ساری – ایرنا – دفترخاطرات چهارشنبه سوری پدران و مادرانمان با آیین ها و رسومی گره خورده است که وقتی پای صحبتشان می نشینیم در آنها از بوی ترقه ، انفجار ، دود ، سوختن و درد و رنج خبری نیست بلکه در بخش بخش آن شادی ، خوشحالی و با هم بودن موج می زند .
چهارشنبه سوری در مازندران در سال هایی نه چندان دور سرشار از آئین های خرد و ریز ولی شفاف و سرگرم کننده و شادی آفرین بود ؛ از نیت بخت گشایی دخترکانی که با دوختن کیسه ای آن را گرفته و به درب منازل و مساجد می رفتند تا با انعام اهالی ، خرجی خرید پارچه چادری و لباس مراد ازدواجشان را تهیه کنند و تا رقم خوردن سرنوشت پسرانی که از روزنه سقف منزل دختر مورد علاقه خود رسم ‘ شال انگلی ‘ را اجرا می کردند.
در گذشته مردم مازندران از ماهها قبل گته گته کنان زمان چهارشنبه سوری و آماده شدن برای این جشن دورهمی را به یکدیگر اعلام می کردند و با غروب آخرین سه شنبه با هدف استقبال و آماده شدن برای ورود به سال جدید در هر نقطه از استان با آیین و سنت هایی همراه می شدند که برگرفته از تاریخ ، فرهنگ و خصایص مردم آن منطقه بود ، آئین هائی که با همه رنگارنگی و تفاوت ، یک وجه مشترک داشتند و آن ایجاد شادی و نشاط در ساعت های پایانی سال بود.
علی حسن نژاد پژوهشگر آئین و سنت های مازندران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت : چهارشنبه سوری جشنی است که به جز ایران در 10 کشور دیگر با آیین های نزدیک به هم برگزار می شود .
وی با اشاره به اینکه چهارشنبه سوری سرآغاز و طلیعه جشن نوروزی است که با ‘ سیزده به در ‘ تمام می شود ، افزود : آنچه در رسوم و سنت های چهارشنبه سوری پیداست خوشحالی ، ابراز با هم بودن و برگزاری جشن است و از ماهها قبل مازندرانی ها آمدن این جشن را به یکدیگر خبر می دادند تا با این شادی و همدلی قبل از آغاز سال جدید خطی بر پایان زمستان سرد بکشند .
این پژوهشگر با اشاره به اینکه آیین های چهارشنبه سوری در گذشته در مازندران با سورنا نوازی و آذین بستن شهر و مغازه ها همراه بود ، ادامه داد : سور چهارشنبه سوری به معنای رنگ سرخ و یا گل سرخ و علت تسمیه هم آتش افروختن است با برافروختن کپه ها در نزدیکی منازل افراد همراه بود و اهالی خانه چه زن و چه مرد برای رفع و دوری بلاها و بدی ها از روی آتش می پریدند .
حسن نژاد به اعتقاد و باور مازندرانی ها بر تعداد کپه های آتش تاکید کرد و گفت : بر اساس این اعتقاد پنج ، هفت و یا 9 کپه را در این مراسم آتش می زدند و چوپانان و گاوداران یا ‘ گالش ‘ ها نیز با جمع کردن کپه های بزرگ سرشاخه های درختان که در زمستان حیوانات برگ های آنها را خورده بودند ، نگه داشته و در چهارشنبه سوری آتش می زدند .
** آئین کوزه شکنی
وی افزود : مازندرانی ها در شب چهارشنبه سوری کوزه‌های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده و از بالا به پایین پرت می‌کردند و آن را می‌شکستند تا کوزه نویی را جایگزین ظرف سفالی پیشین خود کنند، چون بر این باور بودند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می‌شود که با شکستن کوزه، رفع خواهند شد .
این پژوهشگر با تاکید بر این که شادی و خوشحالی در تمامی آداب و سنت های مازندرانی ها در چهارشنبه سوری مورد نظر بود ، ادامه داد : برای خوشحال شدن کودکان ، سکه ای در کوزه گذاشته می شد تا انداختن و شکستن کوزه ، باعث خوشحالی کودکان شود.
