جانِ قم
یک سال بعد از هجرت علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) نامهای خطاب به خواهر گرامی‌اش نوشت و حضرت معصومه(سلام الله علیها) پس از دریافت نامه، برای ادای رسالت زینبی و پیام ولایت، به همراه عده‌ای از برادران و برادرزادگان، به طرف خراسان حرکت کرد. اینجا بود که مأمون ملعون با زیرکی تمام از هدف این سفر آگاه شد و مانع شد تا این رسالت زینبی محقق شود. یاران مأمون در شهر ساوه، با کاروان حضرت معصومه (سلام الله علیها) درگیر شدند و با ناجوانمردی، بیشتر مردان از جمله تمامی برادران آن حضرت را به شهادت رساندند. حضرت معصومه(سلام الله علیها) بر اثر این حادثه از شدّت ناراحتی و بنا به قولی به دلیل مسمومیت به سختی بیمار شد و ادامۀ سفر برایشان ناممکن گشت و دستور دادند که او را به شهر قم ببرند.3
٭ ٭ ٭
بزرگان شهر قم وقتی از این خبر مطلع شدند، به استقبال آن حضرت شتافتند و در حالی که موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری زمام ناقۀ آن حضرت را به دوش می‌کشید و عدّۀ فراوانی از مردم، پیاده و سواره، گرداگرد کجاوۀ حضرت در حرکت بودند، حدوداً در 23 ربیع الاول سال 201 ق. حضرت وارد شهر قم شد. سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می‌شود، شتر آن حضرت در جلوی منزل موسی بن خزرج زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد. آن بزرگوار به مدت 17 روز در این شهر زندگی کرد و در این مدت، مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بود. محلّ عبادت آن حضرت در مدرسۀ «ستیّه» بود که هم اکنون با نام «بیت النور» محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است. سرانجام در روز دهم ربیع الثانی سال 201 ق. با اندوه فراوان دیده از جهان فرو بست و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاند. مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به سوی محلّ فعلی که در آن روزگار بیرون شهر و به بابلان معروف بود، تشییع کردند. پس از دفن حضرت معصومه(سلام الله علیها)، موسی بن خزرج سایبانی از بوریا بر فراز قبر شریفش قرار داد تا اینکه حضرت زینب، فرزند امام جواد(علیه‌السلام) به سال 256 ق. اوّلین گنبد را بر مزار قبر شریف عمۀ بزرگوارش بنا کرد و بدین سان، تربت پاک آن بانوی بزرگوار اسلام، قبله‌گاه قلوب ارادتمندان به اهل بیت و دارالشفای دل‌سوختگان عاشق ولایت و امامت شد.4
٭ ٭ ٭
پس از وفات حضرت معصومه(سلام الله علیها) سه تن از دختران موسی مبرقع، پسر امام جواد (علیه‌السلام) به نامهای امّ محمد، میمونه و بریهیه کنار آن حضرت دفن شدند. محدث قمی از بانوان دیگری نیز نام برده است که در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) مدفون هستند مانند: زینب، دختر امام جواد، امّ اسحاق، کنیز محمد بن موسی مبرقع و امّ حبیب، کنیز محمد بن احمد بن موسی مبرقع. بنابراین، در مجموع شش تن از امام زادگان و نوادگان امام جواد(علیه‌السلام) در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) دفن شده‌اند و شایسته است آنان که مرقد شریف حضرت معصومه (سلام الله علیها) را زیارت می‌کنند از آنها نیز یاد کنند، گرچه با این جمله کوتاه باشد: «السلام علیکنّ یا بنات رسول الله، السلام علیکنّ و رحمة الله و برکاته؛ سلام بر شما ای دختران رسول خدا (سلام الله علیها) سلام بر شما و رحمت و برکت خدا بر شما».5
٭ ٭ ٭
نام شریف آن بزرگوار؛ فاطمه و مشهورترین لقب آن حضرت، معصومه است. پدر بزرگوارش امام هفتم شیعیان، حضرت موسی بن جعفر (علیهم‌السلام) و مادر مکرّمه‌اش، حضرت نجمه خاتون است. آن بانو، مادر امام هشتم نیز هست. بنابراین حضرت معصومه (سلام الله علیها) با حضرت امام رضا (علیه‌السلام) از یک مادر هستند. ولادت آن حضرت در روز اوّل ذیقعده سال 173 هجری قمری در مدینۀ منوّره واقع شده است. دیری نپایید که در همان سنین کودکی، با مصیبت شهادت پدر گرامی خود در حبس هارون در شهر بغداد مواجه شد. لذا از آن پس، تحت مراقبت و تربیت برادر بزرگوارش حضرت علی بن موسی الرّضا (علیه‌السلام) قرار گرفت.
