روستای ماسوله بهشتی همیشه بارانی و مه آلود

بی تردید زیباترین و جذاب ترین روستای پلکای ایران، روستای ماسوله گیلان می باشد که همه ساله با استقبال زیادی از سوی گردشگران داخلی و خارجی مواجه می شود! ماسوله روستایی است قرار گرفته در دامنه شرقی رشته کوه های تالش که به دلیل منطقه استقرار و همچنین شرایط مطلوب آب و هوایی و طبیعتی بکر و دست نخورده، از جمله نقاط توریستی و گردشگری برجسته در کشور به حساب می آید. معماری خانه های ماسوله در کنار صفای وجودی مردمان آن و رنگ زرد و آجری خانه سبب گشته تا ظاهر این روستا متفاوت تر از سایر بخش های شمالی کشور شود و بتوان با اطمینان عنوان کرد؛ ماسوله یعنی یک تکه کوچک ابری و مه آلودی از بهشت جاویدان! در ادامه این مطلب با همگردی همراه شوید تا شما را با تاریخچه و مقاصد گردشگری حائز اهمیت روستای ماسوله در گیلان بیش از پیش آشنا نماییم...

تاریخچه روستای ماسوله گیلان

طبق اسناد و مدارک موجود چند نظر و ایده در خصوص به وجود آمدن ماسوله امروزی و از بین رفتن کهنه ماسوله ایران، وجود دارد که شاید لازم باشد در این قسمت از مطلب به تک تک این اظهار نظرات بپردازیم اما پیش از آن باید بدانیم که ماسوله کنونی حاصل کوچ نمودن مردمانی در سالیان گذشته بوده است که بنا به دلایلی در قرن 8 هجری یا همان قرن 14 میلادی از مکانی به نام کهنه ماسوله که در 6 کیلومتری شمال غربی موقعیت حال حاضر ماسوله قرار داشته است، بوده و بعدها نیز به دلیل وجو شرایط اقلیمی خاص و ویژه به تعداد این کوچ نشینان اضافه شده است و با گذشت زمان و ایجاد خانه هایی بر روی شیب موجود در منطقه، ماسوله امروزی بنا نهاده شده است!
طبق آنچه مورخان و باستان شناسان عنوان کرده اند، ماسوله منطقه ای است که تا قبل از آغاز دوره حکومت تیموری بر این مُلک وجود نداشته و از طرفی به دلیل سابقه تاریخی اشیائی که از این منقطه استخراج شده اند؛ باید گفت به احتمال زیاد پدید آمدن ماسوله مربوط می شود به سده سوم تا هشتم هجری و البته سلسله سلجوقیان! طبق آنچه از حفاری های انجام گرفته در خاک ماسوله به دست آمده است باید گفت که عمده فعالیت پیشین مردمان آن، کارهای مهارتی و فلزکاری بوده است و بر اساس آنچه که بیرون آمده است باید اعتراف کرد مردم این منطقه یکی از با دانش ترین و حرفه ای ترین شاغلان وقت کشور بوده اند که قطعا به دلیل وجود امتیازات مهارتی ویژه خود، از رفاه زندگی بیشتری نیز برخودار بوده اند! ابزار آلات مخصوص و نوع سازه هایی که در ماسوله وجود دارد همه به روشنی گواه این مسئله می باشند که همچون امروز، در گذشته نیز ماسوله از پتاسنیل های بالایی بهره مند بوده است. بر اساس طرح اکتشافی که در سال 1374 در منطقه ماسوله شکل گرفت، به خوبی می توان گفت که اغلب مردمان ماسوله به هنر فلز کاری مشغول بوده اند و در این عرصه، حرف های زیادی برای گفتن داشته اند!

