هفته نامه سلامت - مریم سادات کاظمی: همه ما بارها «سردرد» را در موقعیت‌های مختلف زندگی تجربه کرده و گرچه معمولا با خوردن یک مسکن، دوش آب گرم یا استراحتی کوتاه از آن رها شده‌ایم، اما آن را به‌عنوان یکی از کلافه‌کننده‌ترین ناراحتی‌ها می‌شناسیم.
معمولا سردردها بدون درمان خاصی بهبود می‌یابند، اما کسب اطلاعات دقیق و علمی ضرورتی است که در صورت نیاز به درمان خاص، فرصت تشخیص سریع را به فرد خواهد داد. از همین رو، گفت‌وگویی با دکتر علیرضا اکرمی‌نژاد، متخصص اعصاب و روان و مدرس دانشگاه انجام داده‌ایم تا بیشتر با انواع سردرد، علائم و درمان‌های موثر آشنا شوید.
آقای دکتر! مهم‌ترین علت سردرد چیست؟
سردرد یکی از شایع‌‌ترین شکایت‌های پزشکی است که در بیشتر موارد علل خاصی ندارد و معمولا پس از مدتی بدون مصرف دارو و پس از چند دقیقه استراحت و خواب بهبود می‌یابد. البته در بعضی موارد نادر، سردرد غیرقابل‌تحمل می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های خطرناک مانند تومور مغزی باشد. درمان سردرد به عامل زمینه‌ساز سردرد بستگی دارد، اما در اغلب موارد مصرف داروهای مسکن معمول مانند استامینوفن بی‌ضرر است و به رفع سریع‌تر آن کمک می‌کند.
خانم‌ها بیش از آقایان دچار سردرد می‌شوند که معمولا ناشی از دوره عادت ماهانه است و طی دوران سالمندی نیز خانم‌ها و آقایان عموما کمتر دچار سردرد می‌شوند و دردها نیز شدت خفیف‌تری دارد.
معمولا افراد شکایت یکسانی راجع به سردرد ندارند؛ چه از لحاظ بخش دردناک و چه شدت درد. به نظر شما چرا اینطور است؟
سردرد انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین آنها را می‌توان سردردهای تنشی عصبی، میگرن، سردرد سینوزیت و سردرد خوشه‌ای برشمرد.
استرس و فشارهای عصبی طولانی‌مدت مهم‌ترین سردردهای تنشی عصبی هستند که تقریبا همه افراد آن را تجربه کرده‌اند. در این حالت عضلات پوست سر، گردن و صورت فشرده و منقبض شده و باعث گرفتگی و درد میشود. علل فیزیولوژیک دیگری مانند اضطراب، خستگی، فشار به گردن ناشی از کار طولانی با رایانه و... نیز می‌تواند زمینه‌ساز این نوع سردردها باشد.
میگرن معمولا سردرد بسیار شدیدی است که غالبا با ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره همراه است. گرچه علل بروز آن هنوز به‌طور دقیق شناخته نشده، تغییرات هورمونی در زمان دوره عادت ماهانه، مصرف بعضی خوراکی‌ها مانند شکلات و پنیرهای مانده، بوهای شدید، کم‌خوابی و استرس می‌توانند زمینه‌سازآن شوند.
سردرد سینوزیت غالبا پس از عفونت مجاری تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی احساس میشود. در این حالت فرد علاوه بر سردرد معمولا از احتقان و گرفتگی بینی نیز رنج می‌برد. شدت این نوع سردرد به باکتری‌های عامل عفونت در سینوس‌ها بستگی دارد.
سردرد خوشه‌ای نسبت به انواع دیگر شیوع کمتری دارد و با درد بسیار شدید در یک طرف سر، پشت سر یا اطراف یک چشم بروز می‌کند و معمولا در یک زمان از روز طی چند روز، هفته یا سال فرد را آزار می‌دهد سپس ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها خاموش باشد. علل دقیق بروز آن هنوز مشخص نیست، اما مصرف الکل به‌عنوان یکی از فرضیه‌ها مطرح است.
سردردهای عصبی با چه علائمی همراه است؟
سردردهای تنشی عصبی معمولا فشار مداومی ایجادمی‌کنند و با درد تیرکشنده‌ای در تمام سر همراه‌اند. در بیشتر موارد، درد به‌تدریج زیاد و در قسمت بالای چشم‌ها تشدیدمی‌شود و احساس گرفنگی در پیشانی و گردن نیز ظاهر خواهدشد. درد ممکن است ساعت‌ها یا روزها ادامه داشته‌باشد. دردهای خفیف یا با شدت متوسط عموما نزدیک شب تشدید میشود.
سردرد میگرنی و خوشه‌ای چطور است؟
سردرد خوشه‌ای در هر بار عود 20 تا 90 دقیقه طول می‌کشد. معمولا در زمان خواب شروع‌می‌شود و در یک سمت سر با درد بسیار شدید بروز می‌کند. علائم دیگری مانند قرمزی یا اشک‌ریزش چشم و افتادگی پلک در سمت بروز درد و همچنین احتقان و آبریزش بینی نیز دیده میشود.
شدت دردهای میگرنی از خفیف تا شدید متغیر است که معمولا از یک سمت سر شروع میشود و غالبا به سمت دیگر نیز می‌رسد. مدت، شدت و مرکز درد در افراد و زمان‌های مختلف، متفاوت خواهد بود. دردهای میگرنی به نوعی حالت تپشی دارد و معمولا با حالت تهوع، استفراغ، اختلالات بینایی، حساسیت بالا نسبت به نور، صدا و بوها همراه است. حمله میگرنی می‌تواند چند ساعت یا روز طول بکشد، اما به‌طور متوسط 12 تا 18 ساعت خواهد بود. دردها چنان شدید و ناتوان‌کننده است که فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزمره عادی نیست.
در چه مواردی سردرد را باید یک عامل خطر سلامت دانست؟
با اینکه سردرد مشکلی بسیار آزاردهنده است، الزاما نشانه‌ای از یک مشکل حاد سلامت نیست و تنها در بعضی موارد می‌تواند ناشی از پرفشاری خون (بالاتر از 110/180 میلی‌متر جیوه)، سکته، یا تومور مغزی و برآمدگی عروق مغز باشد. مننژیت نیز ممکن است با سردرد همراه باشد به‌خصوص اگر با درد ناگهانی همراه با تب، خشکی گردن و اختلال بینایی بروز کند.
در صورت بروز درد ناگهانی و بسیار شدید، تشدید درد در حالت درازکشیده یا عدم امکان خوابیدن، تشنج، کاهش هوشیاری و اختلالات فیزیولوژیک، حالت تهوع مداوم و استفراغ، تشدید درد طی دوره چند روز یا چند هفته‌ای و درد متفاوت با سردردهای همیشگی باید فورا به مراکز درمانی مراجعه کرد. در این‌باره ناتوانی عملکردهای عصبی مانند از دست دادن تعادل، ضعف، بی‌حسی یا مشکلات گفتاری و اختلالات بینایی ممکن است نشانه‌ای از سکته مغزی باشد و سردرد در چنین شرایطی زنگ خطر جدی خواهد بود.
چرا بیشتر خانم‌ها در دوران عادت ماهانه دچار سردرد می‌شوند؟
تغییرات هورمونی ناشی از دوره عادت ماهانه زمینه‌ساز سردردهای کم و بیش جدی در خانم‌ها در روزهای پیش از دوره عادت ماهانه یا طی آن میشود که به آن «میگرن عادت ماهانه» نیز گفته میشود. این نوع سردردها در بعضی افراد بسیار شدید و طولانی است و مانع از انجام فعالیت‌های روزمره آنها میشود. افت ناگهانی ترشح هورمون استروژن در چند روز پیش از شروع دوره و افزایش سطح پروژسترون در روزهای نخست شروع آن مهم‌ترین عامل زمینه‌ساز این سردردهاست. مصرف خوراکی‌های طبیعی برای حفظ سطح قند خون در حد طبیعی، خواب کافی، دوری از استرس و خستگی، مصرف مسکن‌هایی مانند استامینوفن و پرهیز از حضور در اماکن شلوغ و با نورهای تند می‌تواند به کاهش و تسکین سردرد در این روزها کمک کند.
روند تشخیص سردرد چگونه است؟
زمانی که سردرد مداوم و شدید باشد، پزشک آزمایش‌هایی را برای اطمینان از زمینه‌های جدی خطر مانند سکته مغزی یا مننزیت و... ضروری می‌داند. به‌طور کلی توجه به وضعیت عمومی بیمار مانند سطح استرس، شرایط شغلی و انجام آزمایش‌های دقیق به تشخیص نوع سردرد کمک می‌کند. در بعضی موارد نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری از طریق ام آر آی، نوار مغز و... نیز خواهد بود.
چه روش‌های درمانی نوینی را می‌توان برای تسکین سردرد مفید دانست؟
درمان حتما نیازمند تشخیص نوع سردرد و مصرف دارو تحت‌نظر پزشک است. در مورد سردردهای تنشی عصبی توجه به روش‌های کسب آرامش، استرحت، رژیم غذایی درست و ورزش در کنار مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن می‌تواند به کاهش درد کمک کند.
سردردهای سینوزیت معمولا با مصرف آنتی‌بیوتیک و درمان‌های لازم برای بهبود عفونت، رفع میشود. طی دوره درمان مسکن‌هایی مانند استامینوفن نیز تجویز میشود. در موارد درد خفیف میگرنی می‌توان از استامینوفن، آسپیرین و ایبوپروفن استفاده کرد اما اگر درد شدید و مداوم باشد حتما نیاز به درمان جدی‌تر و تجویز داروهای خاص توسط پزشک خواهد بود. سردردهای خوشه‌ای نیز به مسکن‌های معمول پاسخ نمی‌دهد و مراجعه به پزشک و درمان خاص را می‌طلبد.
