معرفی شهرستان طالقان ؛ روستایی تاریخی در قلب البرز

امروزه استان البرز به یک استان بسیار بزرگ تبدیل شده. نزدیک بودن این استان به پایتخت دراین گسترش بی تأثیر نبوده شهر کرج به عنوان بخشی از استان البرز گسترش پیدا کرده است.با وجود جمعیت رو به رشد این استان هنوز هم میتوان آن را یکی از استانهای غنی از نظر منابع طبیعی دانست. یکی از دیدنی ترین مناطق استان البرز، شهرستان طالقان است. شهر طالقان در قسمت شمال غربی استان البرز قرار دارد. منطقه ی شهرستان طالقان دره ی سرسبزی است که از شرق به روستای گراب و گردنه عسلک منتهی میشود که به جاده ی چالوس میرسد. شهر طالقان از غرب به روستای پرگه و گردنه انگه میرسد که سرانجام به الموت و استان قزوین میرسد. شهرستان طالقان از 80 روستا تشکیل شده که تعداد زیادی از آنها در دامنه ی رشته کوه البرز یا در جوار رودخانه ی شاهرود هستند. بیشتر این روستاها قدمتی طولانی دارند. کاوش های باستان شناسان در این مناطق به کشف آثار تاریخی طالقان از هزار تا دو هزار سال قبل از میلاد مسیح منتهی شده است. این مسئله خود گویای قدمت این منطقه میباشد. زمانی مهاجران شمالی در شهر طالقان سکونت میکردند. در این متون قدیمی نامی از شهرستان طالقان به صورت مستقیم نیامده اما در کتابهای تاریخی و نوشته های آرتور کریستین سن از محلی به نام «شهرگ» نام برده شده که در ولایت «مورتا» در جنوب منطقه دیلم قرار داشته است که تقریباً در حدود فعلی شهر طالقان امروزی می باشد و به آثار تاریخی طالقان اشاره دارد.

گلیرد، محل تولد آیت الله کاشانی

دو روستای شهر طالقان که در صنعت گردشگری آن فعالیت دارند روستاهای گلیرد و کرکبود میباشند. این روستا خود یکی از آثار تاریخی طالقان به حساب می آید. روستای گلیرد شهرستان طالقان همچنین از نظر تاریخی اهمیت ویژه ای دارد .زیرا این روستا محل تولد آیت الله طالقانی میباشد. این روستای خوش آبو هوا معماری سنتی زیبایی دارد و خانه آیت الله طالقانی یکی از جاذبه های گردشگری در این روستا است که هنوز هم وجود دارد. ضمن اینکه داخل این روستا یک حمام تاریخی نیز وجود دارد. روستای گلیرد زیبایی های طبیعی و معماری زیادی دارد. فضای این روستا انسان را به چندین سال قبل میبرد. فضای طبیعی این منطقه نیز منحصر به فرد است. وجود خانه آیت الله طالقانی که امروزه تبدیل به یک موزه کوچک خانگی شده باعث جذب گردشگران شده است. داخل این خانه کلیه لوازم شخصی آیت الله طالقانی و تاریخچه زندگی ایشان قابل ملاحظه میباشد.قدمت این خانه قدیمی در حدود صد سال است و سال 1377 به ثبت ملی رسید. در روستای گلیرد انواع مختلفی از بخاری های سنتی، محصولات چوبیف تولیدات کرباس ، گلیم ، جاجیم ، جوراب و دستکش و شالگردن تولید میشود. از این روستا میتوانید گردو، لواشک های محلی و انواع خشکبار را به عنوان سوغات با خود ببرید. همچنین باستان شناسان در این منطقه یافته هایی به دست آورده اند که متعلق به حدود ششصد سال پیش میباشد. معماری روستای گلیرد از معماری سنتی شهر طالقان گرفته شده است. خانه های روستا اکثراً کاهگلی هستند و به سبک معماری قدیمی ارسی هایی از چوب درخت توت و گردو دارند. جالب است بدانید در این روستا کلون هنوز کاربرد خودش را حفظ کرده است. همچنین در روستا کتیبه های 600 ساله ای وجود دارد. از مهمترین بخش های این سفر میتواند بازدید از چشمه ی فوق العاده گلیرد باشد. به گفته مردم محلی این چشمه بهترین آب را در منطقه شهرستان طالقان دارد و در گذشته بسیار پر آب بوده . امروزه نیز این چشمه برای مصارف کشاورزی و آبیاری باغ ها و همچنین آب مورد نیاز منازل استفاده میگردد.