ماسوله کجاست؟؟

حال بهتر است قدری در خصوص نظرات مختلفی که مربوط می شود به کوچ کردن مردمان پیشین از کهنه ماسوله به منطقه ماسوله امروزی بپردازیم و این احتمالات و فرضیات مختلف را مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم:
1- خیلی از تاریخ شناسان و حتی مردمان محلی ماسوله معتقدند که دلیل کوچ ساکنان کهنه ماسوله به محل کنونی فعلی، مقبره عون ابن علی یکی از نوادگان حضرت علی (ع) می باشد که طبق روایاتی به همراه یکی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) در حوالی طارم زنجان و در جنگلی زخم برداشته بوده و چون به قصد ماسوله مسیر خود را تغییر داده اما فرصت نکرده خود را به آن منطقه برساند، در محل فعلی این شهر دار فانی را وداع گفته و با مرگ وی، به تدریج مردمان زیادی به دور مقبره او گرد آمدند و با ساخت خانه هایی رفته رفته ماسوله امروزی را شکل دادند!
2- برخی دیگر نیز اعتفاد دارند که سبب بیرون زدن مردم از کهنه ماسوله و در پیش گرفتن مسیری تازه برای پیدا نمودن مکانی جدید، زلزله سهمگین سال 890 هجری قمری است که البته ناگفته نماند هنوز در اثبات وقوع این زمین لرزه، شبهاتی مطرح می باشد؛
3- وقوع طاعون؛ فرضیه دیگری که می تواند احتمال واقعیت آن از دیگر فرایض بیشتر و قوی تر باشد، همین است! شاید به دلیل بروز یک بیماری خطرناک به نام طاعون در سال 943 هجری قمری مردم کهنه ماسوله مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند و با گذشت زمان، ماسوله فعلی را به وجود آوردند.
فارغ از همه این ها، چه دلایل کافی باشد و چه نباشد؛ کهنه ماسوله از بین می رود و ماسوله کنونی حاصل می شود و با گذشت سال های بسیار زیاد و متمادی دیگر مردم از این نقطه سفر نکرده اند و روز به روز نیز بر تعداد ساکنان ماسوله فعلی افزوده می شده است؛ در تاریخ هیچ موردی مبنی بر خروج یک نسل از این منطقه درج نشده و آنطور که معلوم است با پیدایش ماسوله جدید، کسب و کار بسیاری از ساکنان جدید آن رونق گرفته و بسیاری از آن ها به کار بازار و داد و ستد و همچنین کاروانسراهای استراحتی و اقامتی می پرداخته اند تا مسافران بی راهی زنجان، گیلان و آذربایجان را اسکان دهند و در مجموع روزگاران خوبی را برای خود و همراهانشان به ارمغان می آورند. اما خیلی طول نکشید تا ماسوله خوشبختی خود را از دست بدهد و خیلی آرام از چرخه رونق موجود در بازارهای فلز و چرم و دیگر فعالیت های اقتصادی خود، ساقط شود! احداث راه ها و مسیرهای جدید میان گیلان - زنجان و گیلان - آذربایجان سبب شد تا دیگر منطقه ماسوله رنگ مسافر و گردشگر را نبیند و به همین دلیل بسیاری از ساکنان آن به سمت مناطق دیگری از کشور کوچ نمایند. تصرف ایران در سال 1320 شمسی در جنگ جهانی دوم و به وجود آمدن جوی ملتهب و اغتشاش گرایانه در ممکت در کنار پدید آمدن قحطی سبب شد تا همان ساکنان مانده در ماسوله نیز دچار بیماری های مختلف شوند و بسیاری از آنان در اثر همین بیماری ها و ضعف جسمانی کشته شوند و از تعداد مردمان ساکن در ماسوله به شدت کاسته شود! با از بین رفتن تمام آنچه در ماسوله می درخشید اعم از زندگی و کار بخش عمده ای از اهالی ماسوله دست از همه چیز خود کشیده اند و تصمیم گرفتند به جنبش جنگل که برای مقابله با نیروهای روسی و انگلیسی تشکیل شده بود، ملحق شوند و در این بین جان خود را نثار حفظ وطن نمایند که در این بین می توان به شهید وطن باباغلامغلی نیز اشاره داشت. اوضاع در ماسوله به قدری بهم ریخته بود که شهرداری تازه تاسیس این منطقه (1311 شمسی) پس از مدت نه چندان زیادی در سال 1318 بسته شد و تقریبا بیش از دو دهه طول کشید تا دوباره با همت مردم این منطقه، شهرداری آن مجددا فعالیت های خود را از سر بگیرد.

روستای ماسوله گیلان

خیلی طول نکشید تا صاحبان سرمایه و کار که اوضاع را بر وفق مراد خود نمی دیدند به تهران و یا حتی به کشورهای همجوار خارجی نقل مکان کنند و ماسوله ایران را در برابر تند بادها و بزنگاه های مهم تاریخی تنها بگذارند و این یادبود دوره زندیه را به پشتوانه تر از همیشه کنند! با آرام گرفتن وضعیت کشور و خاتمه یافتن جنگ جهانی دوم، ماسوله که موفق شده بود تمام جذابیت ها و امتیازات منحصر به فرد ظاهری و طبیعتی خود را حفظ کند از سوی سازمان میراث فرهنگی و همچنین سازمان حفاظت از محیط زیست منع ساخت و سازی به جهت گسترش مساحت خود شد و توانست نام خود را به عنوان یک میراث بزرگ داخلی در فهرست میراث فرهنگی و طبیعی ایران جای دهد. حال بیاید با هم به مشاهده برخی از سال ها و وقایع برجسته تاریخی که در آن ها در منطقه تاریخی و جذاب ماسوله رخ داده است، بپردازیم:
سال 1289: تاسیس نخستین مدرسه محلی به نام مدرسه اسلامیه و همچنین احداث اولین کتابخانه عمومی با تعداد زیادی از کتب خطی
سال 1293: اولین مدرسه دولتی به نام مدرسه ایمان در این منطقه تاسیس شد.
سال 1294: سال حماسه جنگل در برابر هجوم ناجوانمردانه روس و انگلیس در خلال جنگ جهانی
سال 1295: احداث و بازگشایی اداره پست در ماسوله
سال 1304: احداث و بازگشایی اداره دارایی در ماسوله
سال 1308: تاسیس اداره آمار یا همان ثبت احوال کنونی ماسوله
سال 1311: تاسیس شهرداری در ماسوله
سال 1316: راه اندازی خطوط تلفن در ماسوله
سال 1317: احداث اولین مرکز امنیه در ماسوله
سال 1324: مقابله نیروهای دولتی با نفوذی هایی که تحت نام فرقه دموکرات آذربایجان (گروه منافقینی بودند که تحت نام اتباع ایرانی برای شوروی سابق فعالیت می کردند و در سال 1945 به منظور اشغال منطقه شمال غربی ایران برای شوروری وارد این مملکت شده بودند.) قصد ورود به گیلان از راه ماسوله را کرده بودند.
سال 1354: درج کردن نام ماسوله در لیست آثار ملی به شماره 1090
سال 1385: درج شدن نام کهنه ماسوله با پیگیری های فراوان در فهرست آثار ملی ایران

