گارسینیا کامبوجیا؛ قرص لاغری معجزه آسا یا کلاهبرداری؟

روزنامه سازندگی - علی ملائکه: دکتر محمت چنگیز آز، پزشک آمریکایی ترک تبار، میزبان شوی تلویزیونی پرطرفداری به نام خودش، «دکتر آز» است که در آن فرآورده های سلامت را هم تبلیغ می کند. او در سال 2012 در یکی از برنامه هایش گفت: «به یمن پژوهش های جدید علمی می توانم یک ماده چربی سوز شگفت آور را به شما معرفی کنم.» او در حالی که کلمات «بدون ورزش، بدون رژیم و بدون زحمت» روی صفحه تلویزیون نقش بسته بود، یک نام جادویی را به زبان آورد: گارسینیا کامبوجیا

گارسینیا کامبوجیا چیست؟

گارسینیا کامبوجیا (Garcinia Cambogia) نام علمی سابق میوه ای است که اکنون Garcinia gummi-gutta نامیده می شود.

این میوه کوچک با مزه ای میان کدو حلوایی و گوجه فرنگی که تمبر مالابار نیز نامیده می شود بومی هند و آسیای جنوب شرقی است و از آنجا به همه جهان صادر می شود. گارسینیا کامبوجیا حاوی مجموعه ای از فلاوونوئیدها و اسیدهای آلی است. یکی از این انواع اسیدهای آلی به نام هیدروکسی سیتریک اسید (HCA) پس از استخراج از این میوه به صورت پودر یا به شکل قرص به عنوان مکمل برای کمک به کاهش وزن به فروش می رسد. ادعا بر این است که این مکمل می تواند توانایی بدن را برای ساختن چربی مهار کند و اشتها را کاهش دهد. همچنین ادعا می شود این مکمل ها می توانند میزان قند و کلسترول خون را در حد طبیعی نگه دارند.

ادعاها و حقایق

استفاده از گارسینیا کامبوجیا و عصاره آن سال ها است که موضوع بسیاری از مدعیات در زمینه سلامت بخشی است و به عنوان راهی برای کاهش وزن به طور طبیعی بدون ورزش یا گرفتن رژیم تبلیغ می شود. بررسی های کوچکی عمدتا در حیوانات آزمایشگاهی شواهدی درباره اثربخش بودن گارسینیا کامبوجیا در کاهش وزن به دست داده اند. در مقابل یک بررسی نسبتا قوی (به شکل کارآزمایی بالینی دو سو بی خبر) در سال 1998 که نتایج آن در ژورنال انجمن پزشکی آمریکا (AMA) منتشر شد، نتوانست تاثیربخشی این مکمل را در انسان ها ثابت کند.

این بررسی روی 135 نفر عمدتا زن که به دو گروه دریافت کننده گارسینیا (500 میلی گرم پیش از هر وعده غذایی) و گروه دریافت کننده ماده بی اثر (دارونما) تقسیم شده بودند، انجام شد. در نهایت تفاوت عمده ای از لحاظ آماری میان وزن افراد در گروه گارسینیا و گروه دارونما مشاهده نشد. بازبینی مجموعه ای از بررسی های پیشین (فراتحلیل) درباره مکمل های گارسینیا کامبوجیا که در ژورنال پزشکی جایگزین و مکمل مبنی بر شواهد (eCAM) در سال 2013 منتشر شد، بیانگر نتایج متناقضی بود. برخی از بررسی ها نشان می داد که گارسینیا به طور عمده ای باعث کاهش وزن می شود، برخی دیگر از این بررسی ها نشان می داد که این مکمل تاثیری در کاهش وزن ندارد.

این پژوهشگران یادآور شدند که اکثریت این بررسی ها درباره گارسینیا یا HCA در مدل های حیوانی انجام شده است. در شمار اندکی از پژوهش ها که در انسان ها انجام شده دامنه نتایج به دست آمده (از مثبت تا منفی) بیش از حد گسترده بود که نمی شد بر اساس آنها حکم کرد که این مکمل برای کاهش وزن سودمند است یا نه. یک بازبینی دیگر که در سال 2011 در ژورنال چاقی (Journal of Obesity) منتشر شد، نتایج 9 بررسی متفاوت را که در آنها از گارسینیا برای کاهش وزن در انسان ها استفاده شده بود، یکجا کرد. بار دیگر یافته ها بیانگر نتایج متناقضی بود. برخی از بررسی ها نشان دهنده تاثیر قابل توجه این مکمل از لحاظ کاهش وزن بودند و در برخی دیگ راین مکمل هیچ تاثیری در کاهش وزن نداشت.

در بررسی های نشان دهنده اثر مثبت این مکمل در کاهش وزن، میانگین کاهش وزن اندک بود (حدود یک کیلوگرم)، چرا که این بررسی ها برای مدت کوتاهی از زمان انجام شده بود. در مجموع پژوهشگران نمی توانستند بگویند این کاهش وزن ناشی از مصرف مکم لاست یا نه. یک بازبینی دیگر در سال 2013 در ژورنال «بازبینی های انتقادی در علوم غذایی و تغذیه» به این موضوع اشاره می کند که مدت اغلب بررسی ها روی گارسینیا کامبوجیا بیش از حد کوتاه بوده اند.

در مجموع می توان گفت که بررسی ها درباره اثربخشی مکمل های به دست آمده از این میوه روی شمار اندکی از انسان ها برای مدت کوتاهی انجام شده اند، در حالی که اندازه نمونه ها و مدت آزمایش در چنین پژوهش هایی اهمیت زیادی دارند. آزمایش های بالینی طولانی تر روی شمار بزرگ تری از انسان ها لازم است تا بتوان به طور کامل ایمنی و اثربخشی گارسینیا یا HCA را ارزیابی کرد.

تاثیر نوع رژیم غذایی

همان طور که گفتم ادعا می شود گارسینیا و مکمل های به دست آمده از آن بدون توجه رژیم غذایی فرد، می توانند وزنش را کاهش دهند. پژوهشگران به بررسی این موضوع هم پرداختند که آیا نوع رژیم غذایی فرد هم بر اثربخشی این مکمل تاثیر دارد یا نه و به این نتیجه رسیدند که این مکمل در افرادی که رژیم غذایی شان چربی کم و کربوهیدرات یا مواد نشاسته ای بالا دارد، چندان تاثیربخش نیست.

از طرف دیگر یک بررسی منتشر شده در ژورنال «پژوهش بالینی تشخیصی» در موش های آزمایشگاهی که به آنها رژیم غذایی پر چربی داده می شود، نشان داد عصاره گارسینیا کامبوجیا از میزان اضافه وزن در این حیوانات می کاهد. همچنین معلوم شده است که رژیم غذایی پر از فیبرهای خوراکی (که رژیم غذایی سالمی است) تاثیر HCA را در بدن کاهش می دهد. به این ترتیب دیده می شود که برخلاف ادعاهای تولیدکنندگان مکمل های گارسینیا و HCA بر اساس یافته های پژوهشی این مکمل ها برای تاثیربخش بودن باید با رژیم غذایی مناسبی همراه شوند.

تاثیر بر اشتها و ورزش

یک ادعای دیگر سازندگان مکمل های گارسینیا یا HCA این است که این مکمل باعث احساس پری و از بین رفتن اشتها در طول روز می شود. در این مورد بازبینی ها نشان می دهد که نتایج مثبت در این مورد در بررسی های حیوانی به دست آمده و هیچ بررسی انسانی نتایج مشابهی به دست داده است. گارسینیا همچنین به عنوان مکملی بازاریابی می شود که توانایی ورزشی افراد را تقویت می کند. پژوهشگران در بررسی روی مدل های حیوانی و انسانی شواهدی در تایید این مدعا به دست آورده اند. این بررسی ها نشان می دهد که ممکن است این مکمل باعث تقویت بنیه افراد در حین ورزش شود و از خسته شدن سریع جلوگیری کند اما در این مورد لازم است بررسی هایی دراز مدت انجام شود تا این ادعاها ثابت شود و در حال حاضر نمی توان نظر قطعی داد.

تاثیر بر قند و چربی خون

بررسی هایی وجود دارند که از ادعای تاثیر گارسینیا در بهبود پروفایل کلسترول خون (کاهش میزان کلسترول بد یا LDL و افزایش میزان کلسترول خوب یا HDL ) حمایت می کنند. اما در این مورد هم ادعاها ثابت نشده اند و نتایج این بررسی ها متناقض بوده اند. بنابراین مصرف گارسینیا برای پایین آوردن کلسترول توصیه نمی شود. برخی از بررسی ها هم تاثیر گارسینیا در کاهش قند خون را نشان داده اند. در یک بررسی در موش های آزمایشگاهی، حیواناتی که این مکمل را دریافت کرده بودند، نسبت به سایر حیوانات میزان پایین تری از هورمون انسولین (هورمون تنظیم کننده قند خون) داشتند که نشان دهنده سطح پایین تر قند خون آنها بود.

بنابراین اگر روزی این تاثیر در انسان ثابت شود، همراه با کاهش وزن بالقوه ناشی از این مکمل، دیابتی ها ممکن است از آن سود ببرند. در این مورد هم بر اساس یافته های فعلی، نمی توان این تاثیر گارسینیا را ثابت شده شمرد، از طرف دیگ رباید در نظر داشت که گارسینیا ممکن است با داروهایی که افراد دیابتی مصرف می کنند، تداخل کند و باعث کاهش بیش از حد قند خون شود.

