اعتقاد به دیو و پری و ارواح خبیثه از دیر زمان در بین ملل عالم وجود داشته است. در جهان هستی غیر از موجودات و پدیده های محسوس و ملموس، موجودات غیر محسوسی نیز وجود دارد که شناخت کامل آنها برای انسان میسر نیست و وجود آنها به واسطه آیات الهی اثبات شده است، یکی از با ارزش ترین موجودات غیر محسوس که « قرآن کریم» از آن به عنوان یکی از ثقلیان روی زمین یادکرده است، «جن» است. اعراب جاهلیت هم که وسعت بیابان های شنزار عربستان آنها را به وحشت می انداخت و وهم و خیال ایشان را بر می انگیخت، معتقد بودند « جن» ها صاحبان این صحاری هستند و از این رو هر وقت به وادی سهمناکی وارد می گشتند و در بیابان های وحشت زا به هنگام عبور، موقتاً اقامت می کردند، می گفتند: « اعوذ بسیّد هذا الوادی من سفهاء قومه؛ پناه می برم به آقا و صاحب این وادی از سفیهان قومش.»
اما قرآن بر تمام توهمات و تخیلات مردم و اعتقادات آنها به مخلوقات غیر مرئی عالم خلقت خط بطلان کشیده و ضمن تأیید وجود جن، آنها را مخلوقاتی متفکر، باهوش، مکلف و ساکنان آسمان معرفی کرده است.
جن از نظر لغت چیزی است که از حواس انسان پوشیده باشد، جنت را هم از آن جهت « جنت» می نامند که درختانش زمین را پوشیده و مستور دارد.
بیست و دو بار نام جن در قرآن کریم آورده شده است.
هفتاد و دومین سوره قرآن به نام این موجود مزین گردیده است. احادیث و روایات فراوانی از پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی (ع)، امامان و بزرگان علوم دینی در این خصوص موجود بوده و در دسترس قرار دارد.
جن ها به وسیله بسیاری از انسان ها دیده شده است.
قرآن، ویژگی هایی برای جن ذکر می کند و او را موجودی ناپیدا می داند که دارای مشخصات زیر است:
1. جنیان از شعله های آتش آفریده شده اند ( سوره الرحمن، آیه 14)؛
2. دارای علم و درک و تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال هستند؛
3. خلقت آنها در روی زمین قبل از خلقت انسان ها بوده است؛
4. آنها قدرت بر انجام بعضی کارهای مورد نیاز انسان را دارند؛
5. در میان آنها افرادی یافت می شوند که از قدرت زیادی برخوردارند؛
6. دارای تکلیف و مسئولیت هستند؛
7. گروهی از آنها مؤمن و گروهی کافرند؛
8. آنها دارای حشر و نشر و معادند؛
9. جنیان چون انسان ها دسته دسته به دنیا می آمده اند تا زمان مرگ زندگی کرده و بعد به جهان آخرت خواهند رفت (سوره فصلت، آیه 25)؛
10. آنها نیز نر و ماده دارند ( سوره جن، آیه 6)؛
11. تعداد جنیان بیش از آدمیان است ( سوره انعام ، آیه 128)؛
از آیات قرآن بر می آید که جن از آتش است و انسان از جنس خاک و این چنین دریافت می شود که جنیان قبل از انسان خلق شده اند و از آنجایی که هر دو از ماده آفریده شده اند، پس مادی هستند، ولی دو تفاوت اساسی، آنها را از سایر موجودات متمایز می سازد:
1. می توانند خود را به هر شکل و قیافه ای در آورند ( به جز پیامبران و ائمه معصمومان (ع))؛
2. از چشم موجودات دیگر پنهانند.
ملاصدرا پنهان و آشکار شدن جن را با هوا قیاس می کند و این طور عنوان می دارد:
بدن های آنها در الطاف نرمی متوسط بوده و از این رو آماده جدایی یا گرد آمدن هستند، چون گرد هم آیند، قوام آنها بهتر گشته و مشاهده می گردند و چون جدا گردند، قوامشان نازک و جسمشان لطیف می شود و از دیده پنهان می مانند مانند هوا که وقتی ذراتش گرد هم می آیند، غلیظ می شود و به صورت ابر در می آید و وقتی ذرات از هم جدا می شوند، لطیف شده و دیده نمی شوند.
* ماده اولیه آفرینش جن
چنانچه در قرآن آمده است:
« سوگند می خوریم که ما خلقت نوع آدمی را از گلی خشکیده که قبلاً گلی روان، متغیر و متعفن بود، آغاز کردیم و نوع «جن» را از بادی بسیار داغ خلق کردیم که از شدت داغی مشتعل گشته و آتش شده بود.»
وقتی از آتش سخن به میان می آید نباید تصور شود که باید خرمنی از هیزم یا مقداری نفت را روشن کرد تا نور و گرما به وجود آید؛ بلکه باید دانست نیروها و انواع گرمازا بسیارند مانند اشعه لیزر که اخیراً کشف شده و پرتوی از آن سخت ترین پولاد را سوراخ می کند.
با ذکر این مطلب می گوییم آفرینش جن یا فرشته از « آتش یا انرژی» که در قرآن به آن اشاره شده آتشی که محسوس ما هست، نمی باشد؛ بلکه بیان کننده این حقیقت است که از جنس آتشی است که برای ما مفهومی ذهنی دارد و تصورش ممکن است، ولی خود آتش نیست، خداوند پاره ای از مخلوقات را آفریده است. همچنین از کلمه « از خاک» در می یابیم که آدم از خاکی که هر روز پا بر آن می گذاریم ، آفریده نشده، بلکه از جنس این خاک که مواد گوناگونی را به همراه دارد، خلق شده است. مثلا وقتی می گوییم جعفری از « آهن» سرشار است، نباید انتظار داشت که سختی آهن در زیر دندان انسان محسوس گردد، بلکه از جنس آهن ترکیباتی قابل هضم و جذب به وجود آمده که به هیچ وجه به فلز شباهتی ندارد.
* برتری انسان بر جن
خداوند در قرآن کریم می فرماید: « و ما فرزندان آدم را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم.» (سوره اسرائ، آیه 70)
و همچنین واجب شدن سجده شیطان و فرشتگان بر انسان نیز، خود دلیلی بر برتر بودن نوع انسان است در پیشگاه خداوند.
« تکریم» انسان به دادن عقل است که به هیچ موجودی دیگر داده نشده و انسان به وسیله آن خیر را از شر و نافع را از مضر و نیک را از بد تمیز می دهد.
* آیا جن علم غیب دارد؟
قابلیت های موجود در جن ناشی از نوع خلقتش می باشد، مانند پنهان به دور از چشم، طی مسافت کردن و ... این تصور را در ذهن انسان ها ایجاد می کند که این موجودات از عالم غیب آگاهند. ولی حقیقت آن است که تنها خداوند است که آگاه به غیب می باشد، چنانچه می فرماید:
« خداوند، دانای غیب است و غیب خود را بر هیچ کس آشکار نمی سازد مگر بر آن پیامبری که از او خشنود باشد» و البته بسیار دیده شده در جریان همین احضار روح که ما آن را احضار جن می دانیم، جنیان توانسته اند پاسخ های درست و مناسبی را ارائه دهند که ما آن را نباید ناشی از علم غیب آنان دانست؛ زیرا جن ها از آنجایی که به راحتی می توانند طی طریق کنند می توانند از هم نوعان خود که در جریان اجرا قرار دارند، پاسخ را جویا شده و به شخص رابط اطلاع دهند یا از امکانات دیگری استفاده کنند که ما از آن بی خبریم.
* ایمان آوردن جنیان به قرآن
در سال دهم بعثت پیامبر اکرم (ص) از «مکه» به «طائف» تشریف برد تا مردم را در آن مرکز به سوی اسلام دعوت کند؛ اما کسی به دعوت او پاسخ مثبت نگفت. در بازگشت به محلی رسید که آن را وادی جن می گفتند. شب را در آنجا ماند و آیاتی از قرآن تلاوت کرد، گروهی از جن شنیدند و ایمان آوردند و برای تبلیغ به سوی قوم خود برگشتند. همچنین علقمه بن قیس از عبدالله بن مسعود روایت کرده است که شبی در مکه پیامبر را نیافتم و هر چه جست و جو کردیم اثری از او ندیدم. در آخر گفتیم حتماً آن جناب را ربوده اند یا به معراج رفته در حالی که در دره ها دنبالش می گشتیم، دیدیم از ناحیه « حرا» می آید، پرسیدیم یا رسول الله ! کجا بودید؟ ما خیلی ناراحت شدیم و بر جان تو ترسیدیم و نیز به وی گفتیم: امشب از ساعتی که شما را گم کردیم تا این ساعت، شبی را گذراندیم که هیچ قومی بدتر از آن به سر نبرده است. حضرت در پاسخ فرمودند: « دعوت کنندگان جن به سراغ من آمد و من رفتم برایشان قرآن بخوانم. آنگاه مرا با خود برد و جای پای جنیان را به ما نشان داد که این حکایت اشاره به واقعیت جن و شأن نزول سوره جن در قرآن کریم دارد.»
* ترس از جن
آیا باید از جن ها ترسید؟
ظرفیت و عکس العمل های انسان ها در ارتباط با موجودات ناشناخته بسیار متفاوت و غیر قابل پیش بینی است بنا بر اعتقاداتی که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده، همواره جن ها موجوداتی آزار دهنده و موجب شر و فساد بوده اند. هرگاه بیماری لاعلاجی پیش آمده یا اتفاق غیر قابل توجیهی روی داده به جن و شیطان نسبت داده اند. به طور حتم شما هم عارضه « آل زدگی» را شنیده اید مردم معتقدند که این موجود جان زن زائو و طفلش را به خطر می اندازد و چند سیخ پیاز پوست کنده را در بالای سر زائو می گذاشتند تا آل و جن از بوی بد پیاز فرار کرده و به زائو نزدیک نشوند. در حالی که امروزه از طریق علمی ثابت شده است که عامل بسیاری از بیماری ها میکروب و موجودات میکروسکوپی بوده و وجود میکروب و نفوذ آن در بدن ضعیف زائو و طفلش موجب بیماری شده و خاصیت میکروب زدایی پیاز علل سلامت و محافظت بوده و نه بوی بد آن.
شاید بهترین راه برای در امان ماندن از آزار جنیان بالا بردن دانش و آگاهی نسبت به آنهاست؛ زیرا جنیان نیز مانند انسان خوب و بد دارند؛ ولی چه بسا بسیاری از اختلالات روانی، روحی که به جسم هم آسیب جدی وارد می سازد، ناشی از دیدار با یک جن خوب و نیکوکار بوده و تنها ترس از دیدار با این موجود فرد را دچار عارضه ساخته و هیچ قصد و عمدی از سوی جنیان در کار نبوده است.
* ارتباط جن با انسان
حکیمه، دختر موسی بن جعفر (ع) گوید:
امام رضا (ع) را دیدم در محل جمع آوری هیزم خانه ایستاده و آهسته سخن می گوید و من دیگری را نمی دیدم، گفتم : آقای من با چه کسی آهسته صحبت می کنی؟ فرمود: « این عامر زهرایی است که نزد من آمده و چیزی می پرسد و درد دل می کند.» عرض کردم: سرورم! دوست دارم سخنش را بشنوم، به من فرمود: « اگر تو سخنش را بشنوی یک سال تب می کنی.» عرض کردم: آقایم، دوست دارم بشنوم، فرمود:« بشنو»، من گوش دادم صدایی مانند سوت شنیدم و تا یک سال مرا تب گرفت.
شهید مطهری می گوید:
باید گفت به لحاظ انحطاط مراتب کمالی و معنوی جنیان، برخوردانسان با جن و رابطه مستقیم آنان سبب می شود که تا روح انسان خراب گردد و بنابراین از اینجا یک دستورالعمل از قرآن می توان دریافت کرد و آن اینکه اگر چه جنیان هم مخلوقند و مسئول و حتی پاره ای از آنان مؤمن، ولی انسان ها نباید با این مخلوق ارتباطی برقرار نموده و مستقیم رابطه برقرار کنند و پیامبر (ص) هم چنین نکرد.
* عمر جن
اینکه میزان متوسط عمر جن چقدر است، مشخص نیست. شاید بتوان گفت همان گونه که عمر انسان در ادوار مختلف، میزان متغیری داشته است، عمر جن نیز این چنین باشد. بعضی گفته اند که نوعی از جن عمری بسیار طولانی دارند که ابلیس از همین نوع است و تنها شاهد سخنانشان ابلیس است که تا روز نفخ صور اول، خداوند به وی مهلت داده است.
این سخن هم دلیل درستی نمی تواند باشد؛ زیر آن چنان که از آیات بر می آید، ابلیس به صورت استثنایی این مهلت را از خداوند دریافت داشته است که این مسئله در میان انسان نیز هست وکسانی هستند که دارای عمر طولانی بوده اند و هنوز هم زنده هستند، از جمله حضرت مسیح (ع) و حضرت خضر (ع) و امام مهدی (ع).
* پرسش هایی در مورد جن
شخصی خدمت سید مهدی مرتضوی لنگرودی، امام جماعت « مسجد امام جمعه» در قم رسید و سؤالات زیر را مطرح کرد:
1. جن در کجا به سر می برد؟؛
در جاهای مختلف و بیشتر در خرابه ها چون ساختمان ندارند.
2. به چه صورت ظاهر می شوند و آیا به هر کس که بخواهند می توانند ظاهر شوند؟؛
آنها بر هر کسی می توانند ظاهر شوند و به هر شکلی به غیر از انبیاء و معصومان (ع) می توانند در آیند.
3. اگر انسان مزاحم جن نشود، آیا او مزاحم خواهد شد؟
به هیچ وجه.
4. نظرتان درباره تسخیر یا ارتباط با جن چیست؟
علما تسخیر آن را حرام می دانند، اما در مورد ارتباط، من قائل به این هستم که در این ایجاد رابطه نیز مسائلی مثل تسخیر جن ممکن است به وجود بیاید که می تواند اشکال داشته باشد.
6. میزان خطر جن برای انسان چقدر است و بیشتر سراغ چه کسانی می روند و راه رهایی چیست؟
خطر آنها در حد کشتن نمی رسد، اما تا به حد غش می رسد، به وسیله آیات و بسم الله می توان اثر آنها را محو نمود. به همین دلیل آنها بیشتر سراغ کودکان می روند؛ چون ذکر نمی دانند و به سن تکلیف نرسیده اند تااذکار زیاد بر زبانشان جاری شود.
لازم به ذکر است عنوان کنیم که شهید بزرگوار آیت الله دستغیب در کتاب « گناهان کبیره» (ج2) بحثی دارد تحت عنوان تسخیرات که می فرماید:
تسخیرات، استخدام و تسخیر کردن ملک یا جن یا ارواح بشر یا سایر حیوانات و ... است که تمام اینها حرام و از اقسام سحر شمرده شده.
آقای علی جمالی تنگستانی در کتابش چنین بیان داشته:
ارواح تسخیر نمی شوند؛ مگر یک دسته از آنها و آن دسته ارواح خبیثه اند. به عبارت دیگر از طریق ریاضت و چله نشینی جن و انس تحت تسخیر قرار گیرند، ولی ارواح خبیثه جنیانی که مسلمان نیستند، مسخر عامل می شوند... ارواح خبیثه در امور نامشروع مانند سحر، جادوگری ، تفرقه بین زن و شوهر، ایجاد عشق و علاقه بین افراد نامحرم، پیش گویی، غیب گویی و نظایر آنها مورد استفاده قرار می گیرند و در این صورت معلوم و مسلم است که تسخیر ارواح حرام است.
* عقاید خرافی در مورد جن در زمان حاضر
امروزه اکثر مردم بر اثر ناآگاهی، معتقدند که جن موجودی است شرور که در زندگی بشر دخالت کرده و برای او ایجاد مصیبت می کند؛ بنابراین او را موجودی مزاحم می دانند که باید دائم از او بر حذر بود. دلیل این همه خرافات این است که مردم به جای اینکه به سراغ قرآن بروند جن را از طریق شیادان و کلاهبرداران و دعانویس ها و فالگیر ها شناخته اند. از خرافات عادی در مورد جن این است که مردم عادی معتقدند نباید شب ها آب گرم روی زمین ریخت؛ زیرا به گمان آنها روی جن می ریزد، بعضی از دعانویس ها ادعا می کنند می توان جن را در شیشه زندانی کرد.
همین خرافات باعث شده که بعضی به طور کل منکر وجود جن شوند. متأسفانه هم گروه خرافاتی و هم کسانی که منکر وجود جن هستند، آشنایی درستی با اسلام و قرآن ندارند و در نتیجه اصلاً شناختی نسبت به جن ندارند؛ در حالی که قرآن، جن را موجودی واقعی معرفی نموده و همان گونه که افکار خرافی زمان جاهلی را نفی می کند، آیاتش دلالت بر این دارد که عقاید خرافی امروزی نیز صحیح نمی باشند.
منبع:نشریه موعود( ویژه جن)، شماره 123،124