کاشکسـیا یا لاغـری مفـــرط

دکتر احمد ساعدی؛ متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی

کاشکسیا عبارت است از تحلیل عضلانی و کاهش وزن که در اثر عوامل مختلفی بروز می‌کند. از مهم‌ترین بیماری‌هایی که ممکن است به کاشکسیا منجر شوند، می‌توان به بیماری‌های سرطان پیشرفته و مراحل پیشرفته ایدز اشاره کرد. در بیماری کاشکسیا، در اثر از دست رفتن چربی و پروتئین، وزن بدن به شدت کاهش می‌یابد و در نتیجه بیمار به شدت ضعیف می‌شود و قابلیت انجام کارهای مختلف را از دست می‌دهد.

کاشکسیا همچنین در بیماران مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی نیز مشاهده می‌گردد. شایان ذکر است این بیماری معمولا در افرادی که غذای کمی می‌خورند، مشاهده می‌شود؛ ولی ممکن است افرادی که حتی به اندازه کافی غذا می‌خورند نیز، به دلیل سوء جذب مواد مغذی به کاشکسیا مبتلا شوند. پس تصویر کلی کاشکسیا، وضعیتی است که بیمار به دلیل دریافت کم مواد غذایی یا نیاز فراوان به مواد مغذی، با عدم تعادل «مصرف و هزینه» مواد مغذی و انرژی روبرو شده و در نتیجه به کاهش مفرط وزن مبتلا می‌شود. کاشکسیا مترادف با گرسنگی یا اجتناب از غذا نیست؛

چرا که در گرسنگی (Starvation) بدن می‌تواند نیازهایش را با دریافت مواد غذایی تنظیم کند، ولی در بیماران مبتلا به کاشکسیا این واکنش‌های تنظیمی صورت نمی‌گیرد و بدن به لاغری مفرط و از دست دهی اندازه بافت‌های مختلف دچار می‌شود. از علائم دیگر بیماری کاشکسیا می‌توان به تحلیل عضلانی اشاره کرد (muscle atrophy) که با کاهش توده عضلانی بدن همراه است.

به این نوع کاهش توده عضلانی، کاهش توده بدون چربی (free mass Fat) نیز اطلاق می‌شود که عبارت است از کاهش بافت‌های غیرچربی بدن (عمدتا بافت‌های عضلانی بدن). خستگی و ضعف از دیگر علائم کاشکسیا است که موجب عدم تمایل شخص به انجام فعالیت‌های اجتماعی و فردی می‌گردد. این وضعیت، پزشک معالج را به وجود بیماری‌هایی مانند سرطان یا ایدز مشکوک می‌کند.

مکانیسم کاهش شدید اشتها (کاشکسیا) در نتیجه ابتلا به بیماری‌های بدخیم (مانند سرطان و ایدز) تاکنون مشخص نشده است؛ ولی به نظر می‌رسد سایتوکاین‌های التهابی مانند فاکتور نکروز توموری آلفا   α-Tumor Necrosis  Factor   در ایجاد آن تأثیر داشته باشد؛ به همین دلیل به α-TNF در برخی موارد کاشکسین (Cachexin) نیز می‌گویند. علاوه بر α-TNF، مطالعات نشان داده‌اند که اینترفرون گاما (Interferon Gamma)و اینترلوکین-6 (-6 Interleukin)  نیز که از بافت‌های درگیر در التهاب تولید می‌گردند، می‌توانند موجب کاهش شدید اشتها شوند. مشاهده شده است که در بیماری کاشکسیا هورمون گرلین افزایش می‌یابد (هورمونی که سطح پلاسمایی‌اش در بیماری بی‌اشتهایی عصبی نیز افزایش پیدا می‌کند).

مداخلات تغذیه‌ای و رژیمی برای بیماران مبتلا به کاشکسیا

با توجه به کاهش شدید وزن و نیز تحلیل عضلانی در بیماران مبتلا به کاشکسیا، به نظر می‌رسد افزایش انرژی و همچنین افزایش کمی و کیفی پروتئین دریافتی نقش بسزایی در کنترل این بیماری داشته باشد. افزایش تعداد وعده‌های غذایی و گنجاندن منابع غذایی غنی از پروتئین (مانند شیر، گوشت و تخم‌مرغ) در وعده‌های غذایی می‌تواند در افزایش دریافت پروتئین و انرژی بیمار موثر باشد.

همچنین، به دلیل وجود التهاب که به نوعی عامل ثانویه کمبودهای غذایی در این بیماری است، عاقلانه به نظر می‌رسد که تدابیر تغذیه‌ای مناسبی اتخاذ شود تا التهاب کاهش یابد. از مهم‌ترین مواد مغذی که می‌توانند موجب کاهش پاسخ‌های التهابی شوند، می‌توان به آنتی‌اکسیدان‌هایی از قبیل کاروتنوئیدها (که در گیاهان سبز، زرد، قرمز و نارنجی رنگ یافت می‌شوند)، ویتامین C (که در مرکبات یافت می‌شود)، ویتامین E (که در روغن‌های گیاهی وجود دارد) و نیز اسیدهای چرب امگا-3 (که در چربی ماهی‌ها و دیگر غذاهای دریایی یافت می‌شود) اشاره کرد.

گنجاندن مقادیر کافی ماهی، سبزیجات و میوه‌جات مختلف همراه با مقادیر قابل تحملی لبنیات، تخم‌مرغ و سایر گوشت‌ها در رژیم غذایی کمک زیادی به بیمار می‌کند تا از لاغری مفرط، ضعف و خستگی نجات یابد. یک رژیم‌شناس به خوبی قادر است موارد فوق را در قالب یک رژیم غذایی مناسب طراحی کند.