قاریان قرآن با دانستن مقامات و الحان و تطابق الحان با معنا به مرحله ای می رسند که می توانند در قرائت قرآن، حالات و روش های زیر را در پیش بگیرند:
مبسوط خوانی
در این نوع از قرائت، فقط از یک مقام به صورت گسترده استفاده می شود. شروع، سپس اوج و بالاخره فرود، تماما در همان مقام انجام می شود. به عنوان مثال: قاری قرآن تلاوت خود را با مقام بیات آغاز می کند و وارد مقام دیگری مثلا رست می شود و زیر بنای قرائت خود را بر این مقام قرار می دهد. ترکیب قرار، جواب و جواب جواب در طول قرائت صورت می گیرد و در نهایت با مقام بیات به پایان می رسد. این نوع از قرائت جهت آموزش الحان و ترتیل خوانی کاربر زیادی دارد.
تنوع خوانی
در این نوع از قرائت، قاری بیش از یک مقام را اجرا می کند و حداقل باید از چهار مقام استفاده کند و به مبدل های مناسب و مطلوب توجه خاصی داشته باشد. این نوع قرائت دارای دو سبک است:
1- سبک کلاسیک: در این سبک سه گام هر مقام (قرار ،جواب و جواب جواب) کاملا رعایت شده، به ترتیب خوانده می شود که برای آموزش بسیار مفید است.
2- سبک فنی: در این سبک ترکیب مقامات جایگاه مهمی دارد و حتی می توان از روش حذفی نیز استفاده کرد. مثلا: از قرار یک مقام به جواب مقام دیگری منتقل شد یا قرار چند مقام را دنبال هم خواند. این سبک بسیار پیچیده و مشکل است و مهارت خاصی را می طلبد.
ترکیز خوانی
قاری در این نوع از قرائت، یکی از مقام های اصلی را به عنوان بستر و محور و پایه انتخاب کرده و در هنگام تلاوت از مقام های دیگر به صورت محدود استفاده می کند و سپس به نغمه اصلی که آن را محور و پایه تلاوت خود قرار داده بود برمی گردد. زمان انتقال یا اشاره به مقام دیگر وقتی است که مقام پایه به گوشه مشترک یا مشابه رسیده باشد.
معمولا دو مقام رست و نهاوند را به دلیل گستردگی و وسعتی که دارند به عنوان محور و پایه قرائت قرار می دهند . از جمله کسانی که بیشتر به این روش قرائت می کنند می توان از استاد محمد محمود طبلاوی و سید سعیدی نام برد.
ترکیب خوانی
در این نوع از قرائت، نغمات و مقامات و اجزای آن در یک نفس صورت می گیرد. به این نوع قرائت، «مرکب خوانی» نیز می گویند و سه قسم دارد:
1- قرائت ترکیبی متماثل
در این نوع قرائت، اجزای مختلف یک مقام با یکدیگر ترکیب می شوند. مثلا قرار و جواب یا جواب جواب یا هر سه مرحله را با هم ترکیب می کنند و در یک نفس می خوانند و حالات مختلف در یک مقام را پدید می آورند.
2-قرائت ترکیبی متجانس
در این نوع قرائت، اجزای دو مقام که با یکدیگر مشابه و همگون هستند ترکیب می شوند. مثلا دو مقام صبا و حجاز که شبیه به هم و نزدیک به یکدیگرند به طور مستقیم و بدون نیاز به مبدل یا مقام عبوری با هم ترکیبی می شوند. مثل: مقام رست با چهارگاه، صبا با عجم، سه گاه با حجاز، بیات با رست و ... . البته در این گونه قرائت اجزای داخلی یک مقام را با اجزای مقام دیگر(همگون) می توان ترکیب کرد. مانند: ترکیب قرار بیات با قرار رست یا ترکیب جواب رست با جواب چهارگاه و امثال آن.
3- قرائت ترکیب متباعد
در این نوع قرائت، اجزای دو مقام که با یکدیگر ناهمگون و نامتشابه هستند ترکیب می شوند. مانند مقام سه گاه و صبا یا نهاوند و بیات که به راحتی با هم قابل ترکیب نیستند و ترکیب آن ها به مبدل های لحنی نیاز دارد. مثلا گوشه دشتی در نهاوند برای ورود به صبا و بیات نیاز دارد.
در توضیح و تکمیل این بحث به ذکر چند مطلب می پردازیم:
*برخی فروعات و گوشه های مقامات، از ترکیب آن ها با یکدیگر به دست می آید. مانند بیات نوا که از ترکیب دو مقام بیات و نهاوند به دست می آید یا رمل که از ترکیب دو مقام صبا و سه گاه حاصل می گردد و نیز بیات شور که حاصل ترکیب دو مقام بیات و حجاز است.
*حالتی خاص از ترکیب مقامات وجود دارد که یک مقام در مایه مقام دیگر خوانده می شود. در این صورت مقام اول پایه و اساس قرائت بوده و در عین حال بویی از مقام دیگر نیز شنیده می شود. البته برای این نوع از قرائت به مهارت خاصی نیاز است.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی 