نمادی برای اسلام
برافراشته شدن مناره ها و گلدسته های عبادتگاه مسلمانان در گوشه و کنار جهان، خبر از استقرار جماعیتی چشمگیر از مؤمنان پایبند به شرع را می دهد. بنای مساجد در کشورهای مسیحی، داستان پر ماجراتری است. اشاعه تمدن مسیحی یا با قدرت سخت شمشیرها و هجمه ها همراه بوده یا با قدرت نرم مبلغان و میسیونرهای مسیحی که سختکوشانه چهار گوشه جهان را در می نوردیدند و در دورافتاده ترین مناطق هم کلیسا می ساختند. اصطکاک میان اسلام و مسیحیت به عرصه ساخت و ساز هم کشیده شد، چنان که تبدیل کلیسایی مسیحی به مسجد ایاصوفیا در قلمرو ترکیه امروزین، مهر تاییدی بود بر استیلای مطلق ترکان مسلمان بر امپراتوری بیزانس و در خلال جنگ های صلیبی، قوای مسیحی در هر بار استیلا بر قدس، مسجد را به کلیسا تبدیل می کردند.
در دوران جدید، کشورهای اروپایی با داعیه آزادی های دینی، اجازه بنای عبادتگاه های مذهبی را به پیروان ادیان گوناگون - از جمله مسلمانان - داده اند. با این حال کمتر دولتمرد اروپایی پیش بینی می کرد که رشد جمعیت مسلمانان در دهه های اخیر، چه در اثر مهاجرت و چه در اثر نرخ بالای زاد و ولد خانواده های مسلمان چنان شتاب گیرد که در چند دهه آینده، مسلمانان به اکثریت جمعیت این کشورها بدل شوند. عدم امکان توقف این روند برنامه ریزان اروپایی را بر آن داشته است که تلاش کنند جامعه مسلمانان اروپا را مطابق با آنچه که «ارزش های اروپایی» می نامند جهت دهی کرده و اسلام سکولار و فردی را جایگزین اسلام سیاسی - یا به تعبیر خودشان «اسلام افراطی گری» و «بنیاد گرایانه»- کنند. این فکر بدون کنترل کردن کانون هویت بخشی و سازمان دهی جامعه مسلمانان یعنی مساجد ناممکن است. از اینجاست که در قلب اروپای سکولار مدعی آزادی های فردی و دینی، قواعد و قوانین تازه ای جهت تحدید رشد اسلام وضع می شود.
نظری به مساجد عمده و مشهور اروپا که بعضاً موضوع یا کانون بعضی مناقشات بوده اند، می تواند تا حدی روشن کننده این موضوع باشد.
مرکز اسلامی هامبورگ
ساخت این مسجد، در سال 1332 شمسی به مرجع تقلید وقت جهان تشیع، حضرت آیت الله بروجردی پیشنهاد شد. وی نیز با پرداخت مبلغ 10 هزار تومان به بانیان مسجد، موافقت خود را با احداث این مرکز دینی در قلب اروپا اعلام نمود. از همان ابتدا، قرار بر این بود که این مسجد، مختص شیعیان ایرانی نبوده و مرکزی برای فعالیت همه مسلمانان باشد. شاید به همین دلیل هم سعی شد طراحی آن بسیار جذاب باشد، به گونه ای که تصاویر آن سالهاست به عنوان یکی از آثار دیدنی شهر هامبورگ، جای ثابتی در بروشورهای تبلیغاتی موسسات جهانگردی به خود اختصاص داده است.
هزینه ساخت بنای چشم نواز از این مسجد در کنار دریاچه زیبای آلستر، از طریق یک خبر ایرانی به نامه حاج قاسم همدانیان و از طریق آیت الله بروجردی پرداخت شد تا ساخت مسجد در نیمه شعبان سال 1336 شمسی در زمینی با مساحت بیش از 3700 متر مربع آغاز شود.
از سال 1346، آیت الله دکتر بهشتی به عنوان امام جماعت این مسجد انتخاب شد. ایشان علاوه بر تسریع در امر ساخت این مسجد، موسسه ای فرهنگی اسلامی را نیز در کنار این مسجد افتتاح نمود. این موسسه وظیفه داشت تا همه مسلمانان از ملیت ها و مذاهب گوناگون را تحت پوشش خود قرار دهد. مدیریت این مرکز، تا زمان شهادت آیت الله بهشتی تحت نظارت وی بود و ائمه جماعات و مدیران بعدی مرکز، با نظر وی انتخاب می شدند.