 کولج، داستانی از دو برادر

یکی از روستاهای مشهور منطقه شهرستان طالقان روستای کولج میباشد. این روستا که در جوار سه روستای زیبای حسنجون، خسبان و میراش قرار دارد مسیری به سمت شهرستان طالقان است و از سالها پیش مسیر رفت و آمد روستائیان منطقه و مرکز شهر طالقان بوده است. روستای کولج شهر طالقان، به دو قسمت کولج بالا و پایین کولج تقسیم شده. دلیل این دو قسمت شدن روستا را اهالی اینطور بیان میکنند که این ماجرا به دو برادر برمیگردد که از قزوین به روستای کولج مهاجرت میکنند. بعد از یک اختلاف دو برادر از هم جدا میشوند. یکی از آنها به بالا کولج میرود و نام محله خود را کوله میگذارد و برادر دیگر در نقطه ای که امروزه روستای کولج قرار دارد میماند مردم محلی معتقدند که نام کولج از جوابی آمده که دو برادر به سوال مردم درباره اختلاف خود داده اند. یعنی زمانی که مردم از دو برادر لجوج درباره لجبازی شان سوال میکردند آن دو جواب میدادند :«کو لج؟» که معنای آن در زبان محلی این بود که قهر و لجاجتی در میان نیست. این جواب موجب شد که نام روستا به کولج تبدیل شود. دو قسمت روستای کولج (کولج بالا و کولج پایین)هرکدام یک مسجد دارند و در وبلاگی که اهالی روستا ساخته اند گفته شده که مرسوم است در روز تاسوعا و عاشورا دسته های مساجد به دیدار هم بروند به این ترتیب که در تاسوعا دسته کولج پایین به مسجد کولج بالا و در روز عاشورا دسته کولج بالا به مسجد کولج پایین میرود.به دلیل سفال های سرخ و نخودی رنگی که در تپه های جنوب قبرستان این روستا پیدا شده قدمت روستا را به دوره قاجار نسبت میدهند اما شواهد باستان شناسی میگویند که این روستا بسیار بیشتر از این قدمت دارد و حتی ممکن است قدمت آن به دوره سلجوقیه برسد. در این منطقه قلعه تاریخی کولج قرار دارد. این قلعه که به اسم قلعه منصوریه نیز شناخته میشود در سال 521 در اختیار حکومت اسماعیلیان بود. دید این قلعه به منطقه شهر طالقان واقعا زیباست  و از قلعه های مشهور دوران اسماعیلیان است. از افراد مشهور متولد این روستا میتوان به شهید سرلشگر فلاحی اشاره کرد که در دوره جنگ هم رزم شهید چمران و رئیس ستاد مشترک ارتش بودند. تندیس این شهید در ورودی شهرستان طالقان وجود دارد. 

میناوند، همسایۀ  قلعه اسماعیلیان

در همسایگی قلعه اسماعیلیان، از آثار تاریخی طالقان، روستای میناوند قرار دارد. روستای بالایی این منطقه باریکان است که محل تولد فوتبالیست قدیمی ایران مهرداد میناوند نیز میباشد. اهالی میناوند ترک زبانند و در قسمت بالایی قلعه تاریخی ارژنگ زندگی میکنند . چیزی که مردم این روستا را در این منطقه مشهور کرده است اتحاد و همبستگی اهالی آن است. احترام به بزرگترها در این منطقه  به شدت رعایت میشود. حرف بزرگان روستا بدون هیچ بحثی توسط اهالی پذیرفته میشود. آئین های میناوندی ها در جشن و عزا بسیار جالب است. تمام اهالی روستا که جمعیت کمی هم نیستند در جشن های عروسی شرکت میکنند و داماد به احترام حضور مهمانان در طول جشن روی پا می ایستد. این روستا برفراز یک منطقه کوهستانی قرار داد و آخرین روستا در شهر طالقان است. دشت های وسیع و کوهستانهای بکر چشم اندازهای زیبایی در روستای میناوند به وجود آورده است. در نزدیکی این روستا اردوگاهی ساخته شده که برای کوهنوردان و ورزشکاران محل استراحت مناسبی است. ضمن اینکه چشمه آب روستا نیز به این منطقه حال و هوای خوبی داده است.