خطرات مصرف گارسینیا

گرچه خوردن گارسینیا بی خطر شمرده می شود، باید پیش از مصرف این میوه یا عصاره آن به عنوان مکمل غذایی احتیاط کرد. توجه داشته باشید که مکمل ها به اندازه داروها از لحاظ ایمنی یا اثربخشی تحت نظارت نیستند. بنابراین تولیدکنندگان مکمل های گیاهی کافی است نشان دهند که مصرف فرآورده های شان برای انسان بی خطر است تا مجوز وارد کردن آنها به بازار را به دست آورند. نکته دیگ راین است که میزان HCA در برندهای مختلف مکمل ها متفاوت است و بنابراین نمی توان درباره اثربخشی آن داوری دقیقی کرد. برخی از سازندگان ممکن است اجزای دیگری با اثر هم افزایی یا مواد بی اثر را هم به محصولات شان اضافه کنند. بنابراین تعیین دوز مناسب باز هم مشکل می شود.

اگر گارسینیا مصرف می کنید، باید از اثرات جانبی بالقوه آن هم آگاه باشید. این اثرات جانبی ممکن است با مصرف این مکمل بروز کند؛ سردرد، تهوع، دانه های پوستی، علائم شبیه سرماخوردگی، آشفتگی گوارشی، و افت قند خون. یک هشدار دیگر این است که برخی از فرآورده های حاوی گارسینیا کامبوجیا و HCA با مسمومیت کبدی مرتبط شده اند. هر چند رابطه سببی در این باره ثابت نشده است. در هر صورت این قاعده را در هر حال رعایت کنید؛ پیش از مصرف هر مکملی با پزشک تان مشورت کنید. گارسینیا یا HCA ممکن است با برخی از داروها هم تداخل داشته باشند. همانطور که گفتیم برخی از پژوهش ها نشان می دهند که این مکمل قند خون را پایین می آورد،

بنابراین ممکن است با داروهای پایین آورنده قند خون در افراد دیابتی تداخل کند. همچنین افرادی که از قبل آسیب کبدی یا کلیوی دارند، بهتر است از مصرف این مکمل خودداری کنند. بالاخره این که بررسی های کافی درباره بی خطر بودن مصرف این مکمل در زنان باردار یا شیرده وجود ندارد، در نتیجه این زنان هم باید از مصرف آن پرهیز کنند. در حال حاضر دوز استانداردی برای این مکمل وجود ندارد. بازبینی منتشر شده در «ژورنال پزشکی مکمل و جایگزین مبنی بر شواهد» که در بالا به آن اشاره کردیم، پژوهش ها درباره سمیت مکمل های گارسینیا کامبوجیا را در میزان های گوناگون راهم گردآوری کرده بود.

این پژوهشگران نتیجه گرفتند که در میزان های مصرف تا 2800 میلی گرم در روز این مکمل اثرات جانبی مستقیمی بروز نمی کند. بهترین دوز بر حسب شخص به شخص متفاوت است و در این باره باید با دکترتان مشورت کنید. گارسینیا کامبوجیا قرن ها است که مصرف می شود. خوردن این میوه خطرناک نیست و مکمل های آن در برخی افراد ممکن است باعث کاهش وزن شود اما بررسی های بالینی درباره آن به نتایج متناقضی رسیده است و فعلا تاثیر ثابت شده ای از لحاظ علمی در انسان نمی توان به آن نسبت داد. با توجه به قیمت نسبتا بالای مکمل های گارسینیا بهتر است پول خود را صرف گزینه های بهتری مثل غذاهای پر پروتئین یا میوه ها و سبزی های تازه کنید.

اگر یک موش آزمایشگاهی چاق بودید که قرار بود یک ماه به مناطق گرمسیری آسیا سفر کنید که گارسینیا در آنجا ارزان است، توصیه به مصرف آن معقول جلوه می کرد، اما در غیر این صورت باید بدانید که قرص معجزه آسیایی برای کاهش وزن وجود ندارد و حفظ یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم هنوز هم بهترین روش ها برای رسیدن به وزن طبیعی هستند. دکتر آز که آن تبلیغ پر سروصدا را درباره گارسینیا (و دو فرآورده کاهش وزن دیگر) انجام داده بود، دو سال بعد با اعتراض جوامع علمی برای شهادت به کمیته فرعی «حفاظت از مصرف کنندگان ایمنی فرآورده ها و بیمه» مجلس سنای آمریکا فرا خوانده و به شدت بازخواست شد.

سناتور کلر مک کسکیل، رئیس این کمیته خطاب به آز گفت: «جامعه علمی در مخالفت با شما از لحاظ اثربخشی سه فرآورده ای که معجزه آسا نامیدید، تقریبا متفق القول هستند.» سناتور دموکرات ایالت میسوری گفت از امیدهای دروغینی که سخنان او به بینندگان می دهد، دلسرد شده است و از او پرسید که آیا نقشش در انتشار چنین شیادی هایی عامیانه بوده است یا نه؟ مک کسیل ادامه داد: «نمی دانم چه عاملی باعث شد چنین ادعاهایی بکنید، در حالی که می دانستید حقیقت ندارند. وقتی چنین برنامه پرطرفداری دارید چرا ارزش آن را پایین می آورید؟ قدرت بیشتر مسئولیت بیشتر را هم به همراه می آورد.»