کمی بیشتر با ماسوله

معماری آن: معماری اغلب سازه ها و شکل کلی روستای ماسوله در گیلان مربوط می شود به سلسله زندیه که البته می توان با کمی گشت و گذار در سایر روستاهای داخلی از جمله کنگ در خراسان رضوی، اورامان در کردستان و وفس در استان مرکزی مواردی مشابه آن را پیدا نمود. در اغلب روستاهایی که از شرایط اقلیمی خاص همچون روستای ماسوله در گیلان برخودرا هستند و باید بر روی دامنه کوهی ساخته شوند (در گذشته این گونه مکان ها، از بهترین شرایط دفاعی در برابر یورش بیگانگان و دشمنان برخوردار بوده اند.)، معماران و مهندسان از شیوه ساخت خانه های پلکانی آن هم به صورت زنجیر وار بهره می گیرند. خانه هایی که در این مناطق شیب دار ساخته و پرداخته می شوند به گونه ای هستند که حیاط آن ها می شود پشت بام خانه زیرین و پشت بام آن ها نیز می شود، مسیر تردد و عبور و مرور دیگر ساکنان محلی؛ روستای ماسوله در گیلان از اختلاف ارتفاع 100 متری میان پست ترین نقطه مکانی خود و مرتفع ترین نقطه مکانی اش بهره مند است و همین متراژ نسبتا زیاد سبب می شود تا شکل و شمایلی ویژه تر به کل این منطقه بخشیده شود و ماسوله را از نظر جلوه های بصری در جایگاه ممتازی قرار دهد! سبک معماری به کار رفته در ساخت خانه های ماسوله برونگرا می باشد که دلیل آن نیز وجود شرایط آب و هوایی اغلب معتدل در کنار به جریان انداختن هوا از میان سازه های این منطقه است؛ در حقیقت به دلیل بهره گیری و کنترل قدرت طبیعت از این نوع سبک معماری در این گونه مناطق کوهستانی استفاده می شود و در آن، مهندسان سعی می کنند تا خانه های مدنظر خودشان را در بالاترین نقاط کوهستانی و در فاصله زیادی از سطح زمین قرار دهند و دور تا دور آنان را نیز خالی بگذارند. یکی از نشانه های معماری برونگرا که در ساخت خانه های روستای ماسوله مورد بهره وری قرار گرفته است؛ ایجاد فضاهای باز تحت عنوان بالکن برای خانه ها و همچنین در نظر گرفتن پنجره هایی بزرگ برای رد و بدل بیشتر جریانات هوایی می باشد که باید به آن توجه لازم را داشت.

بافت شهری روستای ماسوله گیلان

 همانند دیگر روستاهای خارجی و داخلی این چنینی که بر روی دامنه های کوهستانی و مناطق شیب دار ایجاد می شوند، بافت شهری منطقه ماسوله نیز در انتهای دره موجود در آن شکل نگرفته است چرا که در شب هنگام هوای سرد سنگین شده و در قسمت های پایین دست منطقه به جریان در می آید و همچنین خطر ریزش سنگ از کوه و حتی سیل نیز در پایین دره بسیار محتمل است! از خانه های ماسوله ای در قسمت شمالی رشته کوه های تالش نیز واقع نشده اند زیرا اغلب این منطقه در سایه می باشد و از تابش نور خورشید بی بهره می ماند و شرایط سرد مانع از انجام زندگی روزمره مردم می شود. ضمن این که خانه های روستای ماسوله در گیلان در قسمت بالایی کوه نیز ساخته نشده اند که دلیل آن، وجود تندبادهای شدید و نبود حصارهای امن برای جلوگیری از ریزش سازه ها می باشد و این خانه ها در قسمت جنوبی از کوه که آن را کوهپایه می نامند؛ ایجاد شده اند که دلیل انتخاب بخش جنوبی کوه نیز دست یابی به گرمای بیشتر آفتاب در زمستان های واقعا طاقت فرسای این منطقه می باشد و در سایر فصول سال می توان گفت مشکلی به آن شمل در منطقه ماسوله دیده نمی شود. تمامی خانه های ماسوله درست مطابق با شیب کوه ساخته شده اند و تعدادی از آن ها به سمت جنوب و تعدادی دیگر نیز به سمت جنوب شرقی طراحی و ایجاد شده اند. برخی از خانه های این منطقه به دلیل وجود شرایط پیرامونی مناسب حتی به صورت چند طبقه نیز ساخته شده اند که این خود به معنی سازگاری و همخوانی معماری آنان با توپوگرافی طبیعی می باشد. به علاوه که همه این فاکتورهای زیر ساختی در نهایت منجر به پدید آمدن یک منظره و چشم انداز زیبا از روستای ماسوله در گیلان در ذهن مخاطبان و بازدید کنندگان این جاذبه جذاب توریستی و گردشگری ایرانی می شود.

شکل و بخش های مختلف خانه های روستای ماسوله گیلان

 همانطور که گفتیم، خانه های ماسوله بصورت یکپارچه و مرتبط با هم ب روی شیب موجود در دامنه کوه های تالش ساخته شده اند و حیاط خانه های بالایی در آن می شود پشت بام خانه های زیرین و مسیری برای تردد مردم در روستا؛ اغلب خانه هایی که در روستای ماسوله به چشم می خورند به رنگ زرد، آجری و رسی هستند که البته انتخاب این رنگ ها بیشتر به دلیل مشخص بودن سازه ها در آب و هوای شرجی و مه آلودی است که عمدتا در بیشتر ماه های سال بر این منطقه حاکم می شود! مردمان محلی روستای ماسوله در گیلان برای حفظ رنگ خانه های خود هر سال در مدت زمان مشخصی با استفاده از گِل زرد و گِل کبود که از بستر رودخانه ماسوله رودخان حاصل می شود، رنگ خانه های خود را تثبیت می کنند و با این کار تمام کثیفی ها و آلودگی های چسبیده به دیوارها را نیز از بین می برند. البته ناگفته نماند روستای ماسوله در گیلان و کلا مناطق شمالی کشور به دلیل بارش مکرر نزولات آسمانی در بیشتر ماه های سال از شرایط ظاهری تمیز و پاکیزه بهره مند می باشند. خانه های روستای ماسوله در گیلان از قدیم دارای بخش های مخصوص و ویژه ای بوده است که عبارتند از: انبار، سیاهچال، دالان، توالت (پشن به زبان محلی)، هال (فضایی کوچک برای راحتی میزبان و آشنایان درجه یک)، پذیرایی و سومه (مکانی از خانه برای سپری کردن فصول سرد سال) و همچنین تالار که به ایوان کوچک این منازل گفته می شود. لازم به ذکر است اکثر خانه های موجود در ماسوله غالبا در 2 طبقه ساخته شده اند اما با این وجود می توان در این منطقه با خانه های تک طبقه ای و حتی 3 طبقه ای نیز مواجه شد که همگی آنان از طریق پله های سنگی به یکدیگر راه پیدا کرده اند.