آثار تاریخی شهرستان طالقان

حمام شهرک

حمام قدیمی شهر طالقان یک اثر تاریخی شهرستان طالقان محسوب میشود. سنگ نوشته ای که در جوار این حمام وجود دارد زمان ساخت آنرا سال 1261 قمری در نظر گرفته است. ساختمان حمام از سنگ و آهک و آجر ساخته شده و به شیوه حمام های قدیمی سربینه و خزینه دارد. طاق های حمام به شکل گنبد هستند. قسمتهایی از این آثار تاریخی طالقان که در طول زمان آسیب دیده است توسط ادارۀ میراث فرهنگی تعمیر و بازسازی شده است.

حمام تاریخی میر

یکی از آثار تاریخی طالقان  حمام تاریخی میر است. اسن حمام در قسمت جنوبی شهرستان طالقان روستای میر قرار دارد. شهرت این روستا به حمام تاریخی آن است که از دوره قاجار بازمانده. طاق ها و گنبدهای این حمام زیبا معماری سنتی دوره صفویان را نمایش میدهد. ساختمان حمام خزینه سرد و گرم و تون خانه را شامل میشود. این اثر در تاریخ 12 بهمن 1381 با شمارهٔ ثبت 7061 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مقبره امامزاده میرسعید

یکی دیگر از آثار تاریخی طالقان این امامزاده در مکان مرتفعی در روستای هرنج، در فاصله حدود 4 کیلومتری شمال شهرک، مرکز شهر طالقان، قرارگرفته و بقعه و بارگاه آن، از دور دست، قابل مشاده است. بنای اولیه این بقعه مربوط به قرن نهم و دهم هجری است، در یکی از زیباترین مناطق کوهستانی شهرستان طالقان در ضلع غربی روستای حسنجون و سیدآباد واقع شده است. به گفته برخی مراجع، سلسله نسب امام زاده، حسن ابن زکریا ابن محمد ابن امام زین العابدین (ع) میباشند. ایشان امامزاده ایست معروف و از کرامت او بسیار سخن میگویند مردم از دور و نزدیک برای زیارت به آنجا میروند و برای کسب ثواب و بردن اجر اخروی و برآمدن حاجات شان در زندگی به او متوسل شده و عرض ادب میکنند و در درگاه خدا راز و نیاز می نمایند. مرحوم حبیب اله برنگی در کتاب سیمای طالقان ایشان را امام زاده قاسم نامیده و گفته شده که آن جناب از ذریه حضرت امام موسی کاظم علیه السلام است، ولی شجره نامه ایشان دیده نشده است. این بنا گلدسته، گنبد یا سنگ قبری ندارد و ساخت آن به قرن نهم و دهم هجری برمیگردد. برطبق کتیبۀ موجود امامزاده قاضی میرسعید در سال 926 هجری قمری زندگی می کرده اند.

بقعه امامزادگان آسفاران

از دیگر آثار تاریخی طالقان این دو امام زاده از نوادگان امام محمد تقی علیه السلام هستندکه مقبره آنها در روستای آسفاران قرار گرفته است. بنای اولیه این ساختمان به قرن هفتم و هشتم هجری برمیگردد و دارای ضریح چوبی است. در این اواخر گنبد آن مورد بازسازی قرار گرفته است. در اطراف این بنا قبرستان عمومی روستا با درختان بلند و تنومندش قرار گرفته است. این درختان هم از حیث قدمت خود بخشی از آثار تاریخی طالقان محسوب می شوند.

