فرشتگان و غفران الهی

(1) (الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَستَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کلَّ شَىْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سبِیلَک وَ قِهِمْ عَذَاب الجَْحِیمِ)(2)

سبقت رحمت الهی بر غضبش
 

از منابع دینی این حقیقت استفاده می شود که رحمت خداوند متعال، بر غضبش سبقت دارد:
«یا من سبقت رحمته غضبه». خداوند سبحان، هم رحمت دارد و هم غضب؛ ولی رحمت او اسم ذاتی، کمال ذاتی و صفت ذاتی جمال حق است و غضب از اسما و صفات فعلی او است. رحمتش از ذاتش بر می خیزد و غضبش از تخلّف مخلوق متولد می شود.(3) از روایات به دست می آید که رحمت خدا بر غضبش پیشی می گیرد. این سبقت، ابواب زیادی در حوزه ی معارف و حقایق دینی به میان می آورد که تفسیر و توضیح آن خارج از نوشتار حاضر است ولی همین قدر بدانید که قبول توبه ی حضرت آدم و به تبع آن انفتاح باب توبه، از آثار سبق رحمت حق بر غضب او است؛ فرستادن پیامبران، ابلاغ پیام، یاد دادن راه سعادت و شقاوت، یادی از انسان کردن و...از مقتضای سبق رحمت الهی بر غضب او است. همچنین باز کردن باب «ولایت» و قرار دادن آن انوار عرشی در جسد های دنیوی برای هدایت و دستگیری انسان ها، از باب پیشی گرفتن رحمت خداوند بر غضب الهی است. مبدل کردن سیئات به حسنات به واسطه کارهای خیر، از این باب است و... .

فرشتگان و غفران الهی
 

یکی از مظاهر آثار سبقت رحمت بر غضب، وجود گروهی از فرشتگان الهی است که به صورت دائم و علی الاتصال غفران الهی را برای انسان ها از خداوند طلب می کنند و این آمرزش را به آنان می رسانند. در واقع یکی دیگر از شئون ملائکه در خصوص انسان ها، طلب مغفرت و رساندن آن به انسان ها است. این گروه از ملائکه، مظاهر اسم «غفران» حق و وسایط آن هستند. به بیان دیگر، اینان به یک نظر مظاهر رحمت و به یک نظر مظاهر غفران اند؛ چرا که بر اثر این غفران، رحمت الهی را به انسان ها می رسانند، هر چند خود انسان ها از این حقیقت و یاری آگاه نباشند.
مأمور کردن گروهی از فرشتگان برای طلب و رساندن غفران الهی به انسان های واجد شرایط و قابل برای مغفرت، بیانگر این حقیقت است که نجات انسان های خاکی و رسیدن آنان به حیات طیبه، خیلی سخت است و برای نیل به آن در مسیر طاعت و عبودیت، نیاز به مدد رساندن الهی است و این دسته از ملائکه، مأمور و موظّف به این امر مهم اند. از این رو نباید به وسوسله ها و اغوائات شیطانی، در خصوص آسان بودن آخرت گوش سپرد و به سخنان مدعیان عرفان و استادی مبنی بر سهل الوصول بودن قیامت دل بست.
در دعای شب قدر پس از قسم به اسمای الهی و قرآن و...می گوییم: «ان تجعلنی من عتقائک من النار»؛ «مرا از کسانی قرار ده که از آتش جهنم رهیده و ایمن است». این زبان حال و گفتار اهل ایمان و عمل است؛ نه گفته ی کافران و مشرکان. اینکه در دعای شب عید فطر از خدا می خواهیم: «که از آتش نجاتم بده»، به دلیل شورای راه و سخت بودن وصول به حیات طیبه است. به هر روی مأموریت این گروه از فرشتگان، مدد رسانی مؤمنان برای نیل به مقصود است.