مواد به کار گرفته شده در ساخت خانه های روستای ماسوله گیلان

 سنگ، جوب و خشت عمده متریال هایی هستند که در ساخت خانه های روستای ماسوله در گیلان به کار می روند و به فراوانی در این منطقه نیز وجود دارند.  بیشتر بناهایی که در روستای ماسوله در گیلان ما مشاهده می کنیم؛ ساخته شده بر روی یک تکه سنگ هموار و تخت می باشد که سازندگان بنا را بر روی آن ایجاد نموده اند و به منظور جلوگیری از آسیب رسانی به ارکان طبیعی نیز از شکستن و یا جا به جا نمودن تکه سنگ زمینه شده، خودداری کرده اند! برای خانه های این منطقه از یک نوع خاکستر رنگی به منظور عایق برودتی و حرارتی بهره گرفته می شود که با توجه به خاصیت کامل شدن قدرت آن با وارد شدن ضربه پا همچون عبور و مرور روزمره بر روی آن می توان گفت یک انتخاب کاملا زیرکانه برای تمامی خانه های موجود در این منطقه است زیر محیط های بالایی و یا پشت بام خانه ها در ماسوله مسیرهای رفت و آمد افراد بومی و محلی تلقی می شود و از این حیث این خاکستر عایقی هر روز بیشتر و بهتر از دیروز قدرت می یابد. در قسمت دیوار بناهای موجود در منطقه نیز تا اندازه به خصوصی از سنگ های تراشیده شده و چکش خورده استفاده شده و بعد از آن ها تا حدی زیادی از خشت و دوباره تا پایان ارتفاع دیوارها (نقطه تلاقی با سقف) نیز از همین سنگ های خورد شده به کار رفته است. برای تقسیم نمودن و انتقال بار اضافی سقف خانه ها نیز از چوب مازو یا همان کلاف بندی استفاده می کنند تا مبادا خدایی ناکرده سقف خانه ای به دلیل فشار بی از اندازه فرو بریزد؛ علاقه مندان به رشته های سازه ای و معماری این را بدانند که کلاف بندی در این منطقه در فواصل معین 1 متری صورت می گیرد! با به پایان رسیدن مرحله دیوار چینی نوبت به اتصال تیرچه های چوبی (جیرین) برای محکم نمودن آن ها می باشد که ابدا به خاطر زیباسازی و یا نما دادن به دیوارها صورت نمی گیرند و از آن ها که تقریبا دارای 40 سانتی متر پهنا هستند برای افزیش قدرت حمالی و باربری دیوارهای سازه بهره می گیرند؛

مسیرها و جاده های روستای ماسوله گیلان

 تمامی مسیرها و جاده های درونی روستا و آن هایی که به روستا منتهی می شوند، طوری ساخته شده اند که با شیب کوهستانی مطابقت داشته و با طرح پلکانی آن نیز سازگار باشد. مسیرهای روستای ماسوله در گیلان از روی پشت بام های خانه های موجود در آن می گذرد و طبق قول و قرارهایی که میان مردمان این منطقه بسته شده است، پشت بام خانه هر کسی جزئی از فضای روستا به حساب می آید و تمام افراد می توانند از روی آن ها عبور کنند و حتی در روزهای به خصوصی از تقویم نیز بر روی آن ها شروع به جشن و پایکوبی نمایند. البته از قلم نیوافتد که ارتباط تمام این پشت بام ها با پشت بام های بالایی خود از طریق پله های سنگی که آن ها به صورت جداگانه طراحی و ایجاد شده اند و نمایی انسجامی را به ظاهر شهر بخشیده اند، می باشد. در ماسوله ما با دو نوع مسیر ترددی رو به رو می شویم که به ترتیب عبارتند از: مسیرهای طولی و مسیرهای عرضی؛ مسیرهای طولی در کل روستا خیلی زیاد نیستند و تقریبا همه آن ها با یکدیگر موازی می باشند و بر خلاف آن ها؛ مسیرهای عرضی مسیرهایی هستند که به وفور در داخل روستا به چشم می خورند و پل های ارتباطی میان طبقات مختلف روستا در نقاط بالا و پایین آن محسوب می شود. ذکر این نکته نیز لازم و ضروری است که به دلیل نزدیکی خانه ها و نبود فضای کافی برای ایجاد و احداث مسیرهای پهن و عریض هیچگونه وسایل نقلیه موتوری قادر به تردد در این روستا نیستند و همه مردم بومی و غیر بومی که در روستای ماسوله می باشند بایستی با پایه پیاده به نقاط دور و نزدیک آن بروند.

