یائسگی در دوران جوانی

ریحانه بصیرت؛ دانشجوی دکتری تخصصی تغذیه

هر آنچه می‌‌تواند شتاب دهنده شروع یائسگی باشد

این دوران که اغلب بین 48 تا 52 سال رخ می‌‌دهد، یک روند بیولوژیک طبیعی بدن است که باعث می‌‌شود نگرانی‌‌های یک خانم در مورد بارداری و قاعدگی به پایان برسد، اما حس زنانگی را خاموش نخواهد کرد.

تحقیقات نشان می‌‌دهد طول عمر بعد از یائسگی تقریباً برابر با سال‌‌های عادت ماهیانه (متوسط 30 سال) است.

چه اتفاقاتی در بدن رخ می‌‌دهد که منتج به یائسگی می‌‌شود؟

به موازات افزایش سن، به تدریج تخمدان‌‌ها هورمون‌‌های تنظیم کننده قاعدگی (یعنی استروژن و پروژسترون) کمتری تولید می‌‌کنند و با گذشت زمان، بلوغ تخمک در تخمدان‌‌ها هم مختل شده و از طرف دیگر افزایش هورمون پروژسترون پس از تخمک گذاری به میزان قابل توجهی کاهش می‌‌یابد (پروژسترون هورمونی است که بدن را برای بارداری آماده می‌‌سازد.) این تغییرات هورمونی منجر به کاهش توانایی باروری می‌‌گردد که با توقف عادت ماهیانه نمود پیدا می‌‌کند.

این وقایع اگر قبل از سنین 40 سالگی شروع شوند زنگ خطری برای یائسگی زودرس محسوب می‌‌شود.

در این حالت تخمدان‌ها قادر به ساختن هورمون نیستند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم‌‌کننده تخمدان‌هاست پاسخی نمی‌دهند.

این مسئله به این خاطر حایز اهمیت است که با شروع یائسگی احتمال بچه دارشدن خانم ضعیف می‌‌شود و از طرفی با تغییرات هورمونی بروز بیماری‌‌های مزمن (پوکی استخوان، بیماری‌‌های قلبی- عروقی و ...) سرعت می‌‌گیرد.

در این حالت فرد با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی روبه‌رو می‌شود که با علائمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی‌های شبانه و تعریق همراه است.

پیش از یائسگی زنان خطر کمتری نسبت به مردان برای ابتلا به حمله قلبی یا مغزی دارند.

پس از یائسگی این خطر در زنان افزایش می‌‌یابد و پس از 65 سالگی با مردان برابر می‌‌شود.

تشخیص بیماری

اغلب بعد از بررسی سابقه خانوداگی و سایر بیماری‌‌ها، دو بار آزمون هورمون FSH با فاصله‌ی یک ماه از هم دستور داده می‌‌شود.

اندازه‌گیری مقدار این هورمون در خون روشن می‌کند که آیا تخمدان‌ها درست کار می‌کنند یا نه.

FSH  موجب می‌‌شود تخمدان‌‌ها استروژن تولید نمایند. زمانی که تولید استروژن در تخمدان‌‌ها کاهش می‌‌یابد، FSH افزایش پیدا می‌‌کند.

سطح خونی FSH بالاتر از 40 mIU/ml به عنوان معیاری برای سنجش بروز یائسگی به کار می‌‌رود.

البته هورمون‌‌های دیگری نظیر استرادیول هم در سطوح پایین نشان دهنده یائسگی در نظر گرفته می‌‌شوند. سطوح کمتر از 32 pg/ml نشان دهنده بروز یائسگی است.

دلایل بروز یائسگی زود رس

1- برخی جراحی‌‌ها (هیسترکتومی یا برداشت رحم)

در عمل هیسترکتومی، برداشتن رحم به تنهایی موجب یائسگی نمی شود زیرا تخمدان‌‌ها وظیفه ترشح هورمون‌‌های استروژن و پروژسترون را به عهده دارند؛ اما در صورتی که هم تخمدان‌‌ها و هم رحم برداشته شوند یائسگی به سرعت بروز می‌‌کند.