در سال 200 ق. در پی اصرار و تهدید مأمون عباسی، سفر تبعیدگونۀ حضرت رضا (علیه‌السلام) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اینکه کسی از بستگانش و اهل بیت خود را همراه ببرند، راهی خراسان شدند.»2
یکی از ویژگی‌های حضرت معصومه(سلام الله علیها) این بود که به علوم اسلام و آل محمّد (صلوات الله علیه) آگاهی داشت و جزو راویان و محدثان به شمار می‌رفت. اگرچه تمام روایت‌های آن حضرت به دست ما نرسیده است، ولی به برخی احادیثی که از آن حضرت نقل شده، اشاره می‌کنیم:
1. در کتاب ارزشمند «الغدیر»، به نقل از کتاب‌های متعدد اهل سنت، حدیث غدیر از آن بانوی بزرگوار این گونه نقل شده است: «دختران امام کاظم(علیه‌السلام)، فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم گفتند: روایت کرد برای ما فاطمه، دختر امام صادق(علیه‌السلام) و گفت: روایت کرد برای من فاطمه، دختر امام باقر(علیه‌السلام) و او گفت: روایت کرد برای من فاطمه، دختر امام سجاد(علیه‌السلام) و او گفت: روایت کردند برای من فاطمه و سکینه، دختران امام حسین(علیه‌السلام) و آنها گفتند: روایت کرد ما را امّ کلثوم، دختر فاطمۀ زهرا(سلام الله علیها) و او از مادرش فاطمۀ زهرا(سلام الله علیها) دختر پیامبر روایت کرده که آن حضرت فرمود: «آیا فراموش کردید سخن رسول خدا(ص) در روز غدیر خم را که فرمود: هر کس که من مولا و رهبر او هستم، پس علی مولا و رهبر اوست؟ و نیز به علی(علیه‌السلام) فرمود: «نسبت تو به من، مانند نسبت هارون به موسی است».
2. فاطمه [معصومه]، دختر امام کاظم(علیه‌السلام) و او از فاطمه، دختر امام صادق(علیه‌السلام) و او از فاطمه، دختر امام باقر(علیه‌السلام) و او از فاطمه، دختر امام سجاد (علیه‌السلام) و او از فاطمه، دختر امام حسین(علیه‌السلام) و او از زینب، دختر علی(علیه‌السلام) و او از فاطمۀ زهرا، دختر رسول خدا(ص) روایت کرد که فرمود: «آگاه باشید! کسی که با حبّ آل محمد از دنیا رفت، شهید از دنیا رفته است».6
سالروز شهادت آن بانوی بزرگوار را به امام موعود(علیه‌السلام) و موعودیان گرامی تسلیت عرض می‌کنیم.
پی نوشت ها :
1. مهتاب اهل بیت، به کوشش: سید حسین اسحاقی، ص 3.
2. مهدی مراد حاصل، کریمۀ اهل بیت، روزنامه همشهری، 9/1/1387، ص 3.
3. ر.ک: کریمۀ اهل بیت، ص 4؛ مهتاب اهل بیت، ص 18.
4. کریمۀ اهل بیت، ص 4
5. مهتاب اهلبیت، ص 24.
6. همان، صص 32 و 35.
منبع : ماهنامه موعود شماره 110