غنا و موسیقی از منظر روایات(۲)

روایات در مذموم بودن موسیقی و ممنوعیت آلات آن
 

علاوه بر احادیثی که در قسمت قبلی نقل شد و برخی از آنها ضمن دلالت بر حرمت غنا و خوانندگی، دلالتی بر زشتی و حرمت موسیقی و نوازندگی نیز داشت، در این قسمت به نقل احادیثی می پردازیم که به گونه ای با موسیقی و نوازندگی، یا آلات آن ارتباط دارد.

بدی کمک به اهل موسیقی
 

1. در حدیث صحیح عبدالله بن عباس می گوید: در حجة الوداع همراه رسول خدا (ص) بودیم، حلقه در کعبه را گرفت، رو به مردم کرد وفرمود:
«ای مردم ! آیا می خواهید از علامت های نزدیک شدن قیامت خبر دهم؟
اصحاب گفتند: آری یا رسول الله.
فرمود:
من اشراط الساغه: اضاعه الصلوات، و اتباع الشهوات، و المیل مع الاهواء، و تعظیم المال، و یبع الدین بالدنیا، فعندها یذوب قلب المومن فی جوفه، کما یذوب الملح فی الماء مما یری من المنکر، فلا یستطیع آن یغیره... و تظهره الکوبه، و القینات، و المعازف، و الیل الی اصحاب الطنابیر، و الدفوف، و المزامیر و سائر آلات اللهو. الا و من اعان احداً منهم بشیء من الدینار و الدرهم، والالبسه، و الاطعمه، و غیرها، فکانما زنی مع امه سبعین مره فی جوف الکعبه؛
از جمله علامت های قیامت عبارت است از: ضایع کردن نمازها، یپروی از شهوات، میل به هوا و هوس، تعظیم به مال دنیا، فروختن دین به دنیا، در آن زمان قلب مؤمن در اندرون خود، ذوب می شود همانند ذوب شدن آب در نمک، زیرا می بیند که مردم مرتکب منکرات می شوند و او قدرت بر نهی از منکر ندارد... در آن زمان، کوبه، قینات و معازف (1) رایج می شود، مردم به اهل طنبور (ساز)، دف(دایره) و مزامیر (2) و دیگر آلات لهو و لعب روی می آورند، آگاه باشید که هر کس به یکی از آنان با دادن پول، لباس، غذا و امثال آنها کمک نماید، همانند کسی است که با مادر خود در داخل کعبه هفتاد بار زنا کرده باشد....! (3)

زوال غیرت اهل موسیقی
 

2. در حدیث «موثق» اسحاق بن جریر می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود:
ان شیطانا یقال له: القفندر، اذا ضرب فی منزل رجل اربعین صباحاً بالبربط، و دخل علیه الرجال، وضع ذلک الشیطان کل عضو منه علی مثله من صاحب البیت، ثم نفخ فیه نفخهً فلا یغار بعدها حتی توتی نساوه فلا یغار؛
اگر چهل روز در منزل مردی «بربط» (4) نواخته شود و مردان دیگر نیز وارد شوند، شیطانی به نام قفندر (بدقیافه) هر عضوی از بدن خود را بر روی عضو مثل آن در بدن صاحب خانه قرار می دهد و بر بدن او نفسی می دمد که غیرت مردانگی را از دست می دهد، به گونه ای که اگر به ناموسش هم تجاوز شود، غیرتش به حرکت نمی آید و اهمیت نمی دهد!. (5)
درحدیث دیگر آمده است:
فاذا کان کذلک نزع منه الحیاه، و لم یبال ما قال و لا ما قیل فیه:
وقتی که چنین شد، شرم و حیا از او (صاحب خانه) برداشته می شود به گونه ای که از سخنان ناروایی که به مردم می گوید، یا مردم درباره ی او می گویند، پروایی ندارد.(6)

ممنوعیت آلات موسیقی از سوی پیامبر
 

3. در حدیث «معتبر» سکونی از امام صادق (ع) آمده است که پیامبر (ص) فرمود:
انها کم عن الزفن و المزمار، وعن الکوبات، والکبرات؛
شما را از رقص، مزمار، کوبه ها و کبرات نهی می کنم.(7)
دلالت این حدیث برحرمت رقص وموسیقی غیر قابل انکار است؛ زیرا نهی از چیزی، ظهور در حرمت آن دارد.