ماسوله ای ها

 مردمان روستای ماسوله در گیلان به دلیل گذشته پر فروغ خود اغلب بر خلاف کار اصلی بیشتر مناطق روستایی کشور ما به کشاورزی مشغول نیستند و تا حد امکان سعی در تجارت و فعالیت های صنعتی دارند. ماسوله ای ها از تمام اقشار و اقوام مختلف ایرانی هستند که به دلیل نوع تکلم خاص خود آن هم با گویشی زیبا و شنیدنی به این نام یعنی ماسوله ای لقب گرفته اند؛ در ماسوله جمعیت آنچنان زیادی وجود ندارد چرا که ساخت و ساز در این منطقه ممنوع و تنها مجوز بازسازی و مرمت بناهای در حال تخریب و یا تخریب شده موجود در آن داده می شود و از  این رو تعداد نفراتی که در روستای ماسوله در گیلان زندگی می کنند کمتر از هزار نفر می باشند اما این را باید گفت که چندین برابر این جمعیت که اتفاقا از ریشه ماسولی برخوردار هستند در اغلب شهرها و استان های بزرگ و کوچک کشور پخش شده اند و حتی شماری از آنان به خارج از کشور نیز سفر کرده اند و برای مطلع شدن از نفرات دقیق و اصیل ماسوله باید ریشه یابی دقیقی صورت گیرد! تمام افراد ایم محل تالشی نیستند چرا که اگر به زمان از بین رفتن کهنه ماسوله و ایجاد ماسوله جدید برگردیم خواهیم دید که این منطقه به دلیل موقعیت مکانی مناسب خود که در بین راه اصلی گیلان و آذربایجان قرار گرفته بوده است و از نظر تجاری و بازرگانی بسیار حائز اهمیت تلقی می شده است؛ با استقبال خوبی از سوی افراد و کاروان های گوناگون تجاری رو به رو می شده و از همین رو به سبب ازدواج بعضی از آن ها در این منطقه مانده اند و به زندگی خود مشغول شده اند که نمی توان آن ها را تالاشی قلمداد کرد! زبان مردم روستای ماسوله اصلا سخت نیست! شاید شما به عنوان یک گردشگر نتوانید با آن ها ارتباط کلامی درست برقرار کنید اما به راحتی می توانید متوجه حرف آن ها بشوید چرا که زبان تحت تکلم آن ها ترکیبی است از کردی، آذری، گیلگی، فارسی و حتی اوستایی که این نوع از گویش مربوط می شود به گذشته و تاریخچه ماسوله که مردم آن مجبور بودند برای مرار معاش خود با تجار آذری و همچنین تامین وسایل و کالاهای مورد نظر خود با فومن که به زبان گیلکی صحبت می کنند، ارتباط داشته باشند. فرهنگ مردم ماسوله کاملا یک فرهنگ باز و پذیرا می باشد! فرهنگ این منطقه همچون زبان آن ها ترکیبی از چند فرهنگ مختلف گیلگی، آذری، تالشی و خلخالی است که نمی توان با اطمینان عنوان کرد سهم کدام یک از این آیین و فرهنگ ها بر روی فرهنگ این منطقه بیشتر موثر بوده است. شغل حال حاضر مردان ماسوله داشتن مکان های اقامتی، آشپزخانه و رستوران محلی و همچنین راهنمای تورهای مسافرتی و گردشگری می باشد و زنان نیز همچون گذشته به تولید صنایع دستی مشغول شده اند؛ شایان به ذکر است که کار و پیشه اصلی مردان ماسوله در گذشته فعالیت در حیطه های فلزکاری و چوبی بوده است و اینطور که در اسناد و مدارک تاریخی مرتبط با این محدوده از ایران آمده است، تا سال 1360 نیز ماسوله یکی از برجسته ترین مراکز فلزکاری و قطب های اصلی صنایع چوبی کشور بوده است.

آداب و رسوم خاص مردم روستای ماسوله گیلان

 در ماسوله نیز همچون دیگر نقاط دور و نزدیک این مرز و بوم یکسری آداب و رسوم های خاص وجود دارد که البته پرداختن به همگی آن ها در این مطلب نمی گنجد اما ما سعی داریم تا چندی از آن ها را بطور مختصر و مفید برایتان بازگو کنیم تا کمی بیشتر با آن ها آشنا شوید؛
- رسم عروس گوله: در این مراسم که اغلب در روزهای قبل از فرا رسیدن عید نوروز اجرا می شود، یک گروه محلی و هنری به همچون گذشته های دور به راه می افتند و درب هر خانه را می زنند و خبر فرا رسیدن سال جدید شمسی را به صاحبان آن می دهند و سبب ایجاد حال و هوایی خوب و شادی بخش در شهر می شوند. زمان برگزاری این مراسم متفاوت است و برخی از 15 اسفند ماه آن را شروع می کنند و برخی دیگر از همان روهای نخست ماه منتهی به عید! آن ها بر روی پشت بام ها و فضاهای مقابل خانه ها تجمع می کنند و با انجام کارهای هنری خود مقداری شیرینی، شکلات و برنج و تخم مرغ هدیه می گیرند. این نمایش متشکل است از نقش هایی همچون غول که قالبا آن را مردان و پسران درشت هیکل برعهده می گیرند و با پوشیدن لباسی ژنده و کلاه و پوتین و ایجاد یک ظاهر عجیب برای خود به ایفای آن می پردازند. پیر بابا که نقش یک پیرمرد خوش چهره با محاسنی سفید شده و تعدادی زنگوله بسته به دور کمرش می باشد. ناز خانم و کاس خانم که نقش دو عروس جوان در نمایش قلمداد می شوند و بسته به دلایلی این نقش را نیز دو تن از جوانان برومند پسر محل برعهده می گیرند و با توری بر سر و دستمالی در یک دست و سوزن بزرگی در دست دیگر خود به ایفای آن مشغول می شوند؛ کولبارچی ها که نفراتی هستند علاوه بر شیرینی و شکلات و دیگر موارد اینچنینی از حضار و بازدید کنندگان طلب پول و دستخوشی برای نمایش می کنند و البته گروه نوازنده محلی که در تمام صحنه های نمایشی با هنر ساز خود، سبب نشاط و طراوت در نمایش می شوند. داستان نمایش به این شرح است که غول (نماد بدی و زشتی) با پیر بابا (نماد درستی و پاکی) بر سر به دست آوردن عروس با یکدیگر کشتی می گیرند و بایستی در پایان این نقش پیربابا باشد که غول را از میدان به در بکند و با زدن غول بر زمین، نوازنده نمایش سُرنا می زند و خیلی آرام به سمت محله دیگری برای اجرای نمایش می رود.
- آیین علم بندی در ایام محرم: آیین علم بندی یکی از تاریخی ترین آیین های روستای ماسوله در گیلان است که در حدود 800 سال قدمت دارد. این آیین با فرا رسیدن غروب خورشید در عصر روز ششم ماه محرم آغاز می شود. شروع این آیین به گونه است که مجریان آن با شیپور و سنج بر روی پشت بام ها و حیاط مسجد می روند و با نواختن خود دیگر اهالی محل را از شروع آیین علم بندی مطلع می سازند و سپس مردم به تدریج به دور آن ها جمع می شوند و یک صدا نوای ای اهل علم میل علمدار نیامد، میل علمدار کو، حضرت عباس کو، میل علمدار کو را سر می دهند؛ پس از آن به طرف صحن مکرمه امامزاده عون ابن علی می روند و هر کدام از دسته های عزاداری علم هایی را که با پارچه های سبز رنگ و مشکی رنگ تزیین شده اند را از بزرگ ماسوله و علم دار این منطقه تحویل می گیرند. جالب است بدانید عَلم های ماسوله به صورت عمودی می باشد و از این رو برخی آن ها را نزدیک ترین شکل به علم های صدر اسلام می دانند و برخی دیگر وجود این ظاهر عمودی را به دلیل نوع معماری ماسوله و ساخته شدن بناها بر روی یکدیگر قلمداد می کنند و معتقد هستند که تنها این گونه علم ها در این منطقه قابل جا به جایی است و به هیچ عنوان نمی توان علم های افقی را در روستای ماسوله در گیلان به حرکت درآورد! از دیگر فعالیت هایی که در روستای ماسوله شکل می گیرد می توان به قربانی کردن و نذری دادن به سایرین همانند تمام شهرها و روستای دیگر کشور اشاره کرد. ضمن اینکه پخش کردن چای دارچین همراه با نوعی کلوچه محلی به نام اگردک نیز از دیگر فعالیت های شب های محرم ماسوله می باشد. در پایان باید گفت مراسم علم بندی در روستای ماسوله در کنار تمام ارزش های مذهبی خود به یکی از مراسمات جذاب گردشگری و توریستی این منطقه نیز بدل گشته و سبب شده تا هر ساله با فرا رسیدم ماه محرم تعداد زیادی از افراد برای تماشای این آیین فرهنگی- مذهبی- تاریخی به این نقطه از شمال کشور بیایند. همچنین این نکته نیز نباید از قلم بی افتد که بر خلاف اکثر نقاطی که مراسم محرم در آن ها برگزار می شود در این روستا هیچ هزینه ای به سخنران و مداح و سایر دیگر افراد پرداخته نمی شود و به معنای درست کلمه این اجرای آیین علم بندی یک کار دلی برای اهالی منطقه به حساب می آید

شرایط آب و هوایی روستای ماسوله گیلان

 ماسوله به دلیل قرار گیری در میان دو شهر رشت و زنجان از آب و هوای ترکیبی برخوردار می باشد به این شکل که از طرف شهر رشت دارای آب و هوای معتدل و از طرف زنجان نیز دارای آب و هوای سرد می باشد. در این منطقه میانگین دمای سالیانه در حدود 12 درجه سانتی گراد و متوسط رطوبت نیز 87 درصد می باشد. طبق آمار منتشر شده از شرایط اقلیمی روستای ماسوله در گیلان در یه دهه اخیر تقریبا هر ساله بیشتر از 35 روز شرایط یخبندان در این منطقه حاکم و در حدود چیزی بالغ بر 100 روز نیز شرایط مه آلودی بر اقلیم آن حاکم می باشد.

چهار فصل ماسوله

روستای ماسوله در گیلان به دلیل وجود شرایط جوی مناسب و جذاب در تمام ایام سال با استقبال با شکوهی از سوی گردشگران و توریست های داخلی و خارجی مواجه می شود. فصل بهار این روستا همراه است با احیا شدن دوباره طبیعت به خواب رفته و یخ زده؛ تابستان ماسوله توام است با چیدن گلدانی های شمعدانی و بخشیدن یک ظاهر گل گلی به کل شهر ماسوله؛ پاییز آن امکان دیدن رنگ هایی در دل طبیعت را برایتان به ارمغان می آورد که تا کنون ندیده اید و در نهایت نیز فصل زمستان آن دلیلی می شود تا از نزدیک شاهد قدرت سرمایشی طبیعت بکر این منطقه باشد.

محله های روستای ماسوله گیلان

 این روستای پلکانی دارای چهار محله مختلف است که هر کدام به طریق کاملا مستقل به بافت مرکزی روستا متصل می شوند و عبارتند از: سجدبر یا مَزَوَر، خانه بر یا خونَ ور، کِی سَر شامل کَفا کِی سَر و بِنَ کِی سر و همچنین اسد محله یا اَسَ مَل؛

غذاهای محلی ماسوله

 بادمجان کبابی که به زودی قصد تبدیل شدن به یک میرزا قاسمی خوشمزه را دارد از جمله غذاهایی است که با وارد شدن به هر کدام از رستوران ها و سفره خانه های محلی می توان بوی آن را استشمام کرد. در کنار میرزا قاسمی ماسوله ای می توان به غذاهای محلی دیگری همچون کباب ترش، باقالی قاتوق و دیگر غذاها و ترشی های محلی نیز اشاره کوچکی داشته باشیم.