این مرکز، خدمات و فعالیت های متنوع فرهنگی و مذهبی را برای مسلمانان انجام می دهد که برگزاری نماز جمعه، پاسخ گویی به سوالات شرعی، پاسخ گویی به شبهات روز، انجام مراسم ازدواج اسلامی، مشاوره خانواده و حتی برگزاری آیین تشرف به اسلام از آن جمله است.
موسسه اسلامی تورنتو
موسسه اسلامی تورنتو یک موسسه غیرانتفاعی آموزشی است که در سال 1996 به منظور افزایش دسترسی به تعالیم و آموزش های اسلامی، پژوهش های آکادمیک و بسط ارتباط و گفت و گو با دیگر ادیان و تقویت پایگاه اجتماعی مسلمانان در جامعه تأسیس شده است.
ساختمان این موسسه با مساحت کلی 32 هزار متر مربع، دارای یک مرکز کنفرانس، ورزشگاه سه گانه، کتابخانه و سالن مطالعه، مسجد و استخر شناست. همچنین برای دانش آموزان تمام وقت در مقطع دبیرستان خوابگاه هم موجود است.
در این موسسه با تلفیق نظام آموزشی قدیم و جدید، عقاید اسلامی و شریعت، فقه، مطالعات قرآنی، تاریخ اسلام و زبان عربی آموزش داده می شود. دانشجویان پس از طی یک دوره چهار ساله، مدرکی معادل لیسانس به نام «اجازه» دریافت می کنند که بیانگر تسلط وی بر نکات اصلی نظری و عملی اسلام است. برنامه درسی جهت اخذ اجازه شامل موارد زیر است:
* مهارت در زبان عربی
* قرآن و مباحث قرآنی
* حدیث و مباحث مربوط به آن
* فقه
* اخلاق و عرفان (تصوف)
* تاریخ اسلام (سیره)
* اسلام و موضوعات جهان معاصر
ریاست این موسسه بر عهده «فرید امین» و مدیریت آن بر عهده استاد «احمد کوتی» است. شیخ عبدالحمید، امام حامد سلیمی، دکتر اقبال ندوی، شیخ اسد یعقوب، شیخ سعید قرسودین و شیخ صبغه الله رسول هم هیأت علمی این مرکز را تشکیل می دهند. بیشتر این افراد در دانشگاه های عربستان سعودی اخذ مدرک کرده اند و به نظر می رسد ارتباطات خوبی با این مراکز دارا باشند.
مسجد جامع لندن و مرکز فرهنگی اسلامی
مسجد جامع لندن (که مرکز فرهنگی اسلامی هم در آن واقع است) از مساجد بزرگ واقع در انگلیس است که با حمایت اولیه دولت انگلیس در پاسخ به موافقت دولت مصر با بنای یک کلیسای بزرگ در قاهره، ساخته شده است. پروژه ساخت مسجد در سال 1944 به دست جرج ششم، پادشاه انگلستان افتتاح شد و طراحی آن را فردی به نام فردریک گیبرد بر عهده داشته است. این مسجد ظرفیت پذیرش 5 هزار نمازگزار را داراست و یک مناره و یک گنبد طلایی بزرگ دارد.
ملک فیصل بن عبدالعزیز آل سعود، شیخ زاید بن سلطان آل نهیان - امیرابوظبی- و ملک فهد سعودی در مقاطع مختلف مبالغ زیادی به این مرکز اهدا کرده اند. از این روی این مسجد غالباً صبغه ای حنبلی دارد. در سال 2007 پخش یک مستند تلویزیونی از کانال چهار انگلستان، حاشیه های زیادی را برای این مرکز و هم دیگر مساجد و مراکز اسلامی انگلیس پدید آورد. این مستند حاوی تصاویری بود که به شکل مخفیانه از جلسات وعظ در این مساجد فیلم برداری و به شکلی گزینشی تدوین شده بود. به نحوی که به مخاطب القا می کرد که وعاظ و امامان جماعت در پی سوق دهی تروریستی هستند. پلیس وست میدلند این مستند را تقبیح کرده و با اذعان به گزینشی به عامدانه تدوین شدن آن، مطالب آن را فاقد مستندات کافی جهت پیگرد وعاظ مساجد دانست. شخصیت ها و نهادهای اسلامی گوناگونی در برابر این مستند موضع گیری کرده و آن را نمونه دیگری از «اسلام هراسی» دانستند.
