بیماری جذام چیست؟ +علائم ،راه انتقال ،پیشگیری و درمان
شاید تا به حال بسیار در مورد بیماری جذام شنیده باشید با دلگرم همراه باشید تا در مورد بیماری
جذام بیشتر بدانید.
مقدمه ای در مورد بیماری خطرناک جذام ؛جذام چیست؟
با مطالعه تاریخ در می یابیم جذام یکی از قدیمی ترین بلایایی است که بشر با آن دست به گریبان بوده است . اولین نمونه های جذام ، در مناطقی از جمله هند و مصر دیده شد و تا مدتها تصور می شد که این بیماری ارثی ، عذابی از جانب خداوند است. اما در سال 1873، یک پزشک نروژی به نام « گرهارد هانریخ آرمورهانسن» کشف کرد که عامل واقعی جذام، باسیلی به نام « میکو باکتریوم لپرا» است.هم اکنون نیز جذام، یکی از بزرگترین مشکلات سلامتی ، در بسیاری ازکشورهای در حال توسعه ، محسوب می شود. درآغاز سال 1998، بیش از هشتصد هزار بیمار مبتلا به جذام به ثبت رسید .
در حالی که تا یک سال پیش از آن، تقریباً هفتصد هزار نمونه جدید، دیده شده بود . در مجموع به نظر می رسد بیش از یک میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند که بیشتر آنها در آسیای جنوب شرقی ، آفریقا و آمریکای لاتین پراکنده شده اند و تنها درهشت کشور هند، ماداگاسکار، بنگلادش، میانمار، نپال و نیجریه می توان حدود 91 درصد از کل این بیماری را شناسایی کرد.جذام یک بیماری مزمن مسری است که به وسیله باسیل های مقاومی به نام میکوباکتریوم لپرا به وجود می آید . پوست و اعصاب، مهمترین مناطقی هستند که هدف این باسیل ها قرار می گیرند .
هر چند که سایراندام های بدن نیز چندان از حمله این بیماری، مصون نیستند. به خصوص دست، پا، صورت و چشم ها ممکن است دچاراین ضایعه شوند. چون عصب این اعضا از بین می رود، بیمار آسیب دیدگی و سوختگی حاصل از بیماری را احساس نمی کند و ضایعات حاصله ممکن است تبدیل به زخم شوند . به علاوه این بیماری ممکن است خود را به صورت ضعف ماهیچه ها و فلج نیز نشان دهد و در نتیجه، معلولیتهای جدی از قبیل از شکل افتادگی عضو یا حتی کوری و از بین رفتن انگشتان دست و پا به وجود خواهد آمد.
دو نوع اصلی بیماری جذام
بر اساس تعداد باکتریهای موجود در هر نوع تشخیص داده میشود: پسی باسیلاری و مالتی باسیلاری. این دو نوع جذام بر اساس تعداد پیگمانتاسیون ضعیف، و لکههای پوستی بیحس تشخیص داده میشوند که در پسی باسیلاری تعداد این لکهها پنج عدد یا کمتر است و در نوع مالتی باسیلاری تعداد آنها بیشتر از پنج عدد میباشد. این بیماری با استفاده از مشاهده رنگآمیزی اسید فاست در بافت برداری پوستی یا از طریق تشخیص DNA فرد با استفاده از واکنش زنجیرهای پلیمراز تشخیص داده میشود.
این بیماری در میان افرادی که در فقر زندگی میکنند شایع تر است و عقیده بر این است که از طریق ریز قطرههای تنفسی به انسان منتقل میشود. این بیماری از دسته بیماریهای بسیار عفونی نمیباشد.جذام قابل درمان میباشد.درمان نوع پسی باسیلاری این بیماری با استفاده از داروهای داپسون و ریفامپین به مدت 6 ماه صورت میپذیرد.درمان نوع مالتی باسیلاری این بیماری با استفاده از داروهای ریفامپین، داپسون و کلوفازیمین به مدت 12 ماه صورت میگیرد.
