آفتابگردان جزء اقلام خوراکی در پذیرایی‌های نوروز نیست، همیشه و هرجا، طرفداران خاص خود را داشته است. جالب است اگر بدانید که شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی، قطب تولید تخمه آفتابگردان در ایران است و یکی از مرغوب‌ترین و بهترین تخمههای آفتابگردان در کشور، به دست کشاورزان این شهرستان تهیه شده و نه‌تنها در بازار داخلی عرضه می‌شود بلکه به خارج از کشور نیز صادر می‌شود. بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی اداره کل جهاد کشاورزی خوی، در سال زراعی جاری، 13 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی به کاشت تخمه آفتابگردان اختصاص یافت و بر اساس آمار همین اداره کل، شهرستان خوی 40 درصد از نیاز کشور به تخمه آفتابگردان را تامین می‌کند.
بی‌تردید برخورداری از چنین ظرفیتی در بخش کشاورزی، یک امتیاز ویژه برای کشور محسوب می‌شود و به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی، در صورت حمایت از کشاورزان و تقویت توان اقتصادی آنها، ایران می‌تواند به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان تخمه آفتابگردان در جهان تبدیل شود. این در حالی است که طی سال‌های اخیر نه‌تنها حمایتی از تولید این محصول در کشور نشده، بلکه پای تخمههای آفتابگردان چینی نیز به بازار ایران باز شده و با قیمتی پایین‌تر از تخمههای ایرانی به فروش می‌رسد. طبق آمار ارائه‌شده از سوی گمرک ایران، در سال 95، 100 هزار و 278 تن تخمه آفتابگردان به ارزش بیش از 126 میلیون دلار از چین به ایران وارد شده است.
تخمههای چینی، ارزان‌تر از ایرانی
یکی از فروشندگان خشکبار در خیابان ولیعصر(عج) تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «اگرچه کیفیت و ارزش غذایی تخمههای آفتابگردان ایرانی بسیار بهتر از مشابه چینی آن است، اما وضعیت اقتصادی بسیاری از خانواده‌ها اجازه خرید محصول ایرانی را نمی‌دهد.» به گفته وی قیمت یک کیلوگرم تخمه آفتابگردان چینی در حدود هفت هزار تومان است، در حالی که یک کیلوگرم تخمه آفتابگردان ایرانی، بین 12 هزار تا 14 هزار تومان عرضه می‌شود. بنابراین بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند با صرف 14 هزار تومان، به جای یک کیلو، دو کیلو تخمه آفتابگردان خریداری کنند.
این فروشنده خشکبار معتقد است که در حال حاضر بسیاری از فروشندگان خشکبار، تنها به عرضه تخمه آفتابگردان چینی اکتفا می‌کنند، چراکه تخمههای ایرانی به دلیل گران بودن و نبود تقاضا، مدت زیادی در مغازه و انبار باقی می‌ماند و در نتیجه خراب می‌شود. از این رو هیچ فروشنده‌ای حاضر نیست متحمل ضرر و زیان شود. به گفته وی بیشتر فروشگاه‌های خشکباری که شناخته‌شده هستند و مشتری دائمی دارند، کمتر از تخمه آفتابگردان چینی استفاده می‌کنند.
صرفه اقتصادی تخمههای آفتابگردان چینی
چندی پیش، خبری مبنی‌بر واردات دانههای آفتابگردان چینی با تعرفه دانههای روغنی به کشور، روی خروجی یکی از خبرگزاری‌ها قرار گرفت و چنین عنوان شد که بسیاری از واردکنندگان، دانههای روغنی را با تعرفه 55 درصد وارد و پس از فرآوری محصول، در بازار عرضه می‌کنند.
مجری طرح دانههای روغنی وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه با تایید این موضوع به «فرهیختگان» می‌گوید: «واردکنندگان پس از ثبت سفارش تخمه آفتابگردان، این ماده خوراکی را با عنوان و تعرفه دانههای روغنی وارد کشور می‌کنند. سپس بخشی از آن را به کارخانه‌های روغن‌کشی فروخته و مابقی را در بازار عرضه می‌کنند.»
به گفته «علیرضا مهاجر» این شیوه واردات تخمه آفتابگردان برای واردکننده صرفه اقتصادی بیشتری دارد، چراکه تقاضا برای خرید تخمههای چینی در یکی دو سال اخیر افزایش پیدا کرده و به‌تبع آن واردکننده ترجیح می‌دهد بخش عمده‌ای از کالاهای وارداتی خود را در بازار عرضه کند.
وی معتقد است که واردات تخمههای آفتابگردان از چین، تولیدکننده داخلی را فلج می‌کند. همان‌طور که امسال بسیاری از کشاورزان شهرستان خوی، از کاشت تخمه آفتابگردان اجتناب کرده‌اند و به کاشت محصولات دیگری روی آورده‌اند.
