در دو دهه اخیر نوسانات نرخ دلار به یکی از مهم‌ترین بازیگران اقتصاد کشور تبدیل شده است که اثرات آن بر تحولات اقتصادی به‌ویژه تغییرات قیمت کالاها را نمی‌توان نادیده گرفت. در ایران افزایش نرخ ارز گرچه با افزایش قیمت کالاهای صادراتی، در کوتاه‌مدت به نفع صادرکنندگان کالاهاست، اما با بالا رفتن قیمت مواد اولیه وارداتی صنایع، قیمت نهایی کالاهای تولیدی نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته و این امر هم قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد و هم برخی تولیدکنندگان خرده‌پا را از گردونه تولید خارج می‌کند. به این جهت با توجه به وضعیت اقتصاد کشور، کمتر کارشناس اقتصادی‌ای را می‌توان یافت که موافق افزایش نرخ ارز در ایران باشد.
بررسی تغییرات نرخ دلار در سال 96 نشان می‌دهد روند افزایش نرخ ارز از ماه‌های پایانی تابستان شروع شده و در دی و بهمن به بیشترین میزان خود (حدود 4800 تومان) رسیده است، اما با اقدامات پلیسی دولت در اواخر بهمن، نرخ دلار از حدود 4800 تومان به 4450 تومان رسید و این میزان در کمتر از 20 روز باز هم روندی صعودی به خود گرفته و با افزایش 700 تومانی در یک ماه، در روزهای اخیر به بیش از پنج هزار تومان رسیده است. به این جهت جز دستگیری اخلال‌گران ارز در 25 بهمن 96، اقدام قابل‌توجهی از سوی دولت برای کاهش یا تثبیت نرخ دلار دیده نمی‌شود.
بررسی تغییرات نرخ دلار طی یک ماه اخیر نشان می‌دهد قیمت دلار در دو مقطع 21 اسفند 96 و هشتم فروردین 97 حدود 300 تومان افزایش یافته است. بر این اساس همان‌طور که گفته شد با اقدامات پلیسی دولت نرخ دلار از حدود 4800 تومان اواخر بهمن به 4450 تومان در اوایل اسفند رسید و این نرخ تا 20 اسفند پابرجا بود، اما طی یک روز نرخ دلار با افزایش 300 تومانی به 4800 تومان رسیده است. گرچه افزایش نرخ دلار در قبل از عید را می‌توان با افزایش تقاضای ناشی از سفرهای خارجی نوروزی توجیه کرد، اما افزایش حدود 300 تومانی نرخ دلار در هشت فروردین (با اتمام تقاضای دلار برای سفرهای خارجی) نشان می‌دهد موضوع افزایش نرخ دلار چیزی فراتر از افزایش تقاضاست.
افزایش 160 هزارتومانی قیمت سکه در یک ماه
افزایش نرخ ارز اگرچه در ظاهر برای مردم عادی ملموس نباشد، اما تغییرات قیمت طلا به‌واسطه روابط اجتماعی (خرید طلا برای ازدواج، طلاق، تولد و...) کاملا در زندگی مردم ملموس است. بررسی قیمت سکه طی یک سال اخیر نشان می‌دهد قیمت سکه در نیمه اول فروردین 96 (10 فروردین) حدود یک میلیون و 216 هزار تومان بود که با افزایش 530 هزارتومانی در 15 فروردین به یک میلیون و 746 هزار تومان رسیده است. بررسی تغییرات قیمت سکه در یک ماه اخیر نیز نشان می‌دهد قیمت سکه طی یک‌ماه با افزایش 160 هزارتومانی، از یک میلیون و 586هزار تومان به یک میلیون و 746 هزار تومان رسیده است.
بررسی تغییرات ماهانه و فصلی قیمت سکه نشان می‌دهد قیمت طلا و سکه علاوه‌بر تاثیرپذیری از قیمت جهانی طلا، از تحولات و همچنین از جو روانی ناشی از افزایش نرخ ارز نیز بسیار تاثیر پذیرفته‌اند، لذا نرخ صعودی نرخ ارز گرچه در بخش‌هایی چون سکه و طلا زودتر از سایر بخش‌های اقتصادی ظاهر شده است، اما این وضعیت در ماه‌های آینده تلاطمی در بخش‌های تولیدی نیز به وجود خواهد آورد.