این داروها توسط سازمان بهداشت جهانی در اختیار کشورها قرار میگیرد آنتی بیوتیکهای دیگری نیز ممکن است در درمان این بیماری استفاده شوند. در سال 2012 تعداد 189٬000 نفر در جهان به این بیماری مزمن مبتلا بودند و این تعداد در حال حاضر به 230٬000 نفر رسیده است. موارد مزمن این بیماری از دهه 1980 که حدود 5٫2 میلیون نفر را به خود مبتلا کرده بود کاهش یافته است.اکثر موارد جدید این بیماری در 16 کشور اتفاق میافتد و در این میان بیش از نیمی از این مبتلایان از کشور هند میباشند. در 20 سال گذشته بیماری جذام 16 میلیون نفر در دنیا درمان شده است.
هزاران سال است که بشریت با بیماری جذام دست و پنجه نرم میکند.نام این بیماری از واژه لاتین lepra به معنای «فلس مانند» گرفته شده است، این در حالی است که واژه «بیماری هانسن» از روی نام گرهارد آرمور هانسن گرفته شده است.قرنطینه افراد مبتلا در کمپهای جذامیها هنوز در کشورهایی مانند هند، با بیش از هزار؛چین، با حدود صدها؛ و در آفریقا اتفاق میافتد. با این حال، بیشتر این کمپها بسته شدهاند.برای مدت مدید در طول تاریخ، مردم جذام را همواره با ننگ جامعه در ارتباط میدانند/ که این خود عاملی برای جلوگیری از گزارش بیماری فرد و درمان زودهنگام میشود. روز جهانی جذام در سال 1954 وارد تقویم شد تا به افراد مبتلا به جذام آگاهی داده شود.
سببشناسی و عامل بیماری جذام
عامل بیماری، یک باکتری اسید فاست به نام مایکوباکتریوم لپره میباشد. رشد این باکتری بسیار کند است، به طوری که در بافت نرم کف پای موش در طی 11 تا 13 روز تکثیر مییابد. این باکتری درگرفتاریهای پوست و اعصاب محیطی وجود داشته و منجر به تخریب بافتی و تغییر کل آن بعلت از دست دادن حس و فعالیت حرکتی بافت میشود.
دوره نهفتگی
دوره نهفتگی بیماری جذام، احتمالاً 2 تا 10 سال است ولی میتواند تا 20سال یا بیشتر بطول انجامد.
سیر طبیعی
راه ورود عامل جذام به بدن، به طور دقیق مشخص نیست و دوره کمون آن بسیار طولانی است. ابن سینا در مورد جذام گفتهاست «کسی که به تازگی مبتلا به جذام شده و اوایل بیماری را طی میکند، امید به معالجهاش بیشتر است. اما وقتی بیماری ریشه دوانید و وضعیت ثابتی پیداکرد، اگر هم معالجه شود بسیار مشکل است.»
با درمان به موقع بیماری نتیجه بسیار مطلوب است. در بیمارانی که دچار ضایعههای ناشی از بیحسی اندامها هستند، در صورتی که اقدامهای درمانی نتیجه ندهد، دچار تغییر شکل اندام و استئومیلیت میشوند و گاهی قطع عضو، لازم میشود. همچنین ایریدیوسیکلیت، ممکن است منجر به کاهش بینایی یا کوری شود و کاتاراکت نیز به طور شایعی در نوع لپروماتوز ایجاد میشود.
نکته دیگری که در رابطه با سیر طبیعی جذام مهم است این است که کسانی که از نزدیک بااین بیماران تماس داشتهاند آزمون پوستی لپرومین با شیوع زیادی مثبت میشود ولنفوسیتهای تغییرشکل یافته ویژه مایکوباکتریوم لپرا و پادتنهای ویژه این باکتری حاکی ازآن است علیرغم شایع بودن عفونت، تنها تعداد کمی از افراد، دچار بیماری آشکار میشوند.
بیشترین شیوع جذام مربوط به آسیا، آفریقا، تاحدودی آمریکای مرکزی وجنوبی و اقیانوسیه میباشد. 3کشور راس جذام بومی عبارتاند از: هند، برزیل و اندونزی. این کشورها حدود 85 درصد موارد تشخیص داده شده جذام را دارا میباشند.
انتشار بیماری در ایران
مشخص شدهاست که خط سیر مناطق جذامخیز کشور، از خراسان شروع شده وپس از گذشتن از مازندران، گیلان، زنجان و آذربایجان، به کردستان و کرمانشاه، منتهی میگردد.