2- شیمی درمانی و پرتو درمانی

این درمان‌‌های بیماری سرطان می‌‌توانند محرکی برای یائسگی باشند و موجب ظهور علایمی نظیر گر گرفتگی در طی دوره‌‌های درمان و یا در طی مدت 3 تا 6 ماه گردند.

3- عدم کفایت اولیه تخمدان

در دوران جوانی اگر مقدار هورمون استروژن کاهش و مقدار هورمون تحریک‌کننده‌ی فولیکول‌ها(FSH)  افزایش ‌یابد می‌‌تواند بیانگر از کار افتادگی زودرس تخمدان‌‌ها باشد. 1-4% از جمعیت زنان به این بیماری دچار می‌شوند و نازایی از پی‌آمدهای آن است.

4- شیوه زندگی

تنش‌‌ها و بحران‌‌های شدید عاطفی می توانند موجب توقف چرخه فعالیت تخمدان‌‌ها شوند و یائسگی زودهنگام را در زنان پدید آورند.

5- کم وزنی‌‌های طولانی (بی اشتهایی عصبی یاAnorexia nervosa)

زنانی که به مدت طولانی از رژیم‌‌های غذایی سخت پیروی می کنند، بیشتر در معرض یائسگی‌‌های زودتر از موعد هستند.

6- اضافه وزن‌‌های زیاد

به همان میزان که کمبود مفرط وزن نگران کننده است، چاقی هم با اختلال در ترشح هورمون‌‌ها احتمال نارسایی تخمدان و در نهایت نازایی را افزایش می‌‌دهد.

پس مثل همیشه حفظ تعادل وزن بهترین اقدام است.

7- اختلالات هورمونی (ترشح غیرعادی یا کارکرد نادرست گنادوتروپین‌هاFSH  و LH)

8- بیماری‌های خودایمنی (اختلالات تیرویید، آرتریت رماتیسمی، نارسایی غده‌های فوق‌کلیه، لوپوس)

9- سیگار کشیدن

زنانی که سیگار می کشند به علت عدم توازن هورمون‌‌های تخمدانی زودتر دچار یائسگی می شوند.

10- مواجهه با آلاینده‌ها

یکی از مهم ترین عللی که برای یائسگی زودرس در نظر گرفته می‌‌شود، مواجهه با آلاینده‌‌های مختلف است.

منظور از آلاینده انواع آفت کش‌‌ها، اجزای تشکیل دهنده پلاستیک، شوینده‌‌ها، انواع رنگ‌‌ها و عطرهاست.

متهمان ردیف اول

دی استرهای اسید فتالیک که بطور کلی فتالات نامیده می‌‌شوند گروهی از مواد شیمیایی آلی هستند که در صنعت پلاستیک سازی به منظور شکل پذیری و در وسایل آرایشی به عنوان نرم کننده مورد استفاده قرار می‌‌گیرند.

این مواد به اجزای دیگری مثل پلی وینیل کلرید (PVC) و پلیمرهای استیرن افزوده می‌‌شوند.

احتمال آلودگی محصولات غذایی با فتالات‌‌های حاصل از منابع مختلف زیاد است؛ اما نگرانی اصلی در مورد انتقال از بسته بندی مواد غذایی است که تاحدی قابل پیشگیری است.

میزان انتقال به غذا از بسته بندی، با افزایش دما بالا می‌‌رود. فتالات‌‌ها قابل حل در چربی هستند و در بسیاری از محصولات پر چرب نظیر محصولات لبنی، گوشت، تخم مرغ، ماهی‌‌های چرب بزرگ و روغن‌‌ها یافت شده اند و در واقع با خوردن چربی‌‌های حیوانی راهی برای ورود این مواد به بدن باز می‌‌شود.

لوازم آرایشی گرچه در نگاه اول چهره ای زیباتر خلق می‌‌کنند اما در دراز مدت خود باعث و بانی پیری زودرس پوست می‌‌شوند؛ زیرا در مواد آرایشی و لاک ناخن هم فتالات وجود دارد.

فراموش نکنید خوشبوکننده‌‌های شیمیایی هم حاوی ترکیبات سمی هستند بنابراین به جای استفاده از آن‌‌ها از گلبرگ‌‌های طبیعی یا بوی لیمو استفاده کنید.

مطالعات حاکی از این است که زنانی که در معرض آلاینده‌‌های نظیر فتالات هستند 2-4 سال زودتر از سایرین یائسگی را تجربه می‌‌کنند.

بیسفنول آ (BPA) ماده‌ی سرطان‌زای دیگری است که به وفور در ظروف پلاستیکی به کار گرفته می‌‌شود و مدت طولانی در بدن باقی می‌‌ماند؛ پس هر چه قوطی پلاستیکی دارید همین امروز دور بریزید و بطری‌‌های شیشه ای زیبا را جایگزین آن‌‌ها کنید.

در تولید پلاستیک پلی کربنات و رزین‌‌های اپوکسی، بیسفنول آ مونومر اصلی است.

وقتی در این پلاستیک‌‌ها مایعات گرم ریخته می‌شود، بیسفنول آ 55 بار سریعتر از حالت عادی نشت می‌‌کند.در پلاستیک‌‌های نوع 3 که به پی وی سی معروفند از بیسفنول آ استفاده شده است.

وسواس در تمیز کردن را کنار بگذارید

سراغ شوینده‌‌های بی خطر مثل ترکیب جوش شیرین، سرکه و آبلیمو بروید که هم قدرت پاک کنندگی بالایی دارند، هم نگرانی کمتری ایجاد می‌‌کنند.

بسیاری از این مواد به طور ناخواسته هر روز در کنار ما هستند مثلاً در آب و خاک و هوا. اما بخش عمده ای نیز با نحوه زندگی ما مرتبط است.

به بیان دیگر نمی توان بطور کامل تماس با چنین موادی را به صفر رسانید، اما می‌‌توان با روش‌‌هایی آن را کم کرد.

به طور مثال با بررسی برچسب و خریداری محصولات طبیعی که میزان کمتری پارابن، فتالات دارند.

رژیم غذایی مناسب، رژیم حاوی ....؟

طی چند سال اول پس از یائسگی تراکم استخوان‌ها با سرعت بیشتری کاهش می‌یابد. این کاهش می‌تواند منجر به کاهش توده استخوانی و نهایتاً پوکی استخوان شود.

تغذیه سالم به خصوص مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، ویتامین D می‌تواند کمک زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان داشته باشد.

ورزش منظم و حداقل روزانه 30 دقیقه و به صورت ملایم مانند پیاده‌روی، شنا و... می‌تواند باعث کاهش استرس، مشکلات روحی، پوکی استخوان، بهبود خلق و خو و وضعیت خواب شود.

ایزوفلاون‌‌های موجود در لوبیای سویا منجر به تعادل در هورمون‌‌های استروژنیک می‌‌شود. مطالعاتی در زمینه اثربخشی و ایمنی مکمل‌‌های ایزوفلاون‌‌های تغلیظ شده سویا در حال انجام است. ولی توصیه به مصرف غذاهای طبیعی ارجحیت دارد.

لگنین موجود در بذر کتان نقش تعدیل گر هورمون‌‌های جنسی را ایفا می‌‌کند. مصرف روزانه تخم کتان آسیاب شده همراه با قهوه به میزان 1-2 قاشق سوپخوری می‌‌تواند سودمند باشد.

دریافت روزانه 400IU ویتامین E مخلوط توکوفرول و توکوتریول به فرم طبیعی می‌‌تواند در تخفیف علایم یائسگی موثر باشد.

ویتامین‌‌های گروه B هم می‌‌توانند در رفع استرس ناشی از آغاز زود هنگام یائسگی موثر باشند.

روغن پامچال یا هسته مویز به عنوان منبعی از گاما لینولنیک اسید(GLA) که نوعی اسید چرب ضروری در سنتز پروسناگلندین و تعدیل علایم یائسگی است.

گیاه پنج انگشت (نام علمی: Vitex agnus-castus) که حاوی استروژن گیاهی است، دارای مواد مؤثره ای است که می تواند روی محور هیپوفیز ـ تخمدان تأثیر گذاشته و به بهبود اختلالات قاعدگی از جمله یائسگی زودرس کمک کند.