شواهد این امر
 

شواهد این امر عبارت است از:
1.( َتکادُ السَّمَاواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائکَةُ یُسَبِّحُونَ بحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَستَغْفِرُونَ لِمَن فى الأرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ)(4)
«چیزى نمانده که آسمان ها از فرازشان بشکافند و [حال آنکه‏] فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبیح مى‏ گویند و براى کسانى که در زمین هستند، آمرزش مى‏طلبند. آگاه باش در حقیقت خدا است که آمرزنده ی مهربان است».
بر اساس این آیه با تجلّیات جلال حضرت حق، آسمان ها شکافته می شود و در این مقام تجلّی جلال، فرشتگان هم مشغول تسبیح خداوند سبحان اند و هم برای انسان ها مغفرت می طلبند. البته نه برای هر کسی، بلکه برای جمعی که صلاحیت دارند. ازاین رو اطلاق و عمومیت «لمن فی الارض» در آیه، با روایاتی که خصوصیات اهل آمرزش را مطرح کرده اند، مقید و محدود می شود. در غیر این صورت باید گفت: طلب مغفرت برای انسان هایی نیز که در قالب شیاطین در روی زمین هستند، وجود دارد! حال آنکه مجموع آیات و روایات، این شمول و عمومیت مطلق را نفی می کنند. در پایان نیز به مؤمنان و صالحان امید می دهد که خداوند «غفور رحیم» است.
2.(الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَستَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کلَّ شىْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سبِیلَک وَ قِهِمْ عَذَاب الجَْحِیمِ)(5)
«کسانى که عرش [خدا] را حمل مى ‏کنند، و آنها که پیرامون آنند، به سپاس پروردگارشان تسبیح مى ‏گویند و به او ایمان دارند و براى کسانى که گرویده‏اند طلب آمرزش مى‏ کنند: پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد؛ کسانى را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده‏اند، ببخش و آنها را از عذاب آتش نگه دار».
این آیه ناظر به فرشتگانی است که به خدا ایمان آورده و مشغول تسبیح حق اند. آنان برای مؤمنان از درگاه ایزد منان آمرزش می طلبند. باید دانست که طلب غفران این گروه از فرشتگان، طلبی ساده و بدون نتیجه نیست؛ بلکه به اقتضا و سنن عوالم برتر و قرب و منزلت ملائکه خواستن آنان مساوی با ساری و جاری شدن رحمت ها، مغفرت ها و آمرزش ها برای مؤمنان و توبه کنندگان حقیقی است. این آیه طلب غفران این گروه از فرشتگان را فقط در خصوص مؤمنان و توبه کنندگان حقیقی، مطرح می کند که عمومیت و اطلاق آیه ی گذشته را خاص و مقید می سازد.
3.امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
«من کتم صومه قال [الله] عز وجل للملائکته: عبدی استجار من عذابی فاجیروه و وکل الله عز و جل ملائکة بالدعاء للصائمین و لم یأمرهم بالدعاء لاحد الا استجاب لهم فیه»(6)
«کسی که روزه ی [مستحبی] اش را از دیگران کتمان [و مخفی] کند، خداوند عز و جل به ملائکه اش می گوید: بنده ی من از عذاب من، به من پناه آورده است. به او پناه دهید و خداوند عز وجل ملائکه ای را برای دعا کردن برای روزه داران، موکل می کند و خداوند آنها را به دعا برای احدی مأمور نمی سازد؛ مگر آنکه دعای آنان در حق او مستجاب شود».
از این روایت به دست می آید که خداوند فرشتگانی را برای دعا و غفران نسبت به مؤمنان مأمور ساخته است و نیز بیانگر آن است که دعا کردن فرشتگان قرین استجابت است، یعنی دعا کردن همان و مستجاب شدن آن همان.
4.امام صادق (علیه السلام) فرموده است:
«استاذن ملک ربه ان ینزل الی الدنیا فی صورة آدمی فاذن له فمرّ برجل علی باب قوم یسأل عن رجل من اهل الدار فقال الملک: یا عبدالله ای شیء ترید من هذا الرجل الذی تطلبه؟ قال: هو اخ لی فی الاسلام احببته فی الله جئت لا سلم علیه، قال ما بینک و بینه رحم ماسة و لا نزعتک الیه حاجة؟ قال: لا، الا الحب فی الله عز و جل فجئت لاسلم علیه، قال: فانی رسول الله الیک، و هو یقول: قد غفرت لک بحبک ایاه فیّ»(7)
«فرشته ای از پروردگار اجازه خواست تا در تمثّل انسانی به دنیا نزول کند. پس خداوند به او اجازه داد. فرشته [در صورت انسانی] به مردی در مقابل درب منزلی، برخورد کرد که مرد خانه را از اهل خانه طلب می کرد. پس فرشته [خطاب به آن مرد] گفت: ای بنده ی خدا! از این مرد چه می خواهی که او را می طلبی؟ گفت: او برادر من در اسلام است [برادر دینی من است]، برای خدا دوستش می دارم. آمده ام تا سلامی به او دهم. آن فرشته گفت: آیا او از ارحام تو است؟ یا حاجت دیگری باعث آمدن تو شده است؟ مرد گفت: نه، [آمدن من] فقط به جهت حب خداوند عز و جل است؛ پس آمدم تا سلامی به او دهم. فرشته گفت: پس حقیقت آن است که من فرستاده ی خدا به سوی تو هستم و او می فرماید: به تحقیق بخشیدم [و آمرزیدم] تو را [به جهت آنکه] تو این مرد را به خاطر من دوست داری».
بر اساس این روایت فرشتگانی مأمور وصول و رساندن غفران الهی به بندگان صالح و خوب هستند. علاوه بر این در مواردی این گروه از فرشتگان، غفران خاصی می آورند؛ از جمله دیدن برادر مؤمن به جهت خداوند. پس هر چه محبت در راه خدا بیشتر باشد، طلب غفران از وسایط فیض او بیشتر خواهد بود. از این رو، عیادت مریض رفتن، زیارت قبور مطهر امامان از نزدیک و یا زیارت آنان از راه دور و ...غفران خاصی را از سوی ملائکه نصیب انسان می گرداند.
5.ابی بصیر نقل می کند:
«قال ابوعبدالله (علیه السلام): یا ابا محمد! ان الله عز ذکره ملائکه یسقطون الذنوب عن ظهور شیعتنا کما تسقط الریح الورق من الشجر فی اوان سقوطه و ذلک قوله عز وجل (یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا) و الله ما اراد بهذا غیرکم»(8)
«امام صادق (علیه السلام) فرمود: ای ابا محمد! خداوند ــ که عزیز است یاد و ذکرش ــ ملائکه ای [را مأمور کرده است تا ] گناهان را از پشت شیعیان ساقط می کنند؛ چنان که باد برگ را از درختان در هنگام ریزش می ریزاند. این [حقیقت ]، همان قول خداوند عز وجل است که: «به سپاس پروردگار شان تسبیح می گویند و برای مؤمنان طلب غفران می کنند». به خدا قسم! خداوند به این [مؤمنان] غیر شما [از شیعیان] را اراده نکرده است».
این روایت نیز به روشنی به وجود فرشتگانی اشاره دارد که با طلب مغفرت برای شیعیان مؤمن، باعث بخشش گناهان آنان می شوند.
در طلب غفران از محضر الهی، توسل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را نباید فراموش کرد و در واقع از آن حضرت خواست که در محضر پروردگار عالم طلب مغفرت کند؛ چرا که باب غفران از وجود مطهر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مرتبه ی والا و بالایش می جوشد و به مؤمن خوب می رسد. در مراتب بعد باید از اهل بیت و ائمه اطهار (علیهم السلام) آمرزش خواست؛ وجود مقدس آنان مجرای غفران حق است و بخشش و رحمت خداوند از طریق آنان، به ملائکه و از آنان به مؤمنان صالح می رسد. تا آنان رضایت ندهند، مغفرت از طریق ملائکه برای مؤمنان نیک کردار محقّق نخواهد شد و این همان حقیقتی است که در زیارت جامعه آمده است:
«یا ولی الله! ان بینی و بین الله عز وجل ذنوباً لا یأتی علیها الا رضاکم»
«ای ولی خدا! به راستی میان من و خدای عز و جل، گناهانی است که آنها را جز رضای شما برندارد».

پی‌نوشت‌ها:
 

1. 72/12/22 (مصادف با عید سعید فطر).
2.غافر (40)، آیه ی 7.
3.برای مطالعه ی بیشتر در این خصوص نگا: قیام قیامت، از همین قلم، صص 78ــ 84 و معاد یا بازگشت به سوی خدا، از همین قلم، ج اول، صص 87 ــ 123.[ک]
4.شوری (42)، آیه ی 5.
5.غافر (40)، آیه ی 7.
6.بحارالانوار، ج 59، ص 190، ح44.
7.همان، ص 191، ح 49.
8.همان، ص 196، ح61.
 

منبع : کتاب ملائکه(سلسله دروس معارف اسلامی 1)گفتارهای آیت الله محمد شجاعی،تنظیم و نگارش کاشفی،انتشارات وثوق- 1385