روند زمانی
جذام، روند زمانی خاصی ندارد و باتوجه به طولانی بودن دوره نهفتگی، باعث همهگیری یا طغیان نمیشود و حتی با صنعتی شدن بعضی از کشورهایی که این بیماری در آن بومی است، از میزان بروز آن کاسته شدهاست.بیماری در هر سنی ممکن است حادث گردد، اما بیشترین شیوع سنی آن در بزرگسالان جوان است. به طوری که در مناطق بومی، بروز سنی بیماری در سنین 20 تا 35 سالگی، به اوج میرسد. در بعضی از نژادها بروز بیماری در مردان بیشتر از زنان است و نوع لپروماتوز بیماری در مردان، 2 برابر زنان عارض میگردد. تأثیر فقر، در بروز آن به اثبات رسیدهاست.
از نظر شغلی، اکثریت جذامیان ایران را کشاورزان تشکیل میدهند اما دربین بیماران جذامی، کارمند، مهندس، کارگر و... به چشم میخورد. شایان ذکر است چون حساسیت نژادی نسبت به جذام را نمیتوان از دیگر عوامل بیماری مجزا نمود، بنابراین اگر جذام در منطقهای شایعتر است به علت دخالت عوامل زیستشناسی، اقتصادی واجتماعی است وارتباطی به منشا نژادی و قومی ندارد.
تأثیر عوامل مساعد کننده بیماری
ازآنجا که با صنعتی شدن برخی از کشورهای بومی جذام، از میزان بروز آن کاسته شدهاست وهماکنون نیز بیشترین موارد آن در اقشار آسیبپذیر جامعه یافت میشود، باید فقر و بیخانمانی و تغذیه نامناسب رااز عوامل مساعدکننده ابتلا به این بیماری به حساب آورد. لازم به یادآوری است که حتی پژوهشگران قدیمی نیز به بعضی از این عوامل توجه داشته ومورد تاکید قرار دادهاند، به طوری که در دائرةالمعارف قانون علاوه بر تماس خانوادگی وانتقال داخل رحمی بیماری، به تأثیر دما و وضعیت نامطلوب تغذیه نیز به عنوان عوامل زمینهساز بروز جذام اشاره شدهاست.
مخزن بیماری
انسان تنها مخزن بیماری میباشد. همچنین میمون مانگابی (Mangabey) که نوعی میمون دنیای جدید است به صورت طبیعی آلوده میشود.
راه ورود بیماری
راههای انتقال بیماری عبارتانداز: دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، پوست، از طریق رحم مادر به نوزاد، تماس با حیوانها، حشرات و خاک محیط اطراف.چگونگی سرایت و انواع جذام
جذام عمدتاً با قطرات بسیار ریز آب بینی می تواند پراکنده شود . بهداشت و وضعیت زندگی نیز در انتقال بیماری، نقش موثری دارند. اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، هیچ وقت متوجه نمی شوند که به این باکتری آلوده شده اند. درمیان این بیماران، عکس العمل سیستم ایمنی، نوع جذامی را که به آن مبتلا شده اند، مشخص می کند . انواع جذام عبارتند از:
پسی – باسیلاری: بیماری جذامی با تعداد نسبتاً کمتر باکتری.
مالتی – باسیلاری: چون بیماران جذامی مالتی، تعداد بیشتری از باسیل ها را در بدن خود دارند، بیماری آنها واگیر دارتر خواهد بود، ضایعات پوستی بیشتری خواهند داشت و درمان طولانی تری در انتظارشان است.
چون دوره کمون طولانی است، راه اصلی ورود عامل بیماری جذام به بدن مشخص نمیباشد ولی محتملترین راه، دستگاه تنفسی میباشد. جذام تر یا همان لپروماتوز واگیردار میباشد. با توجه به اینکه این افراد در هر شبانهروز حدود 100 میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط خارج دفع میکنند اما بیماری جذام به آسانی منتقل نمیشود وانتقال آن مستلزم تماس طولانی و چندین ساله با بیماران مبتلا به جذام میباشد. برهمین اساس انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز میباشد.