نوسانات نرخ دلار بعد از تعطیلات
امیرحسین مزینی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره علل ادامه صعود قیمت دلار گفت: «به نظر می‌رسد ناآرامی‌هایی که سال 96 در بازار ارز اتفاق افتاد، کماکان ادامه یابد. هنوز به قیمت تعادلی بعد از تعطیلات نرسیده‌ایم و انتظارات کماکان وجود دارد. از طرفی تولیدکنندگان منتظر تصمیم ترامپ درباره برجام مانده‌اند. در عرصه اقتصاد به وجود آمدن تنش‌های جدید تاثیر‌گذار است. درست است که با تغییرات نرخ سود بانکی سپرده‌های مردم جابه‌جا شد ولی داستان نوسانات احتمالا تا اردیبهشت ماه ادامه یابد.»
مزینی در پاسخ به این سوال که چرا بانک مرکزی اوضاع را عادی جلوه می‌دهد، گفت: «مسئولان بانک مرکزی همیشه اوضاع را عادی جلوه می‌دهند. فعالان اقتصادی به‌طور کل حرف مسئولان اقتصادی را باور نمی‌کنند. در حالی که در آمریکا چشم فعالان اقتصادی به رئیس فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) است. مسئولان موضوع را به‌خوبی می‌دانند و این حرف‌هایی که می‌زنند درست نیست.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: «به قول یکی از اقتصاددانان کشور این چه سیاست ارزی‌ای است که ابزارهای اجرایی آن نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات است. بازار ارز با این عوامل کنترل می‌شود. احساس می‌شود کنترلی روی بازار ارزی و پولی کشور نداریم. ساختار تجارت خارجی نیز وضعیت مناسبی ندارد. نرخ ارز اعلام می‌شود ولی در هیچ صرافی‌ای دلار با این نرخ عرضه نمی‌شود.» وی تاکید کرد: «کنترلی روی بازار ارز وجود ندارد. انتظارات تورمی کشور دارد از خواب بیدار می‌شود. مسکن در اسفندماه 96 حدود 26 درصد افزایش قیمت داشته است. ذخایر ارز زیاد است ولی رفتار سفته‌بازانه دارد بازار را کنترل می‌کند.»
مزینی تصریح کرد: «به‌عنوان یک اقتصاددان این حرف را که بازار تحت کنترل است، قبول ندارم و احساس می‌کنم شرایط مناسبی نیست.»
بانک مرکزی مقصر است
پرویز جاوید، عضو انجمن اقتصاددانان درباره دلایل روند افزایشی ارز گفت: «هر سال به آخر اسفند که می‌رسیم بین شرکت‌ها و کارخانه‌ها با طرف خارجی‌شان تسویه‌حساب صورت می‌گیرد. این تسویه حساب تقاضا را برای ارز به‌شدت زیاد می‌کند. از طرف دیگر بانک مرکزی برای مقابله با این تقاضا، ارز در بازار تزریق می‌کرد. در حال حاضر بانک مرکزی عرضه خوبی ندارد و بر نرخ ارز تاثیر منفی گذاشته است. البته در ایام عید مقداری سوداگری نیز در بازار شکل می‌گیرد.»
جاوید افزود: «نکته دیگر این است که شایعاتی مبنی‌بر اینکه قرار است تغییراتی در کابینه ترامپ صورت بگیرد تا کابینه را ضدایرانی‌تر کند، به وجود آمد که بعدا درست از آب درآمد. این عامل در جو روانی بازار ارز به‌خصوص بعد از تعطیلات عید به‌شدت تاثیر گذاشت. عامل دیگر این است که نفتی را که می‌فروشیم پولش به‌درستی وارد کشور نمی‌شود.»
وی ادامه داد: «بزرگ‌ترین عرضه‌کننده ارز به بازار بانک مرکزی است. اگر عرضه مناسبی صورت نگیرد به نظر می‌رسد باز افزایش قیمت خواهیم داشت. همه چیز به رفتار بانک مرکزی برمی‌گردد. ما از منابع ارزی به‌طور دقیق مطلع نیستیم. اگر به‌واقع وضع ارزی خوب باشد بانک مرکزی باید ارز به بازار تزریق کند تا قیمت پایین بیاید.»
عضو انجمن اقتصاددانان تصریح کرد: «اگر بانک مرکزی در بازار دخالت نکند تا اردیبهشت که موعد تایید برجام توسط ترامپ است، قطعا با افزایش قیمت مواجه خواهیم شد. اگر آمریکا بخواهد از برجام خارج شود که اوضاع بدتر می‌شود. جامعه در انتظار به سر می‌برد و نمی‌دانیم چه می‌شود. اگر ترامپ در برجام باقی نماند اروپایی‌ها هم با ما نخواهند ماند و اوضاع پیچیده‌تر می‌شود.»
