پاول دورف، مدیرعامل تلگرام قبلاً خبر داده بود که این پیام‌رسان در حال توسعه ابزارهایی توسط فناوری بلاکچین است و به این شکل می‌خواهد در برابر فیلترینگ دولت‌ها مقاوم شود. اما آیا این شرکت واقعاً توانایی چنین کاری را دارد؟
از دیروز -27 فروردین- تلگرام در روسیه فیلتر شد. آنطور که مقامات امنیتی روسیه معتقد هستند، تروریست‌هایی که در آوریل 2017 به متروی سن پترزبورگ حمله کردند و باعث کشته شدن 14 نفر شدند، از طریق پیام‌رسان تلگرام با هم در ارتباط بوده‌اند. FSB یا سرویس امنیتی فدرال روسیه به همین دلیل درخواست دسترسی به کلید‌های رمزگذاری پیام‌های تلگرام را داشته‌اند؛ درخواستی که با مخالفت تلگرام روبه‌رو شده و در نهایت باعث فیلتر شدن تلگرام در روسیه شد.
از سوی دیگر مقامات مختلف در کشور ما نیز در خصوص فیلتر تلگرام اظهارنظرهای متفاوتی داشته‌اند و هنوز مشخص نیست که چه سرنوشتی در انتظار این پیام‌رسان پرطرفدار در ایران باشد. با این حال تلگرام هیچ‌زمان مدعی نشده است که مقامات ایرانی به دنبال کلید‌های رمزگذاری شده بوده‌اند، اما از طرفی به دنبال همکاری این پیام‌رسان با ایران هستند؛ پیام‌رسانی که نقش یک رسانه را در کشورمان بر عهده گرفته است.
به هر صورت امروز اختلاف نظرهای تلگرام با دولت‌ها باعث شده تا در روسیه پرونده‌اش بسته شود و در ایران هم اخبار ضد و نقیضی از فیلترینگ آن به گوش برسد. اما به گفته مدیرعامل تلگرام، این سرویس درحال توسعه فناوری‌هایی مبتنی بر بلاکچین است که انسداد آن جلوگیری می‌کند.
پاول دورف، مدیرعامل تلگرام در 31 دسامبر 2017 -دی ماه 96- گفت که این شرکت در حال طراحی ابزارهای مبتنی بر فناوری بلاکچین یا زنجیره بلوک است که از فیلتر آن جلوگیری به عمل می‌آورد.
سپس تلگرام اولین قدم‌های توسعه خود در مسیر بلاکچین را با «شبکه باز تلگرام» یا TON برداشت و شروع به جمع‌آوری سرمایه اولیه کرد. بر اساس گزارش‌ها، سرمایه جمع آوری شده توسط تلگرام برای توسعه شبکه‌ای مبتنی بر بلاکچین در سیستم ذخیره سازی فایل، خدمات DNS، سامانه تبادل تبلیغات و موارد دیگر به کار گرفته شده است.
آیا می‌توان بلاکچین را فیلتر کرد؟
اما آیا تلگرام با استفاده از فناوری بلاکچین می‌تواند حالتی ضدفیلتر به خود بگیرد؟ «جواد باهوش»، کارشناس رمزپول و تکنولوژی بلاکچین عقیده دارد که تلگرام احتمالاً توانایی این‌کار را دارد، چراکه در فناوری بلاکچین «نود (Node) مرکزی» وجود ندارد.
باهوش در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید: «در سیستم‌های بلاکچین نود مرکزی وجود ندارد تا یک دولت یا ISP بتواند جلوی آن را بگیرد. اطلاعات موجود از طریق تک‌تک کاربرانی که از این اکوسیستم استفاده می‌کنند پخش می‌شود. از نظر فنی، حجمی از دیتا که متشکل از مکالمات کاربران است تشکیل می‌شود و زمانی که حجم دیتا به حجم از پیش‌تعیین شده برای هر بلاک رسید، بلاک جدید شکل می‌گیرد و هَش (درهم‌سازی) می‌شود. مفهومی به نام «دشواری» در این سیستم اعلام می‌شود و کاربران شروع به هش کردن دیتا می‌کنند تا نتیجه کمتر از سطح دشواری شود. در این شرایط هش پخش می‌شود و همه کاربرانی که در این شبکه مشارکت دارند به شکل خودکار آن را تست می‌کنند و سیستمی مشابه رای گیری اتفاق می‌افتد. اگر بیشتر از 50 درصد از شبکه قبول داشته باشند که دیتا هش شده، دیتا به عنوان یک بلاک معتبر در زنجیره بلوکی قرار می‌گیرد.»
موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، هزینه‌هایی است که تلگرام و سرویس‌های مشابه برای استفاده از فناوری بلاکچین خواهند پرداخت. در عمل برخی از هزینه‌های سخت افزاری به شدت کاهش می‌یابد، اما از طرف دیگر این هزینه‌های تحقیق و توسعه برای حل مشکلات بزرگ این فناوری خواهند بود که می‌توانند برای شرکتی مانند تلگرام مسئله‌ساز شوند. این کارشناس فناوری بلاکچین در رابطه با همین موضوع بیشتر توضیح می‌دهد:
«هزینه‌های شرکتی که در این مسیر جلو می‌رود، از نظر سخت افزار فیزیکی مانند اجاره منابع در دیتاسنترها به شدت کاهش پیدا می‌کند، چون در سیستم‌های مبتنی بر بلاکچین، مرکزیتی وجود ندارد. با این حال، فناوری بلاکچین یک تکنولوژی جدید است که نیاز به توسعه دارد. به همین دلیل عمده هزینه‌های شرکتی مثل تلگرام در این مسیر، صرف حل مشکلات گسترده‌ای خواهد شد که در آن وجود دارد.
برای مثال زمان پاسخدهی به نیاز کاربران در فناوری بلاکچین هنوز در لحظه نیست. سیستم‌های بلاکچین هنوز به بلوغی نرسیده‌اند که بتوانند در لحظه به نیاز شما پاسخ دهند. کاربر زمانی که در یک سرویس یا یک وبسایت درخواستِ عملیاتی را می‌دهد، انتظار دارد که در لحظه نتیجه آن را دریافت کند. حل این مشکلات و توسعه چنین سیستمی برای شرکتی مانند تلگرام، آن هم برای اولین بار، فوق‌العاده بالاست.»
اما «حمید مقدسی»، کارشناس فناوری اطلاعات باور دارد که ذخیره‌سازی داده در هر حالتی هزینه دارد: «اگر تلگرام بخواهد بار سنگین محتوای شبکه را روی نودهای توزیع شده بیندازد، باید به اندازه کافی جذابیت مالی ایجاد کند و این موضوع به پلتفرم قراردادهای هوشمند و ارزش گرام در دنیای ارزهای دیجیتالی بستگی خواهد داشت.»
مقدسی باور دارد که اگر فقط سرویس پراکسی TON با موفقیت عملیاتی شود، باز هم تلگرام از اکثر موانع فیلترینگ با موفقیت عبور خواهد کرد. پراکسی TON همانند پروژه I2P به کمک گره‌های داوطلب در شبکه یا همان node ها، از معماری همتا به همتا (P2P) برای برقراری ارتباط بین مبدأ و مقصد استفاده می‌کند و پیاده‌سازی آن روی بستر بلاکچین و همراه شدنش با دیگر اجزای پروژه TON می‌تواند امنیت کامل شبکه را تضمین کند.
با این حال جالب اینجاست که از نظر تئوری اما با شیوه‌ای متفاوت از فیلترینگ شبکه‌ای و سنتی، سرویس‌های مبتنی بر بلاکچین هم قابلیت مسدود شدن را دارند. جواد باهوش، همین مسئله را اینطور توضیح می‌دهد:
«دولت‌ها منابع نامحدودی را در اختیار دارند و می‌توانند آنقدر از منابع خود بهره بگیرند تا 50 + 1 درصد از منابع یک شبکه را در اختیار بگیرد. در واقع یک دولت به این شکل می‌تواند سهمی بیشتر از منابع کاربران را در اختیار بگیرد و در چنین حالتی، در زمان ساین (تایید) شدن یک بلاک، قادر است هرچه می‌خواهد را به بلاک اضافه کند. احتمالاً فرآیند فیلترینگ در چنین سیستم‌هایی به این شکل باشد. با این حال فیلتر کردن با مفهوم کنونی، که از طریق شبکه جلوی فعالیت یک سیستم گرفته می‌شود، عملاً غیرممکن است.»
از طرفی مقدسی باور دارد که اگر شبکه TON با ویژگی‌های وعده داده شده آغاز به کار کند، تقریباً هیچ مانعی را سر راه خود نخواهد دید: «اگرچه در حالت تئوری می‌توان اکثریت بلوک‌ها را در اختیار گرفت و اطمینان شبکه را از بین برد، اما برای شبکه‌ای مثل تلگرام با چند صد میلیون کاربر در سطح جهان و نودهای متعدد، نفوذ در این شبکه از حد توانایی همه خارج است.»
این کارشناس بحث اصلی را در توانایی اجرایی تیم فنی تلگرام می‌بیند چرا که محققان آنچه تلگرام منتشر کرده است را به خیال‌پردازی تشبیه کرده‌اند. مقدسی می‌گوید: «پیاده‌سازی هرکدام از بخش‌های پروژه TON از جمله معماری بلاکچین با پشتیبانی از 292 زنجیره جانبی، فناوری شاردینگ جدید برای کاهش هزینه و افزایش سرعت، مسیریابی سریع بر اساس بلاکچین، اتخاذ الگوریتم PoS مناسب برای نودها، زیرساخت P2P، ذخیره‌سازی محتوای کلان به شکل توزیع شده، پراکسی P2P، سرویس DNS توزیع شده و خدمات پرداخت مالی، به اندازه کافی مشکلات عملیاتی و اجرایی دارند. پیاده‌سازی همه آنها در قالب شبکه یکپارچه TON حداقل در حال حاضر به خیال‌پردازی شبیه‌تر است.»
نکته مهم اینجاست که در اسناد مربوط به شبکه باز تلگرام، توضیحات فنی ارائه نشده است. «کریستین کاتالینی» یکی از اساتید مؤسسه MIT در گفتگو با «ورج» می گوید که مستندات 132 صفحه ای اوراق سفید تلگرام صرفاً ترکیبی از آمال و آرزوهاست. «متیو گرین» استاد دانشگاه جان هاپکینز هم نظر مشابهی دارد و اگرچه دانش فنی و توان اجرایی دورف و تیم تلگرام را تحسین می کند اما می‌گوید:
«صادقانه بگویم، اوراق سفید تلگرام شبیه این است که فردی اهداف جاه طلبانه پروژه های مختلف را از سرتاسر اینترنت جمع آوری کرده و تصمیم گرفته تمام آنها را یکجا و بهتر انجام دهد.»
بهره‌گیری از بلاکچین، خارج از حوزه مالی
فناوری بلاکچین اگرچه تا کنون بیشتر در بازارهای مالی و رمزپول‌ها کاربرد داشته است و در واقع، چنین استفاده‌هایی از آن یک مفهوم تازه هستند. با این حال سرویس‌های دیگری به جز تلگرام وجود داشته‌اند که قادر به پیاده‌سازی فناوری بلاکچین در بستر خود بوده‌اند. جواد باهوش در این باره می‌گوید:
«سرویس‌هایی که از بلاکچین استفاده می‌کنند امروز کم نیستند اما به دلیل نوظهور بودن این فناوری، بیشتر آنها هنوز خام و نوپا هستند. «کیم دات کام»، مالک وبسایت مگا آپلود در حال کار روی سرویس تازه‌ای به نام «K.im» است که تا کنون فقط نمونه‌های اولیه آن را دیده‌ایم. به گفته کیم دات کام، این سرویس یک فضای دخیره سازی مبتنی بر بلاکچین است که داده‌ها در آن جای خاصی ذخیره نمی‌شود بلکه همه افرادی که از آن استفاده می‌کنند می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. نکته اینجاست که بر اساس رمزگذاری که در این سیستم انجام می‌شود، هر کاربر صرفاً به داده‌های خودش دسترسی دارد.
نمونه دیگر، شبکه اجتماعی Steemit است که مبتنی بر شبکه بلاکچین توسعه پیدا کرده. این شبکه کنترل مشخصی ندارد و فعلاً بر پایه متن کار می‌کند، به همین دلیل حجم آن کوچک و استفاده از آن ساده است.
در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که انسداد پروژه‌های کوچک مبتنی بر بلاکچین از نظر تئوری غیرممکن نیست، اما زمانی که بحث از چند صد میلیون کاربر به میان می‌آید، بعید است منابع کافی برای گرفتن سهم 51 درصدی جهت از بین بردن اطمینان شبکه وجود داشته باشد. البته همه این‌ها به شرط آن است که تیم تلگرام بتواند آرزوهایی که روی کاغذ آورده را واقعاً عملیاتی کند و مشکلات بزرگ بلاکچین برای چنین سیستمی، از جمله در لحظه نبودن آن را حل کند.