با توجه به اینکه عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساسهایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کردهاند یافت شدهاست، احتمال اینکه بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود دارد، ولی هنوز به اثبات نرسیدهاست. لازم به ذکر است با توجه به شواهد ظاهری و آزمایشگاهی قابلیت انتقال بیماری در بیشتر موارد در عرض 3 ماه پس از مصرف مداوم و منظم داپسون (DDS) یا کلوفازیمین ودر عرض 3 روز پس از درمان با ریفامپین، از بین میرود.
علایم بیماری جذام
رنگ پریدگی پوست و بی حسی، اولین علایم جذام هستند . در بیماران مالتی- باسیلاری ، بسیاری از اندام های دیگر مانند غدد لنفاوی، بینی، بیضه و کلیه ها نیز ممکن است درگیر شوند . اما مهمترین معلولیت ناشی از جذام، درگیری اعصاب بالاتنه است که درنتیجه آن، بی حسی یا اختلال حرکتی در یک سری عضلات مشخص، به وجود می آید.
پیشگیری و درمان بیماری جذام
بیماری جذام بوسیله ریفامپیسین، داپسون و کلوفازیمین درمان میشود. واکسیناسیون با ب ث ژ (BCG) میتواند انسان را علاوه بر سل در برابر جذام نیز محافظت نماید. استفاده از آنتی بیوتیکها برای سرکوب عفونت مؤثر است. استفادهٔ طولانی مدت بین 6 ماه تا یک سال از 2 یا چند آنتی بیوتیک توصیه میشود. البته آنتی بیوتیک نمیتواند زیانهای عصبی جذام را برطرف نماید.داروهای ضد التهاب شامل استروئیدها مانند داروی پردنیزون(Prednison) باعث کنترل درد در و آسیبهای عصبی میشوند.
استفاده از داروی تالیدومید نیز برای درمان غدهها و ضایعات پوستی به کار میرود. البته تالیدومید نباید به هیچ عنوان توسط زنان باردار استفاده شود زیرا این دارو میتواند موجب نقص در جنین شود.
بیماران جذام از نظر میزان آلودگی به مایکوباکتریوم لپره به 2 گروه تقسیم میشوند:خفیف (Paucibacillary) که میزان باکتری در بدنشان کمتر از 1 میلیون است. در این بیماران تست اسمیر پوستی منفی میشود. بیمر دارای 5 یا تعداد کمتری ضایعهٔ پوستی است. اکثر بیماران جذامی در این دسته قرار دارند.
داپسون نخستین دارویی بود که برای درمان جذام مورد استفاده قرار گرفت. این دارو همیشه با حداقل یک داروی دیگر همراه است. این دارو با جلوگیری از سنتز اسید فولیک موجب جلوگیری از ازدیاد ارگانیسم در بدن میشود. دو تا از داروهای مکمل برای کنترل جذام، ریفامپین و کلوفازیمین هستند. ریفامپین یکی از داروهای اصلی مورد استفاده در درمان سل است و کلوفازیمین یک آنتی بیوتیک است که توسط مکانیسمهای ناشناخته کار میکند.
- هر سه دارو به صورت خوراکی مصرف میشوند. دوز و طول مدت استفاده از دارو بستگی به این موارد دارد:
- بیماری در چه مرحلهای قرار دارد
- فرد بیمار کودک است یا بزرگسال
- میزان مایکوباکتریوم لپره
- درمان چند دارویی بین 6 ماه تا 2 سال طول میکشد.
ایات اسلامی در مورد درمان تغذیه ای جذام
ابوهریره (ره) روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمود: زیتون را بخورید و به بدن بمالید که هفتاد مرض از جمله جذام را شفا می بخشد.
در کتاب " خواص سبزی های خوراکی " تالیف " مرتضی نظری آمده است که امام صادق فرموده اند : خوردن ریحان فرد را از بیماری جذام ایمن می گرداند. و نیز فرموده اند : خداوند متعال مرض جذام را از یهود برداشت، زیرا آنها چغندر می خوردند.
امام موسی کاظم نیز فرموده اند : به خوردن شلغم عادت کنید ، زیرا در هر کس رگ جذام باشد آن را از بین می برد. ( بحارالانوار/ ج 14 )
گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی