افزایش تولید وسایل نقلیه موتوری در سال‌جاری اگر چه مهر تاییدی بر پیشران بودن صنعت خودرو در رشد اقتصاد کشور است، اما کاهش تقاضای موثر می‌تواند یکی از نگرانی‌های این بخش در سال آینده محسوب شود.
طبق برآورد دولت، بخش صنعت نقش کلیدی در تحقق آرمان‌های سند چشم‌انداز 1404 دارد، این در حالی است که یکی از موضوعات مهم کنونی بسترسازی و ایجاد شرایط مساعد برای رشد صنایع پیشران است. در این بین صنعت خودرو اگر چه از میان دیگر صنایع فعال توانسته در سال‌هایی نقش پیشران بودن خود در رشد اقتصادی را حفظ کند، اما در سال‌هایی با مانع مهمی به نام «تقاضا» برخورد کرده و از اهداف خود دور مانده است.
در حال حاضر بخش عرضه خودرو در کشور کم و بیش طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته از سوی خودروسازان و مسوولان صنعتی کشور در حرکت است. اگر چه خودروسازان همچنان با مشکلات نقدینگی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما تولید طبق روال خود پیش می‌رود و بازار به‌خصوص در مورد عرضه خودروهای پرتیراژ و البته قدیمی تولیدکنندگان، چندان مشکلی ندارد.
طبق آمار 11 ماه امسال، خودروسازان با تولید یک میلیون و 200هزار دستگاه خودرو با رشد 14 درصدی نسبت به سال گذشته مواجه بودند؛ این در شرایطی است که دست‌اندرکاران صنعت خودرو پیش‌بینی می‌کنند که سال آینده نیز شاهد تداوم رشد تولید در شرکت‌های خودروساز خواهیم بود با این حال کارشناسان با توجه به عرضه مازاد تولیدکنندگان سال 97 را سال بحران تقاضا نامگذاری کرده‌اند.
این کارشناسان معتقدند که تولیدکنندگان در کنار تامین خودرو بازار داخل، باید فکری نیز به حال عرضه مازاد خود کنند تا بتوانند همچنان رشد تولید را حفظ کنند. در این زمینه چندی پیش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، در گزارشی کاهش تقاضای موثر را مانع جدی در رشد بخش صنعت خواند و به ذکر دلایلی در مورد کاهش تقاضا در بخش صنعت پرداخت.
در این گزارش دلایل این امر در سه گروه مشتمل بر «کاهش اندازه تقاضا در بازار داخل»، «کاهش توان رقابت‌پذیری محصولات تولیدی ساخت داخل در برابر رقبای خارجی» و «تاثیرپذیری شدید فروش شرکت‌های صنعتی در بازارهای داخلی و خارجی از تکانه‌های قیمت ارز» طبقه بندی شده است.
در بخش کاهش اندازه تقاضا آنچه در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی بر آن تاکید شده است، کاهش قدرت خرید خانوارها و کاهش سرمایه‌گذاری است. در شرایط کنونی بسیاری از خودروهای داخلی با توجه به امکانات و سال ساخت، از قیمت بالایی برخوردار هستند این در حالی است که شورای رقابت نیز سالانه درصدی به قیمت‌ها می‌افزاید.
روند صعودی قیمت‌ها در شرایطی است که خودروسازان با فاکتور گرفتن از بهره‌وری و همچنین تولید محصولات باکیفیت تنها از طریق عرضه خودروهای قدیمی آن هم با قیمت‌هایی غیرمتعارف در شرکت‌های خود تامین نقدینگی می‌کنند که همین امر در سال‌هایی منجر به کاهش تقاضا در بازارهای داخلی شده است.
بسیاری از کارشناسان در این زمینه تاکید دارند که عدم‌تنوع در محصولات تولیدی و همچنین عرضه خودروهایی که تنها در بازار انحصاری همچون بازار خودرو کشورمان عرضه می‌شود، در نهایت تولیدکنندگان را با بحرانی مواجه خواهد کرد که تنها با حمایت‌های دولتی قادر به ادامه حیات خواهند شد. اما کاهش توان رقابت پذیری محصولات تولیدی ساخت داخل در برابر رقبای خارجی از دیگر مواردی است که به اعتقاد موسسه پژوهش‌های بازرگانی منجر به کاهش بخش تقاضا در کشور خواهد شد. در حال حاضر هیچ یک از محصولات تولیدی خودروسازان قابل‌رقابت با محصولات خارجی نیست. همین امر بخش صادرات را با چالش‌هایی مواجه کرده است.صادرات خودروسازان داخلی طی سال‌های گذشته روند کندی به خود گرفته که همین امر باعث شده تولیدکنندگان تنها به فکر تامین خودرو برای بازار داخل باشند.عدم صادرات خودرو هم‌اکنون به‌عنوان یکی از عوامل شکل‌گیری بحران تقاضا در صنعت خودرو خوانده می‌شود. نگاه تولیدکنندگان به بازار داخل و عدم‌توجه به بازارهای صادراتی منجر به آن شده که خودروسازان تنها پاسخگوی تقاضای داخل باشند، حال آنکه خودروسازی کشور ظرفیتی بیش از دو میلیون دستگاه در سال را دارند.