بدبختی جامعه
 

4. از امام سجاد (ع) روایت شده است:
لا یقدس الله امه فیها بربط یقعقع...؛
پاک و سعادتمند نمی شود ملتی که در میان آنان «بربط» به صدا در آید...(8)

مانع ورود ملائکه
 

5. در روایتی از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم:
لاتدخل الملائکه بیتاً فیه خمر، او دف، او طنبور، او نرد، و لا یستجاب دعاوهم، و ترفع عنهم البرکه؛
در خانه ای که شراب یا دفع یا طنبور و یا نرد باشد؛ فرشتگان رحمت به آن وارد نمی شوند، دعای ساکنان آن مستجاب نمی شود و برکت از آنان برداشته خواهد شود.(9)

فرشته رحمت به کدام خانه وارد می شود؟
 

از توجه به حدیث فوق و حدیث شماره چهار که در دسته اول گذشت معلوم می شود: خانه ای که در آن آواز خوانی شود، یا آلات موسیقی و قمار و شراب در آن نگهداری شود؛ فرشتگان رحمت وارد نمی شوند، دعای ساکنان آن خانه مستجاب نمی شود، برکت از اهل آن برداشته می شود و احتمال بلا و گرفتاری در آن بیشتر خواهد بود.
به عکس، خانه ای که در آن قرائت قرآن، ذکر و نماز باشد؛ محل نزول فرشتگان رحمت و مایه برکت و خیرات فراوان می گردد. چنان که امیرمؤمنان علی (ع) می فرماید:
البیت الذی یقرا فیه القرآن، و یذکر الله عز وجل فیه، تکثر برکته و تحضره الملائکه، و تهجره الشیاطین، و یضی ء لاهل السماء کما تضیء الکواکب لاهل الارض، و ان البیت الذی لا یقرا فیه القرآن و لا یذکر الله عزو جل فیه، نقل برکته، و تهجره الملائکه و تحضره الشیاطین؛
خانه ای که در آن قرائت قرآن و ذکر خدا باشد، برکت آن فراوان می گردد، فرشتگان رحمت در آن حاضر و شیاطین از آن دور می شوند.
آن خانه برای اهل آسمان روشنی می بخشد، همان طور که ستارگان برای اهل زمین روشنی می بخشند؛ ولی خانه ای که در آن قرائت قرآن و ذکر خدا نباشد، برکت آن اندک می شود، فرشتگان رحمت از آن دور و شیاطین در آن حاضر می شوند.(10)

تحریم آلات موسیقی
 

6. از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمود:
ان الله حرم الدف، والکوبه و المزامیر، و ما یلعب به؛
خداوند متعال، دایره، طبل، مزمار (نای) و هر چیزی که وسیله بازی (قمار و امثال آن) باشد، حرام فرموده است.(11)
7. در حدیث مفصلی که در کتاب تحف العقول از امام صادق (ع) روایت شده است، این عبارت به چشم می خورد:
انما حرم الله الصناعه التی هی حرام کلها التی یجی ء منها الفساد محضاً، نظیر البرابط، والمزامیر، و الشطرنج، و کل ملهو به... فحرام تعلیمه و تعلمه، و العمل به، واخذ الاجر علیه، و جمیع التقلب فیه من جمیع وجوه الحرکات کلها؛
خداوند، ساخت و ساز چیزهایی که همه منافع آنها حرام و فساد آور باشد، حرام فرموده است، مانند: بربط ها، مزمارها، شطرنج و هر چیزی که وسیله لهو و غفلت از یاد خدا باشد ( پس از شمردن چیزهایی مثل: بت، صلیب و... فرمود: ) اینها چیزهایی هستند که یاد دادن، یاد گرفتن، کار کردن با آنها، مزد گرفتن برای کار با آنها و هرگونه نقل وانتقال و تصرف در آنها به هر کیفیتی که باشد، حرام است.(12)
8. در فقه الرضا آمده است:
اعلم - یرحمک الله - ان کل ما یتعلمه العباد من اصناف الصنایع، مثل الکتاب و الحساب و التجاره و... فحلال کله تعلیمه و العمل به، و اخذ الاجره علیه... الا ان یکون صناعه محرمه، او منهیاً عنها، مثل الغناء و صنعه آلاته و... و مثل صنعه الدف و العود و اشباهه و عمل الخمر و المسکر، و الآلات التی لا تصلح فی شی ء من المحللات، فحرام عمله، وتعلیمه و لایجور ذلک و بالله التوفیق؛
بدان - خدا تو را رحمت کند - هر صنعتی که بندگان خدا یاد می گیرند، مانند: نویسندگی، حسابداری، تجارت و امثال آن همه اینها حلال است؛ هم چنین یاد دادن آنها، کار کردن با آنها و مزد گرفتن بر آنها نیز حلال می باشد... مگر صنعتی که حرام یا مورد نهی خدا باشد، مانند؛ خوانندگی و نوازندگی و ساختن آلات آن... و ساختن دف، عود و امثال آن؛ هم چنین ساختن شراب و هر چیز مست کننده و وسایلی که هیچ مصرف حلال ندارد، حرام است، انجام دادن و یاد دادن آنها نیز جایز نمی باشد، و توفیق از خداست.(13)