سوغات روستای ماسوله گیلان

 برای خرید سوغاتی در روستای ماسوله می توان به سراغ بانوان هنرمند این خطه رفت و از ان ها عروسک بافتنی، چموش (نوعی پاپوش گیلکی)، صنایع چوبی و فلز کاری، شال و روسری دست بافت، جوراب ساق بلند و ساق کوتاه، دستکش، روفرشی، لیف حمام، کلاه پشمی، گلیم و دیگر مصنوجات موجود در این منطقه را خریداری نمایید ضمن اینکه اگر قصد سوغات بردن یک محصول غذایی را نیز دارید می توانید به سراغ شیرینی پزی و قنادی روستا رفته و مقداری کلوچه اگردک تهیه نمایید.

جاذبه های گردشگری روستای ماسوله گیلان

آبشار کوشم

 یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی منطقه ماسوله، آبشار کوشم است که در انتهای دره جنگلی قرار گرفته است. این آبشار از ارتفاع 30 متری برخوردار است و به دلیل مسیر خوش منظره و اغلب خوش آب و هوایی که دارد از مکان های پر مخاطب در ماسوله به شمار می رود. لازم به ذکر است در دره جنگلی ماسوله آبشارهای متعددی وجود دارد که هیچ کدام از آن ها کوشم نیست و بایستی برای دیدن این آبشار تا انتهای دره را طی نمایید تا به صخره ای که در حدود 30 متر ارتفاع دارد و آب از بالای آن به پایین فرو می ریزد؛ برسید که آن آبشار کوشم است.

آبشار لارچشمه

 لارچشمه نام یکی از آبشارهای شمالی کشور است که در حال حاضر از معروف ترین جاذبه های طبیعی روستای ماسوله گیلان نیز قلمداد می شود. این آبشار که دارای ارتفاع 6 متری می باشد در دل یک پوشش درختی مناسب واقع شده است و بیشتر به دلیل ایجاد جذابیت های بصری برای گردشگران داخلی و خارجی و همچنین احداث چندین و چند رستوران و قهوه خانه و مکان های استراحتی و تفرجگاهی تبدیل شده است به یک جاذبه گردشگری برجسته در روستای پلکانی ماسوله.

ماسوله داغ

 ماسوله داغ لقبی است که به قلعه شاه معلم که در شمال غربی روستای ماسوله گیلان واقع شده است، گفته می شود. این قلعه در ارتفاع 3050 متری از سطح دریا واقع شده است بیشتر به دلیل وجود مسیر ناهموار و صعب العبور خود آن هم در کنار کلی منظره زیبا و چشم نواز به ماسوله داغ ملقب شده است! لازم به ذکر است که عمده طرفداران این جاذبه طبیعی کوهنوردان و صخره نوردان می باشند و ما خواهشمندیم در صورتی که در این دو زمینه فعالیت هایی داشته اید؛ به سراغ بازدید از این جاذبه گردشگری و توریستی بروید.

بازار ماسوله

روستای ماسوله گیلان از یک بازار محلی دوست داشتنی برخوردار است که از آن به عنوان قلب ماسوله یاد می شود. در بازار ماسوله ما با چهار نوع سطح یا کلاس غرفه ای مواجه می شویم که برخی از آن ها تک طبقه و برخی دیگر نیز دو طبقه می باشند. در این بازار محلی شما گردشگران عزیز می توانید به انواع و اقسام محصولات محلی و کالاهای سوغاتی تعم از صنایع دستی و مصنوجات سنتی دست پیدا کنید و کلی مواد غذایی خوشمزه را تهیه نمایید.

موزه تاریخی مردم شناسی ماسوله

 دیگر جاذبه گردشگری روستای ماسوله گیلان، موزه مردم شناسی آن است که از سال 81 کار خود را آغاز و در 3 قسمت مختلف با قرار دادن اشیا فرهنگی و تاریمی مرتبط با ماسوله که اغلب نیز در حدود 400 سال قدمت دارند، آماده استقبال شما عزیزان می باشد؛ قسمت اول این موزه متعلق است به اشیا و اسنادی که در حدود 100 سل قدمت دارند و قسمت دوم آن نیز متعلق است به اشیا و اسنادی که در حدود 200 سال قدمت دارند و قسمت آخر این مجموعه نیز در اختیار اسناد و اشیائی قرار داده شده است که از قدمتی بالغ بر 300 و یا 400 سال برخوردار می باشند. ضمن اینکه در این موزه مردم شناسی اشیائی همچون وسایل و ابزار آلات قدیمی کشاورزی، انواع سفال، اشیا قیمتی، وسایل کاغذی، وسایل شیشه ای، وسایل سنگی، کاردستی و کلی دیگر از اشیا مرتبط این چنینی قرار گرفته است.

امامزاده عون ابن علی (ع)

 از جمله جاذبه های فرهنگی و مذهبی موجود در روستای ماسوله گیلان همین امامزاده عون می باشد که طبق اسناد و مدارک موجود مربوط می شود به قرن دوم و یا سوم هجری؛ امامزاده عون ابن علی در واقع محل دفن پسر محمد حنفیه یکی از فرزندان ذکور امام علی (ع) می باشد و درست در مرکز شهر قرار گرفته است. این مکان مذهبی و تاریخی از معماری هشت ضلعی برخوردار است و طبق آنچه که بر روی یکی از قبرهای موجود در آن حک شده است باید عنوان کرد که قدیمی ترین تاریخ مرتبط با این بقعه مربوط می شود به سال 969 هجری قمری! مسافران و گردشگران عزیز توجه داشته باشید که چنانچه قصد بازدید از این مکان مذهبی را کرده اید حتما از پوشش مناسب و شایسته برای حضور در چنینی اماکنی استفاده کنید و از انجام رفتارهایی که سبب بی احترامی به مدفون شدگان این امامزاده می شود، جدا خودداری نمایید.