نبود صادرات نیز دلایل مشخصی دارد که مهم‌ترین آنها عرضه خودروهایی با کیفیت نازل و قیمت بالا است. همچنین عرضه خودروهای قدیمی نیز در بازارهای جهانی مشتری ندارد حال آنکه خودروسازان کشورمان در بازار داخل از طریق تولید همین محصولات نقدینگی زیادی وارد شرکت‌های خود می‌کنند. اما تاثیرپذیری شدید فروش شرکت‌های صنعتی در بازارهای داخلی و خارجی از تکانه‌های قیمت ارز نیز از دیگر عوامل کاهش موثر تقاضا در بخش صنعت خوانده شده است. هر چند سال‌هاست که داخلی‌سازی سرلوحه فعالیت بسیاری از خودروسازان کشورمان قرار گرفته، اما اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورمان نشان داد که داخلی‌سازی نیز نتوانسته خودروسازی‌های کشورمان را از وابستگی به قطعات خارجی نجات دهد.
در این بین اوج‌گیری نرخ ارز در سال‌هایی به شدت بر قیمت خودروهای داخلی تاثیر گذاشت حال آنکه هم‌اکنون نیز با هر نوسانی در قیمت ارز، محصولات خودروسازان با افزایش قیمت مواجه می‌شود.اما در کنار مواردی که موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی برای کاهش تقاضای موثر در بخش صنعت به آن پرداخته، در حوزه خودرو باید خروج فرسوده‌ها را نیز اضافه کنیم. از رده خارج کردن خودروهای فرسوده در سال‌هایی نجات بخش بسیاری از خودروسازان جهانی بوده چرا که این شرکت‌ها با ارائه تسهیلاتی خود واسطه خروج فرسوده‌ها و ایجاد تقاضای جدید شده‌اند.
این در شرایطی است که در کشورما خودروسازان تنها با تکیه بر حمایت‌های دولتی قادر به پیشبرد خروج فرسوده‌ها هستند. در ادامه مرکز پژوهش‌های بازرگانی مواردی همچون توسعه سرمایه‌گذاری خارجی، تمرکز جدی بر افزایش بهره‌وری و همچنین اصلاح ساختار حمایتی بخش تولید را در افزایش بخش تقاضا موثر می‌داند.
در این زمینه یک کارشناس خودرویی، تقاضای کنونی در بازار را ناشی از عوامل متعددی می‌خواند. کریمی سنجری عنوان می‌کند که قدرت خرید مشتریان نهایی در قبال قیمت یک خودرو، میزان تخصیص اعتبارات به گیشه فروش شرکت‌های خودروساز، نرخ خروج خودروهای فرسوده از مدار فعالیت و جایگزینی آن با خودروهای صفر کیلومتر، کاهش هزینه‌های نگهداری و بهره‌برداری از یک خودروی شخصی و نهایتا میزان عرضه خودرو به بازار را می‌توان از عوامل مهم تقاضای خودرو در بازار خواند.
وی در ادامه عنوان می‌کند که در طول سال‌های اخیر همه این عوامل موثر به‌نوعی در جهت کاهش میزان تقاضا حرکت کرده‌اند. افزایش نرخ ارز، کاهش درآمدهای مردم در مقایسه با افزایش قیمت متوسط کالاها، کاهش قدرت لیزینگ شرکت‌های خودروساز با نرخ‌های جذاب برای خریداران خودرو و از همه مهم‌تر توقف طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده به‌دلیل نبود بودجه از جمله مهم‌ترین دلایل کم‌توجهی به تقویت تقاضا برای خرید خودرو بوده است.
کریمی همچنین عدم‌پرداختن شرکت‌های خودروساز به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های سربار در جهت کاهش قیمت تمام شده خودرو را یکی دیگر از دلایل از دست رفتن بخشی از تقاضای موثر جامعه در ابتیاع خودرو می‌خواند و ادامه می‌دهد که نبود نوآوری در خودروهای ساخت داخل و همچنین گرانی‌های پی‌در‌پی در قیمت خودروهای وارداتی به‌دلایل متعدد عوامل دیگری هستند که در توقف یا کاهش نرخ تقاضای خودرو موثر بوده‌اند.
این کارشناس خودرو تاکید می‌کند که براساس پیش‌بینی‌های محققان و فعالان بازار خودرو در دنیا از جمله شرکت مکنزی تقاضای خودرو به‌ویژه در سال‌های پیش‌رو به‌طور فزاینده‌ای با نرخ کاهشی مواجه خواهد شد که یکی از دلایل آن استقبال مردم از خودروهای عمومی و اشتراکی است که البته این عامل فعلا از دلایل کاهش تقاضای موثر خودرو در کشور محسوب نمی‌شود.
وی با تاکید بر اینکه خریداران خودرو در ایران همواره در یک پارادوکس دشوار گیر کرده‌اند ادامه می‌دهد که مشتریان از طرفی با خودروهای داخلی مواجه‌اند که به رغم آنکه از قیمتی نسبتا متعادل برخوردارند ولی کیفیت پایین آنها همواره مانع جذابیت برای خریداران بوده است و ازسوی دیگر با خودروهای وارداتی مواجه هستند که با وجود کیفیت قابل‌قبول ولی بعضا از قیمتی دست‌نیافتنی برای عموم جامعه برخوردار بوده‌اند.