در بخشی از تصاویر مستند خطیب می گوید: «و مجرم را بر صلیب رها می کنند تا بر اثر خونریزی ظرف سه روز بمیرد.» «اسلام هراسی» و «اسلام ستیزی» به شکل تحدید و فشار بر مساجد در اروپا تنها به پخش این مستند محدود نشده است.
سال گذشته هم احزاب راست افراطی در سوئیس، پس از کش وقوس های فراوان موفق به تصویب الحاقیه ای جنجالی به قانون اساسی از طریق همه پرسی عمومی شدند که طبق آن بنای مناره مساجد را ممنوع می سازد. تصویب این قانون در کشوری که تنها دارای چهار مسجد و مناره است با واکنش های متنوعی رو به رو شد. دولت سوئیس، دیده بان حقوق بشر، واتیکان و بسیاری از نهادهای اقلیت های دینی این اصلاحیه را گامی در جهت افزایش عداوت میان اقوام و مذاهب گوناگون دانستند. از سوی دیگر، سکولارها مسیحیان افراطی و سارکوزی - رئیس جمهور فرانسه - آن را شروعی برای احیای «ارزش های اروپایی» و مقابله با اسلام «سیاسی و افراطی» خواندند.
مناقشات بر سر ساخت مسجدی بزرگ در کپنهاگ دانمارک و در کلن آلمان هنوز هم ادامه دارد و گویا ماوراء آتلانتیس را هم گرفتار کرده است. دعوت به قرآن سوزی از سوی یک کشیش افراطی و ممانعت از ساخت مرکزی اسلامی در نزدیکی ویرانه های برج های دو قلو نیویورک از این جمله اند. نکته اینجاست که کار ویژه مساجد در جامعه مسلمانان به وجود یا عدم مناره ربطی ندارد و این روح عبادات اسلامی در مساجد است که قدرت اصلی را داراست. سوال اینجاست که آیا اقدامات خصمانه غربی ها علیه مسلمانان و مساجد در سطح مناره ها محدود شده یا افزایش خواهد یافت؟
نکته
کانون اسلام
«مساجد سنگرند، سنگرها را حفظ کنید». این سخن امام خمینی (ره) ناظر به واقعیتی تاریخی در تمدن اسلام - خصوصاً اسلام سیاسی - است. از ابتدای تأسیس اولین حکومت اسلامی به دست پیامبر اسلام (ص) در شهر مدینه، مسجد به عنوان کانون اصلی تحرکات و تصمیمات اجتماعی و سیاسی بوده و این کانونیت را تا عصر حاضر هم حفظ کرده است.
هویت بخشی و تأثیرگذاری مساجد به اندازه ای است که جریانات رقیب یا مخالف اسلام یا خود به ایجاد مسجد مختص به طرفداران خود دست زده اند (مانند مسجد ضرار) یا اینکه از بنای مساجد در قلمرو خود ممانعت به عمل آورده اند.
منابع:
1.Switzerland: Minaret Ban Violates Rights: http://www. hrw.org/en/news/200904/12//switzerland - minaret-ban-violates0rights
2. http://fa.izhamburg.com
3. Swiss vote to ban construction of minarets on mosques: http:/www. guardian.co.uk.world/2009/nov/29/switzerland-bans-mosque-minarets
4. Sarkozy defends Switzerland minaret ban: http://www.guardian.co.uk/world/2009/dec/08/sarkozy-sympathises-minaret-ban-switzerland
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Undercover_MosqueMosques_and_Islamic_Centers_investigated
6. Islamic Institute of Toronto: http://en.wikipedia.org/wiki/Islamic_Institute_of_Toronto
7. Minaret controversy in Switzerland: http://en.wikipedia.org/wiki/Minaret_controversy_in_Switzerland
منبع:نشریه آیه ویژه نامه دین و فرهنگ.