پارک جنگلی ماسوله

 در نواحی شمالی ایران به دلیل وجود پوشش های گیاهی و جنگلی انبوه، پارکی در با وسعت تقریبا 2 هزار هکتاری ایجاد شده است که به دلیل دربرگرفتن بخش عمده ای از طبیعت متعلق به منطقه ماسوله، آن را پارک جنگلی ماسوله خطاب می کنند. در این پارک جنگلی انواع مختلفی از درخت ها و گونه های نادر گیاهی یافت می شود که بطور مثال می توان از: درخت فندق، توسکا، ممرز، راش و گیاهان دارویی و علفی نام برد! پارک جنگلی ماسوله در کنار تمام جذابیت های گردشگری و طبیعی خود یک مکان استثنایی برای سپری کردن دقایقی خوش همراه با دوستان و آشنایان شما می باشد که امید است شما نیز درست به اندازه لذتی که با حضور در آن به دست می آورید، در حفظ محیط زیست آن نیز کوشا باشید!

مختصات جغرافیایی روستای ماسوله گیلان

در حدفاصل 65 کیلومتری مرکز استان گیلان یعنی رشت، درست در قسمت جنوب غربی این استان، روستایی چشم نواز و خارق العاده به نام ماسوله واقع شده است که با توجه به ازدیاد روستاهای زیبا و برجسته و خوش آب و هوا در شمال کشور، نمی شود حتی در ابعاد جهانی نمونه ای همچون او (روستای ماسوله) را پیدا نمود! روستای پلکانی ماسوله بر روی دامنه روشه کوه های تالش قرار گرفته و به دلیل وجود چشم اندازهای بصری زیبا و همچنین رودخانه ای پر خروش ملقب به ماسوله رودخان، از اهمیت های فراوانی در بخش شمالی کشور در صنعت توریسم این مرز و بوم برخوردار می باشد.
روستای ماسوله گیلان در 37 درجه و 9 دقیقه عرض شمالی و همچنین 48 درجه و 59 دقیقه طول شرقی در مساحتی به وسعت 100 هزار هکتار قرار گرفته است. ارتفاع نقط پس و مرتفع آن از سطح دریا در حدود 100 متر می باشد و اینطور که از تاریخچه آن برمی آید باید بگوییم در گذشته یک معبر کوهستانی بسیار مهم در خط شمالی به حساب می آمده است.

راهنمای مسیر دسترسی به مقصد روستای ماسوله گیلان

برای رفتن به روستای ماسوله گیلان اصلا مسیر پر پیچ و خمی را پیش روی خود ندارید و به راحتی می توانید اگر با خودرو شخصی سفر می کنید، قبل از رسیدن به شهر رشت، مسیر خود را به سمت شهر فومن تغییر دهید و چنانچه از خودرو شخصی نیز استفاده نمی کنید، می توانید ابتدا به رشت و یا فومن رفته از آنجا با مینی بوس و ماشین های شخصی خود را به روستای پلکانی ایران یعنی ماسوله برسانید و خود به عینه شاهد جذابیت های توریستی و گردشگری این مکان باشید!

کلام آخر

روستای ماسوله گیلان همانطور که می دانید یکی از جذاب ترین روستاهای شمالی کشور و همچنین زیباترین روستای پلکانی ایران به حساب می آید. این روستا در کنار تمام جاذبه های گردشگری طبیعی و غیر طبیعی خود با مشکلات متعددی نیز در حال دست و پنجه نرم کردن می باشد که از جمله مهمترین آن ها شروع فاز جدید خانه سازی با متریال های امروز صنعتی به جای سنگ و خشت و آجر است که می تواند در صورت استمرار سبب خارج شدن نمای کلی روستا از بافت قدیمی و نوستالوژی مانند خود شود! البته ناگفته نماند که در این روستا بناهای زیادی وجود دارند که در حال تخریب شدن و یا نابود شده می باشند و باید برای ایمنی ساکنان آن ها از مصالح درجه یک سازه های بهره گرفت اما نه آنقدر که ظاهر روستا را مورد تغییر و تحول اساسی قرار دهد! خطرات طبیعی دیگر نیز این روستا را تهدید می کند که شاید بهتر باشد از الآن تا دیر نشده است به فکر پیشگری و جلوگیری از رخداد ان ها باشیم همچون سیل، رانش زمین، ریزش سنگ از بالای کوه و حتی دخل و تصرف انسان ها به سبب بهره وری شخصی؛ و در آخر نیز متاسفانه باید بگوییم با تمام تلاش ها و کوشش های که تاکنون صورت پذیرفته است، اما کالاها و صنایع دستی مردان و زنان ماسوله در ورطه نابودی قرار گرفته است و دیگر همچون گذشته استقبال خوبی از هنر دست انان نمی شود چرا که پای جنس چینی نیز به این منطقه توریستی و گردشگری باز شده و خدا نبخشد ان دسته از کسانی را که با ورود کالاهای کم کیفیت چینی قصد متوقف کردن چرخه اقتصادی ماسوله را دارند. در پایان شاید بد نباشد این نکته را نیز متذکر شویم که مردمان محلی ماسوله همچون دیگر اهالی ایران زمین از حساسیت های خاصی بر روی آداب و رسوم و نوع رفتارهای خود برخوردار هستند و توصیه اکید داریم از خوش رفتاری آن ها سو استفاده نکنید و سعی در تمسخر گویش، فرهنگ و مکان های مورد نظر آنان را نداشته باشید و در تمام مدتی که در این منطقه به گشت و گذار و خوش گذرانی مشغول می شوید از نوع پوشش مناسب ایرانی - اسلامی برخوردار باشید (هم آقایان و هم بانوان).