مأموریت پیامبر
 

9. در روایتی ابی امامه از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده است که فرمود:
ان الله تعالی بعثنی هدی و رحمه للعالمین، و امرنی ان امحو المزامیر، و المعازف، و الاوتار، و الاوثان، و امور الجاهلیه...ان آلات المزامیر شراوها و بیعها وثمنها والتجاره بها حرام...؛
خدای تعالی، مرا برای هدایت مردم و به عنوان رحمت بر آنان مبعوث نموده و امر فرموده است که، همه انواع آلات موسیقی، بت ها و تمام کارهای زمان جاهلیت را از بین ببرم، و... خرید و فروش و قیمت آلات موسیقی حرام است... .(14)
10. در حدیث دیگر ابن عباس از آن حضرت روایت کرده که فرمود:
امرت بهدم الطبل والمزمار؛
از طرف خدا برای نابود کردن طبل و مزمار، مأمور شده ام.(15)
این دو روایت برای لزوم محو آلات موسیقی دلالت صریح دارد.

شکستن آلات موسیقی
 

11. نقل شده است: مردی را پیش حضرت علی (ع) آوردند که یک «بربط» شکسته بود، امام (ع) دعوای صاحب بربط را ابطال نمود و آن مرد را بدون پرداخت غرامت آزاد کرد.(16)
12. در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده که از طریق پدران معصوم خود (ع) از حضرت علی (ع) روایت کرده است که فرمود:
من تعدی علی شیء مما لایحل کسبه فاتلفه، فلا شیء علیه فیه، و رفع الیه رجل کسر بربطاً فابطله؛
هر کس وسیله ای را که کسب با آن حلال نمی باشد، اتلاف نماید، چیزی بر او نیست (ضامن نیست) و مردی را به جرم این که بربطی را شکسته بود پیش حضرت علی آوردند، آن حضرت، دعوی را ابطال و متهم را آزاد فرمود.(17)
13. امام باقر (ع) فرمود:
من کسر بربطاً، او لعبهً من اللعب، او بعض الملاهی، او خرق زق مسکر، او خمر، فقد احسن و لا غرم علیه؛
هر کس بربط یا یکی از آلات قمار یا موسیقی را بشکند، یا ظرف شراب و هر مست کننده ی دیگری را پاره کند و به زمین بریزد، کار خوبی کرده است و قیمت آن را ضامن نیست. (18)

اهل موسیقی و سلام
 

14. در روایتی اصبغ بن نباته از حضرت علی (ع) نقل کرده است که فرمود:
سته لا ینبغی ان یسلم علیهم:... فالیهود، و النصاری، و اصحاب النرد و الشطرنج، و اصحاب الخمر و البربط و الطنبور، و المتفکهون بسب الامهات، والشعراء؛
به شش گروه سلام دادن روا نیست: 1. یهودی. 2. مسیحی. 3. اهل نرد و شطرنج ( اهل قمار ) 4. اهل شراب و بربط و طنبور (اهل موسیقی ). 5. خنده کنندگان با فحش به مادران (شاید منظور این باشد که او به مادر دیگران فحش می دهد و با استهزا می خندد، یا دیگران به مادر او فحش می دهند و او نیز خوشش می آید و می خندد ). 6. شاعران (شاعرانی که شعرهای باطل یا بیهوده می سرایند).(19)

نگهداری آلات موسیقی و غضب خدا
 

15. در روایتی از فقه الرضا (ع) آمده است:
انه من ابقی فی بیته طنبوراً، او عوداً، او شیئاً من الملاهی من المعزفه، و الشطرنج، و اشباهه اربعین یوماً، فقد باء بغضب من الله، فان مات فی اربعین مات فاجراً فاسقاً، ماواه النار و بئس المصیر؛
کسی که چهل روز در خانه اش طنبور (ساز) یا عود (تار کوتاه و سرکج) یا چیزی از آلات لهو و لعب از قبیل: معزفه (پیانو) و سطرنج (از آلات قمار) و امثال آنها را نگهداری کند، گرفتار غضب خداوند می شود، اگر در آن مدت بمیرد، فاسق و فاجر مرده و جایگاهش آتش دوزخ است و چه بد سرانجامی است.(20)
16. امام صادق (ع) فرمود:
من بقی فی بیته طنبور اربعین صباحاً، فقد باء بغضب من الله؛
هر کس در خانه اش چهل روز «طنبور» بماند، به غضب خدا گرفتار می شود.(21)

پی نوشت ها :
 

1. کویه: به معنای طبل باریک، یا به معنای نرد و شطرنج است.
قینات: جمع قینه به معنای زن خواننده است.
معازف: جمع معزف و معزفه، یکی از آلات موسیقی است که به آن «پیانو» نیز گفته می شود.
2. مزامیر: جمع مزمار، به معنای نای است.
3. جامع احادیث شیعه، ج 16، ص 487 و 789، ابواب جهاد النفس، باب 12، حدیث 12، همه رجال سند این حدیث توثیق شده اند.
4. بربط: ساز کوتاه و سرکجی است که شبیه سینه اردک می باشد، شبیه طنبور است و کاسه بزرگ و دسته کوتاه دارد.
5. وسائل الشیعه، ج 17، ص 312، ابواب ما یکتسب به، باب 100، حدیث 1( 22626)؛ جامع احادیث الشیعه، ج 22، ص 247؛ باب 21، حدیث 11 ( 1987).
همه رجال سند این حدیث توثیق شده اند، ولی چون دو نفر از آنان به نام های: عثمان بن عیسی و اسحاق بن جریر در عین حالی که توثیق شده اند پیرو مذهب واقفی بوده اند، سند حدیث موثق می باشد.
6. همان، حدیث 2؛ همان، حدیث 12.
7. همان، حدیث 6 (22631)؛ همان، حدیث 1 ( 31977).
در سند این حدیث، اگر چه حسین بن یزید بن محمد نوفلی و اسماعیل بن ابی زیاد سکونی توثیق نشده اند، ولی روایاتشان مورد اعتماد می باشد. (ر. ک: الموسوعه الرجالیه المیسره، ج 1، ص 292 و ج 2، ص 465).
8. همان، ج 17، ص 313، ابواب ما یکتسب به، باب 100، حدیث 4( 22629 )؛ همان، ج 22، ص 248، ابواب ما یکتسب به، باب 21، حدیث 13 ( 31989).
9. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 218، ابواب ما یکتسب به، باب 79، حدیث ( 15174) 15.
10. وسائل الشیعه، ج 6، ص 199، ابواب قراءه القرآن، باب 16، حدیث 2 ( 7725).
11. جامع احادیث شیعه، ج 22، ص 245، ابواب ما یکتسب به، باب 21، حدیث 5 ( 31981).
12. ص 352، وسائل الشیعه، ج 17، ص 85، ابواب ما یکتسب به، باب 2، حدیث 22047 (1).
13. جامع احادیث شیعه، ج 22، ص 194، ابواب ما یکتسب به، باب 1، حدیث 31802 ( 19).
14. جامع احادیث الشیعه، ج 22، ص 245، ابواب ما یکتسب به، باب 21، حدیث 7 ( 31983).
15. کنز العمال، ج 15، ص 216، حدیث 40640.
16. جامع احادیث الشیعه، ج 22، ص 248، باب 21، حدیث 14 ( 31990): عن علی (ع): انه رفع الیه رجل کسر بربطاً فابطله، و لم یوجب علی الرجل شیئاً».
17. همان، ص 271، باب 24، حدیث 1 (32071).
18. جامع احادیث شیعه، ج 22، ص 271، باب 24، حدیث 2.
19. خصال، ج 1، ص 131، باب السته، حدیث 29؛ بحارالانوار، ج 76، ص 252، باب المعارف و الملاهی، حدیث 7.
20. جامع احادیث شیعه، ج 22، ص 248، باب 21، حدیث 17 ( 31993)؛ بحار الانوار، ج 76، ص 253؛ باب المعارف والملاهی، حدیث 11.
21. لئالی الاخبار، ج 5، ص 219.
 

منبع: موسیقی وغنا از دیدگاه اسلام.