مهاجر می‌افزاید: «مسئولان گمرک باید برای حل این مشکل و جلوگیری از ورود چنین کالاهایی تدابیری اتخاذ کرده و از سوی دیگر نیز مسئولان نظارت بر بازار باید با رصد دقیق کالاهای خوراکی در بازار از عرضه تخمههای آفتابگردان چینی جلوگیری کنند.»
اتحاد؛ حلقه مفقوده اصناف
آنچه مسلم است واردات بیش از حد تخمه آفتابگردان به کشور در شرایطی که این محصول با بهترین کیفیت در کشور تولید می‌شود، پیامدی جز ورشکستگی کشاورز در پی ندارد.
دبیر اجرایی خانه کشاورز شهرستان خوی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به ورشکستگی بسیاری از کشاورزان در سال گذشته، ادامه این روند را مساوی با نابودی بخش کشاورزی خوی و بیکاری بیش از 11 هزار بهره‌بردار این محصول می‌داند.
«توحید رنجبری» با تاکید بر اینکه اصناف نیز در پدید آمدن این وضعیت مقصر هستند، معتقد است که هیچ همکاری و تعاونی میان اصناف بازار وجود ندارد و هر صنف، تنها به فکر اقتصاد شغلی و منافع مالی خود است، در صورتی که اگر همه فعالانی که از زمان کاشت تا عرضه تخمه آفتابگردان به بازار در این چرخه فعالیت می‌کنند، متحد و یکپارچه باشند، هیچ عامل خارجی‌ای نمی‌تواند اقتصاد این بخش را به خطر بیندازد.
به گفته وی متاسفانه هیچ اراده محکمی در این بخش وجود ندارد. کشاورز از قیمت خرید راضی نیست. بهره‌بردار به فکر خرید ارزان از کشاورز و عرضه گران در بازار است. تاجر نیز تنها به سود و زیان خود فکر می‌کند. در حالی که اگر یک شرکت تعاونی میان همه فعالان این حوزه ایجاد شود، تخمه آفتابگردان خوی می‌تواند بیش از 60 درصد نیاز بازار داخل را تامین و از خروج ارز از کشور جلوگیری کند.
واردات قانونی تخمه آفتابگردان
رئیس اتحادیه فروشندگان آجیل و خشکبار نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «این اتحادیه نمی‌تواند از عرضه تخمه آفتابگردان چینی در بازار جلوگیری کند، چراکه واردات تخمههای آفتابگردان به صورت قاچاق نیست و با مجوز و از مبادی قانونی کشور وارد می‌شود.»
«مصطفی احمدی» نیز بر تاثیر تقاضا بر بازار عرضه تاکید می‌کند و معتقد است که برای جلوگیری از ادامه این روند، شهروندان باید از خرید تخمههای آفتابگردان چینی خودداری کنند و با هدف حمایت از کشاورزان و تولیدکنندگان این محصول در کشور، خرید تخمههای آفتابگردان ایرانی را در فهرست مایحتاج خود قرار دهند.
ضرورت اصلاح سیاستگذاری‌های بازار مصرف
آنچه تاکنون از صحبت‌های مسئولان می‌توان نتیجه گرفت این است که عرضه تخمههای آفتابگردان چینی در بازار، یک اتفاق غیرقابل کنترل است. موضوعی که دبیر شورای اطلاع‌رسانی وزارت صنعت، معدن و تجارت و کارشناس گمرک در مورد آن به «فرهیختگان» می‌گوید: «برخی کالاهای وارداتی جزء کالاهای تبدیلی است و پس از ورود به ایران به محصول دیگری تبدیل و سپس عرضه می‌شود.»
به گفته «آنوش رحام» محصولات تبدیلی مانند دانههای روغنی با تعرفه مشخصی وارد کشور می‌شود، اما اینکه سیاستگذاری مصرف این کالا در کشور چگونه باشد، موضوعی است که بر عهده مسئولان این حوزه است و باید نگاهی به قوانین حاکم بر بازار انداخت. وی می‌گوید: «گمرک کشور، تنها ناظر بر ورود و خروج قانونی کالاها و محصولات است.»
به خطر افتادن معیشت کشاورزانی که با مصائب بسیار، سعی در زنده نگه داشتن کشاورزی و رونق اقتصادی این بخش دارند، موضوعی نیست که بتوان به‌راحتی از آن گذشت. اینکه هر ارگان یا مسئول، مسئولیت یک اتفاق را به گردن دیگری می‌اندازد و خود را مبرا از اتفاقات پیش آمده می‌داند، امری ناخوشایند است که دود آن تنها به چشم کشاورزان و قشر ضعیف کشور می‌رود و آرام آرام خودکفایی را از کشور سلب می‌کند.