وی چهارشنبه سوری را آغاز فصل غذائی جدید در مازندران هم معرفی کرد و گفت : پخت انواع آش ها همچون ‘آش چهارشنبه سوری ‘ بویژه در لاریجان آمل ، ‘آش چهل گیاه’ ترکیبی از چندین گیاه و ‘آش ترش ‘ انجام می شد که هنوز هم ردپای این بخش از سنت چهارشنبه سوری در مازندران باقی است .
حسن نژاد آش دادن به همسایه ها را با ویژگی خاص آن به عنوان سنت چهارشنبه سوری در مازندران عنوان کرد و افزود : ظرف آش بدون اینکه شسته شود به صاحبش پس داده می شود با این اعتقاد که ازاین طریق مهر و مهربانی بیشتر شود .
این پژوهشگر شعر خوانی دستجمعی هنگام پریدن از روی آتش را یکی از آئین های چهارشنبه سوری در مازندران برشمرد و گفت : اشعار معمولا به زبان فارسی یا مازندرانی خوانده می شد تا مورد توجه همه قرار بگیرد مانند این اشعار که اصولا اعضای خانواده با هم می خواندند ‘ چهارشنبه سوری کِمبه – پارِ دستوری کِمبه – مِه زردی بوره تِه کش – تِه سِرخی مهِ کش ‘.
** وصله های ناجور
حسن نژاد استفاده از وسایل آتش افزای مدرن را وصله ناجور فرهنگ دانست و گفت : سابقه اتفاقات فرهنگی گذشته نشان می دهد که اینگونه رفتارها مورد قبول نبوده و به مرور پس زده می شوند .
وی از آتش زدن پرندگان و چهارپایان با قیر در چهارشنبه سوری به عنوان یکی از وصله های ناجورفرهنگی در حدود 50 سال پیش نام برد و ادامه داد : این آداب تحمیلی و غلط به مرور از سوی جامعه و مردم پس زده شد .
این پژوهشگر مازندران معتقد است که برخی رفتارهای پرخطر چهارشنبه سوری در زمان حاضر به مرور زمان رخت می بندند و کمرنگ می شوند و مردم با آگاهی دادن به سمت آداب و سنت های گذشته بر می گردند .
وی افزود : شادی ، خوشحالی با دور همی هایش ویژگی اصلی در برگزاری آیین ها و سنت های مازندران در مناسبت های مختلف است ، اما امروز با ورود برخی کارها در مناسبت های تاریخی آن هم به بهانه شاد شدن باعث شده تا اصل و ریشه این برنامه ها مغفول بماند .
** شادی ، پیوست جدائی ناپذیر چهارشنبه سوری
عباس مهدوی از فعالان رسانه ای و کارشناس در حوزه آئین و رسوم مازندران در توصیف ویژگی های رسوم مازندران از جمله چهارشنبه سوری ، شادکامی را به همراه اجرای برنامه ها در دورهمی های این برنامه از اصلی ترین فاکتور برشمرد ، شادکامی هایی که به اعتقاد او با انجام و اجرای یکسری کارهای سنتی توسط دختران و پسران جوان انجام می شد .
وی افزود : تمامی نقاط کشورمان مملو از رسوم و سنت هایی برگرفته از فرهنگ و آداب همان منطقه است که خود منشا خیر و شادی بوده است .
مهدوی گفت : کشورهایی در دنیا فاقد این ظرفیت ها هستند که با استفاده از شیوه و اسلوب های جدید به دنبال تزریق شادکامی و مهربانی با یکدیگر هستند اما خوشبختانه کشور ما و به تبع استان مازندران مملو از آیین ها و سنت هایی که می تواند این شادی ها را رقم بزند .
این کارشناس فرهنگی غفلت از این آئین ها و سنت ها و روی آوردن به شیوه های نوین برای شادی آفرینی در جشن ها و مناسبت های تاریخی را آسیبی بر پیکره جامعه و فرهنگ دانست و اضافه کرد : این در حالی است که با استفاده از ظرفیت های بومی می توان بهتر و با کیفیت تر به مقصود برسیم .
وی با اشاره به اینکه کورسوی امیدی برای احیای سنت و آیین ها در مازندران روشن شده است ، ادامه داد : وجود 71 اقامتگاه بوم گردی در استان که برگزاری برنامه های آیینی ، پخت و آماده کردن غذاهای محلی ، اجرای سبک زندگی سنتی و انجام بازی های محلی جز برنامه های آنان است را می توان از آن جمله نام برد .
منبع: ایرنا