باریکان، روستایی برجای مانده از مادها

مجموعه ی مورد توجهی از آثار تاریخی طالقان در این روستا وجود دارد. روستای باریکان روبروی مسیر اصلی دسترسی به سد طالقان و کمپینگ محدود سد طالقان قرار دارد. طبق تحقیقات باستان شناسی که توسط دکتر ملک زاده از باستان شناسان مطرح ایران منتشر شد، قبیله پریکانی ها قرن ها قبل در دره شهر طالقان مستقر شدند روستایی که این مردم بنا نهادند باریکانو یا باریکان نام داشت نیز در همین مکان قرار داشت. حدسیات باستان شناسان درباره این منطقه این بود که شاید این روستا سرزمین پریکانیان مادی باشد که پادشاه هخامنشی کورش پدربزرگ خودش را که از قبیله ماد بود به آن تبعید کرد تا از پایتخت دور باشد و امکان توطئه در آنجا برای او فراهم نگردد. باریکان در لغت به معنی سرزمین حاصل خیز میباشد. آثار تاریخی به دست آمده و تحقیقات باستانشناسان قدمت این روستا را به دوره مادها نسبت میدهد. براساس نظرات باستان شناسان، تاریخ روستای باریکان به شاهک نشین باریکانو در سرزمین مادها برمیگردد جالب است بدانید که ساکنان روستای باریکان از اقوام تات محسوب میشوند و به زبان تاتی گفتگو می نمایند. اگرچه این روستا از نظر تاریخی تاریخچه ای بلند دارد اما شکل گیری آن را به شکل کنونی به دوره نادرشاه افشار نسبت میدهند (حدود 270 سال قبل). بر طبق آنچه گفته میشود یکی از فرماندهان نادرشاه به اسم شاه مراد که در جنگ هرات کشته شد این روستا را بنا کرده. در طول حملۀ مغولان به منطقه شهر طالقان که در آن قلعه های اسماعیلیه تصرف و تخریب شد در این روستا نیز قلعۀ تاریخی ارژنگ تخریب گردید.
برای رسیدن به قلعۀ ارژنگ باید چند ساعتی را در کوهستانهای اطراف روستا کوهپیمایی کنید. این قلعه به دست کیا محمد بن بزرگ امیر ساخته شد. علاوه بر این قلعه ی تاریخی، باریکان دو غار اصلی نیز دارد که یکی از آنها در سالهای دور محل تأمین آب نوشیدنی اهالی روستا بود. غار دیگر روی دامنۀ یکی از تپه های همجوار روستا به نام خوزه کول قرار دارد و دهانه آن مسدود است.
پیران و اهالی قدیمی روستا که وارد غار خوزه کول شده اند معتقدند این غار یک غار دست ساز است و به دست انسانها ساخته شده. اینطور که به نظر میرسد در زمان حملۀ مغول ها این مکان برای پنهان شدن از قتل عام ودر امان نگه داشتن حیوانات به دست انسانها استفاده میشده است. منطقه باریکان تا حدود 20 سال قبل کشاورزی خیلی خوبی داشت. در این منطقه گله داری و باغداری رواج داشت و کشت گندم و جو نیز کشت قالب در منطقه بود که امروزه از کشاورزی این منطقه فقط تعدادی از باغهای میوه برجا مانده اند. با افزایش سفر گردشگران و علاقه مندان به طبیعت این منطقه نیز تا حدودی از فشار و تخریب در امان نمانده. در قسمت ورودی روستا به دلیل رفت و آمد مکرر اتوموبیل های گردشگران و مسافران زمینهای کشاورزی آسیب دیده. در نتیجه کشاورزان برای کاشت محصولاتشان باید خاک را چندین بار زیر و رو کنند. همچنین روستای باریکان یک رودخانۀ اصلی نیز دارد که در ماههای بارانی پر آب است ولی در تابستان خشک میشود. این رودخانه زمانی در تمام طول سال آب روستا را تامین میکرد؛ اما با کم شدن میزان آبهای زیرزمینی و استفاده نابجا این رود نیز رو به خشکی میرود. از دیگر مناطق این روستا میتوان به غار و چشمۀ پنجه علی که در بخش بالایی روستا قرار گرفته اشاره کرد.
باریکان یکی از روستاهای متوسط  شهرستان طالقان می باشد. امروزه این روستا زمینهای کشاورزی زیادی ندارد اما در گذشته بخش مهمی از درآمد اهالی روستا از کشاورزی تامین میشده. مزرعه داران این منطقه به دو صورت دیم و آبی کشت می کنند. زمین هایی که کشت آبی دارند در امتداد بخش جنوب به شمال روستا در جوار رودخانه باریکان قرار گرفته اند. مزرعه های دیمی این منطقه با آب رودخانه باریکان آبیاری میشوند و کشاورزان براساس نوبت آبی تایین شده به فاصله هرشش روز به مزارع آب رسانی میکنند. ضمن اینکه بعضی از مزرعه داران از چشمه های این حوالی برای آبیاری مزارع استفاده میکنند از جمله مشهورترین چشمه های این منطقه چشمه آقا چشمه و باریکانی چشمه میباشند. اهالی باریکان مانند بقیه روستاهای شهرستان طالقان به جز کشاورزی به دامداری نیز میپرداختند. در گذشته بیشتر اهالی این روستا از گاو نر، قاطر و الاغ در کشاورزی استفاده مینمودند. همچنین با پرورش گاو ماده، قوچ، گوسفند و میش و بز و همچنین مرغ و خروس روزگار میگذراندند. مهاجرت مردم منطقه به شهرهای بزرگی مثل تهران و کرج نزدیک پنجاه سال قبل شروع شد. کشاورزی و باغداری در روستا کم و کمتر شد و تقریبا دیگر کسی در این منطقه دامداری نمیکند. از مزرعه های این منطقه به جز تعداد کمی از باغها و مزارع آبی کشت در بقیه مزارع متوقف شده است.

درخت هزارسالۀ فشندک یک میراث طبیعی

یکی از روستاهای پر گردشگر شهر طالقان روستای فشندک میباشد. این روستا جمعیت زیادی دارد و عده بسیاری از شخصیتهای هنری و فرهنگی کشور در این روستا متولد شده اند. از جمله مشهورترین افرادی که در این روستا بودند برادران امیدوار و استاد پرویز کلانتری میباشند. در داخل این روستا یک درخت بسیار قدیمی هست که قدمت آن را هزار سال میدانند و بخشی از آثار تاریخی طالقان را تشکیل داده است. همچنین در این روستا دو مکان گردشگری نیز وجود دارد. در ابتدای روستای فشندک، بخش محمود کلایه روستا قرار دارد که پر از باغهای میوه است. مسافران میتوانند شب را در آلاچیق هایی که در باغ ها درست شده سپری کنند و از مناظر زیبای سد طالقان و آب و هوای خوب این منطقه لذت ببرند. باغ های این ناحیه بیشتر درختهای آلو، گردو، آلبالو، سیب و گیلاس را دارا هستند. همچنین مرداب زیبایی نیز در این منطقه وجود دارد که اب آن به باغ های منطقه میریزد.این مرداب قبل از این هیچ حصاری نداشت اما در چند سال گذشته بی دقتی و تخریب گردشگران منطقه موجب شد که اطراف آن را حصار و فنس نصب کنند. به این ترتیب درختان و باغهای این ناحیه از خطر شکستن و کثیفی و آتش در امان می مانند. در روستای فشندک شهرستان طالقان یک منطقه گردشگری وجود دارد که بنام شهرک غرب شناخته میشود. این منطقه ساختمانهای ویلایی زیبایی دارد. علاوه بر این دو گونۀ کمیاب پرندگان ایران یعنی هما و مرغ حق نیز دراین روستا دیده شده اند و از نظر طبیعی این منطقه برای پرنده شناسان اهمیت زیادی دارد. همچنین در روستای فشندک یک حمام تاریخی نیز وجود دارد. این حمام در دوره صفویه ساخته شده و به شیوه حمامهای آن دوران سربینه، گرمخانه، خزینه و تون دارد.

ایستا، سرزمین گوشه نشینان

دربارۀ این روستای مرموز اطلاعات زیادی در دست نیست. محققان اهالی این منطقه را منتظران یا اهل توقف می نامند و روستای آنها را با نامهای فانوس آباد، ترک آباد یا ایستا نامیده اند. ورود به این روستا برای غریبه ها کاملاً ممنوع است و خود یکی از آثار تاریخی طالقان است. اهالی روستا فقط به تعداد کمی از علمای دینی اجازۀ ورود داده اند و حتی ارتباط خودشان را با بقیۀ بخش های شهرستان طالقان نیز قطع یا به شدت محدود نموده اند؛ اما از آنچه دربارۀ روستا شنیده شده این است که این روستا هیچ یک از نشانه های تمدن امروزی را در خود ندارد. مردم این روستا مزارع خود را در اطراف رودخانۀ شاهرود بنا کرده اند. خانه های کاهگلی روستا با نظم خاصی در کنار هم چیده شده اند. این مردم از آب لوله کشی یا برق استفاده ای نمیکنند. حتی روی زمین آسفالت هم راه نمیروند تا به اعتقاداتشان صدمه ای وارد نشود. آنها زندگی خودشان را در آرامش و جدا از همۀ دنیا سپری میکنند. با هیچ کس کاری ندارند و از ارتباط داشتن با بیرون روستا نیز تا حد امکان پرهیز می نمایند. روستا مدرسه ندارد و آموزشهای داخل آن به صورت مکتبخانه اعمال میشود و به آموزش متون دینی، قرآن و خوش نویسی میپردازند.
مهمترین سند درباره توصیف روستای ایستا را منصوب به حسین عسگری میدانند که پژوهشی درباره اهل توقف در شهر طالقان انجام داده. به طوری که در این پژوهش نوشته شده از اواخر دهۀ شصت، در شرق یکی از دیدنی ترین مناطق استان البرز، شهرستان طالقان است. سکونتگاهی شکل گرفت. این منطقه را ترک آباد یا فانوس آباد هم میخوانند و مرتبط با پیروان میرزا صادق مجتهد تبریزی میباشد (وفات سال 1311) که به تجدد گریزان معروف هستند. مردم این منطقه از امکانات جدید و مدرن استفاده نمیکنند و سبک زندگی متناسب با صد سال گذشته را دارند. با گذشت سالها همچنان از میرزا صادق تبریزی تقلید میکنند. تا سالها اهالی این منطقه اسماعیلی مذهب شناخته میشدند و مردم آنان را از پیروان حسن صباح و اسماعیلیان میدانستند؛ اما در حقیقت این مردم افرادی هستند که روستای خودشان را با پیروی از اسناد فقهی میرزا صادق مجتهد تبریزی بنا نمودند و همۀ آنها شیعۀ دوازده امامی میباشند. مردم این روستا شناسنامه ندارند. از نظر امکانات نیز بسیار محدود هستند. در این روستا نه از آب لوله کشی خبری هست نه از گاز و برق و تلفن، اهالی روستا رادیو و تلویزیون ندارند. مطبوعات در میان آنها جایی ندارد. از نظر بهداشت و درمان در حد صد سال قبل هستند. آموزش و پرورش ندارند و از کامپیوتر استفاده نمی کنند. در حقیقت این مردم زندگی جداگانه ای از تمام دنیای اطراف دارند. یک زندگی برپایه اصول بیش از صد سال قبل. برای رفت و آمد به شیوه صدها سال قبل از کالسکه های اسب دار استفاده میکنند.
برطبق شایعات، چنانچه جوانان این ناحیه بخواهند در خارج از روستا ازدواج نمایند باید روستا را برای همیشه ترک کنند. در سنت های اهالی این ناحیه عروسی و عزا وجود ندارد. تلاش آنها سیر و سلوک و انتظار ظهور است. یکی از فقیهان مشهور دوران مشروطه بنام میرزا صادق مجتهد تبریزی که با مشروطه مخالف بود و مخالف مدرنیزه شدن دنیا و تجدد بود. این طور که گفته میشود روستای ایستا با مهاجرت هواداران ایشان از تبریز به سمت شهرستان طالقان به وجود آمد.
آنطور که به نظر میرسد ورود به روستای ایستا امکان پذیر نیست. چنانچه فردی بخواهد به این روستا سفر نماید باید از اهالی روستا برای ورود اجازه داشته باشد. شما میتوانید مناظر اطراف این روستای زیبای شهر طالقان را از بیرون تماشا کنید و شگفتی های مهندسی سازی ساختمانها و نحوۀ چیدمان زمینهای کشاورزی در نزدیکی خانه ها را ببینید.