یزد ؛ شهر نمونه ی گردشگری جهان اسلام

استان یزد با حدود 72156 کیلومتر مربع وسعت، چهارمین استان وسیع کشور است که در قسمت مرکزی فلات ایران در حاشیه دشت های کویر لوت قرار دارد. از نظر ناهمواری ها «کویر ریگ زرین» در پست ترین نقطه کویری شرق استان یزد (در نزدیکی عقدا) با ارتفاع 666 متر و ارتفاعات شیرکوه 4075 متر در شهرستان تفت، بلندترین نقطه استان است. این استان در حال حاظر شامل ده شهرستان می باشد. این استان کویری از نظر آب و هوایی در کوهستان شیرکوه معتدل و در دیگر نواحی گرم و خشک است.
از نظر بافت اجتماعی آن چه در این استان جلب نظر می کند، هم زیستی مسالمت آمیز مسلمانان و زرتشتیان در کنار یکدیگر می باشد. یزد یکی از مهم ترین شهرهای نمونه خشتی جهان است که همواره به عنوان صاحب یکی از درخشان ترین میراث های فرهنگی در ادوار مختلف تاریخی ایران مطرح است.
بزرگترین و مهم ترین سفره ی آب زیرزمینی در حوزه ی دشت یزد – اردکان قرار دارد که حدود 2949 رشته قنات در آن وجود دارد. کویر «ساغند» با حدود 8825 هکتار پهنه در شمال خاوری استان و با برخورداری از پدیده های گوناگون کویری، یکی از نادرترین نواحی کویری جهان به شمار می رود. وجود غارهای آهکی فراوان و جالب در استان از جمله: غار «نباتی»، غار «اشکفت یزدان»، غار «موبدان فیروز» (در جنوب چشمه ی «تامهر»)، غار «اعلا» (ابرکوه)، غار «چک چک» (اردکان)، غار «اسلامیه» (تفت)، غار بهار، غار بابازاهد (اشکذر)، غار خانه خدا (خاتم)، و.. با استالاگتیت ها و استالاگمیت ها و بلور های گل کلمی مانند، از دیگر مناظر طبیعی جالب استان یزد هستند. عمده چشمه های استان یزد را می توان در دو گروه «با قابلیت درمانی» و با «جاذبه های گردشگری» بررسی کرد. از مهم ترین چشمه های گروه اول می توان به چشمه «چشمه آب گله باد» در نزدیکی رباط زین الدین مهریز اشاره کرد. چشمه های «نهر مسیح» (خاتم)، «غربالبیز» (مهریز) و «تامهر» (تفت) نیز از جمله جاذبه های گردشگری یزد است. از درختان کهن سالی که در جای جای این استان وجود دارند، می توان به این نمونه های شاخص اشاره کرد: سرو 4000 هزار ساله ابرکوه، سرو کهن سال روستای چم (تفت)، درخت کهن سال بنه بداف (ابرکوه)،درخت کهن سال بنه روستای چنار ناز (خاتم)، درخت چنار کهن سال اسلامیه (تفت)، درخت کهن سال پده روستای هارونی (ابرکوه)، سرو کهن سال دو قلوی مبارکه (تفت)، سرو کهن سال روستای حسینی (تفت)، درخت چنار کرخنگان (خاتم)، چنار تنگ چنار (مهریز). پس در ادامه با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای بازدید از بهترین دیدنی های یزد...

وجه تسمیه یزد

«یزد» واژه ای باستانی است که ریشه در «یشت» یا «یزت» و «یسن» به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و.. دارد. به اعتقاد عده ای دیگر از تاریخ نویسان، در دوره ی ساسانیان، به فرمان یزدگرد اول در این محل، شهری به نام «یزدانگرد» بنا گردیده است. نام یزد از همین عنوان گرفته شده و به معنای مقدس، فرخنده و در خور آفرین است. در طی تاریخ نیز القابی چون «دارالعباده» و «دارالعلم» به این شهر داده شد و به نام هایی چون شهر دوچرخه ها، شهر بادگیرها و شهر نمونه خشتی جهان اشتهار یافت.

پیشینه تاریخی

مجموعه آثار باستانی پراکنده ی موجود در این استان، مبین آن بوده که استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است. آثاری چون دست افزارهای سنگی به دست آمده در دره های «شیرکوه»، سنگ نگاره های کوه «ارنان»، «فودیج» بهاباد، «مزرعه مفیدی» اردکان، «هس بخته» و «گنج دره» در تفت، «کوه سرخ» ندوشن، و ابزارهای سنگی پیش از تاریخ «بیده ی» میبد، همگی گواه بر آن است. علاوه بر آن وجود آثار معماری و شهرسازی پیش از اسلام هم چون قلعه ی سنگی شواز (متعلق به دوره اشکانی)، محوطه باستانی غربالبیز و مهریز قلعه «کوهستان گبری» در ابر کوه، «کهندژ» (نارین قلعه) میبد (متعلق به دوره تاریخی)، قلعه ی خورمیز مهریز (متعلق به دوره ساسانی) و غیره مدنیت را در این حوزه آشکار می سازد. وجود معماری مسجد جامع فهرج که متعلق به نیمه دوم قرن اول هجری است، مهم ترین سند به جا مانده از نفوذ اسلام در همان قرون اولیه در این خطه است؛ اما وجود حکومت های محلی آل کاکویه (حک 584 – 443 ق)، اتابکان (حک 718 – 584 ق)، آل مظفر (حک 795 – 718 ق)، در یزد نیز استقلال سیاسی این منطقه را به مدت سه قرن نشان می دهد. اگر چه در طی قرن ها حکومت های مرکزی یزد (از تیموریان تا قاجار) به عنوان یک قطب سیاسی – اقتصادی نیز مطرح بوده است.

کویرها

کویر ساغند با حدود 8825 هکتار پهنه در شمال خاوری استان یزد با برخورداری از پدیده های گوناگون کویری، یکی از نادرترین نواحی کویری جهان به شمار می رود. کویرهای دیگر عبارتند از: سیاه کوه، در انجیر، ابرکوه، زرین، مروست، بهادران، اله آباد، توت، تاغستان، شهدیه و ... که از جاذبه های گردشگری یزد می باشند.

دامنه های شیر کوه

دامنه های شیر کوه اعم از پیش کوه، میان کوه و پشت کوه که به علت بهره گیری از آب فراوان ناشی از ذوب برف در ارتفاعات، از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است. دره های سرسبز و زیبای منشاء، بنادک سادات (بنافت)، طرزجان، ده بالا در میان کوه و دره های سانیج و بردستان در پشت کوه که پوشیده از پوشش گیاهی طبیعی و باغستان است، به دلیل برخورداری از آب و هوای خنک در تابستان گرم منطقه یزد، ییلاق سنتی اهالی بومی محسوب می شود و هر ساله در فصل تابستان پذیرای هزاران خانواده یزدی است.

غارها

وجود غارهای آهکی فراوان و جالب در استان از جمله غار نباتی ندوشن، غار اشکفت یزدان، غار موبدان فیروز (در جنوب چشمه تا مهر)، غار اعلا (در ابرکوه)، غار چک چک (در اردکان)، غار اسلامیه و ... با استلاگمیت ها و استلاگتیت ها و بلورهای گل کلمی مانند، از دیگر منظر طبیعی و از بهترین دیدنی های یزد هستند.

شکارگاه ها و مناطق حفاظت شده

این منطقه با وسعت 250 هزار هکتار زیستگاه وحوش و پرندگانی چون آهو، جبیر، باغ بور و گور خر و... می باشد. مناطق حفاظت شده سیاه کوه، مرور میبد، کوه بافق، شیرکوه، بوروئیه هرات، آریز و در انجیر، نی باز و دره باغ ابرکوه و... که زیستگاه جانوران کمیابی چون: یوزپلنگ، جبیر، هوبره، غزال ایرانی، زاغ بور و نیز قوچ، کل، کبک و تیهو و... می باشد.
منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران

مراکز پرورش گونه های نادر جانوری

یکی از این مراکز در کالمند مهریز و برای پرورش گورخر آسیایی می باشد. سایر مراکز شال مرکز پرورش آهو و گوزن ایرانی در سریزد مهریز تحقیقات و پرورش هوبره در خاتم و...

چشمه غربال بیز / شهرستان مهریز

این چشمه در ناحیه ای خوش آب و هوا و خوش منظر در نزدیکی شهرستان مهریز و در 40 کیلومتری یزد واقع شده و به صورت یک فرو رفتگی طبیعی است. همه ساله در اوایل بهار آبی گوارا و زلال از کوه های منطقه جاری می شود و در این فرو رفتگی می ریزد و به دریاچه ای طبیعی تبدیل می شود.

درخت سرو ابرکوه

این سرو که از جاذبه های گردشگری یزد می باشد، در قسمت جنوب شرقی واقع شده و به قدمت شهر، شهرت و اهمیت تاریخی به شهر ابرکوه داده است. عمر آن را بالغ بر 4000 سال تخمین زده و از معدود آثار ملی طبیعی کشور است که به ثبت ملی رسیده است. دارای تنه ای با قطر 85/1 متر و ارتفاع 35 متر می باشد. پهنای آن به گونه ای است که اگر 8 نفر دست به دست هم دور آن حلقه بزنند، باز با کمبود فضا رو به رو می شوند.

تپه های براریگ بافق

شامل تپه های شن روان با وسعت زیاد است که از بهترین دیدنی های یزد است. همین ریگ های روان، امروزه تپه های دیدنی ای را در روستای حسن آباد، جاده ی قطرم و دهستان مبارکه به وجود آورده است.

کوه ریگ شهرستان مهریز

این تفرجگاه زیبا از انباشت ماسه های بادی در دامنه ی کوه تشکیل شده است. وجود یک آب انبار قدیمی و برج کبوتر در کنار آن، از جاذبه های گردشگری یزد می باشد.

عقاب کوه / شهرستان تفت

کوهی شبیه عقاب است که در فاصله 30 کیلومتری محور یزد به شیراز قرار گرفته است که از جاذبه های گردشگری یزد به شمار می رود.

برخی از رشته های بومی صنایع دستی استان یزد

سفال گری

به هر عنصر ساخته شده از گل و رس که در مجاورت حرارت بالا پخته شود و به مقاومت آن افزوده گردد، سفال اطلاق می گردد. این هنر از قدیمی ترین صنایع ساخته شده توسط بشر است که زادگاه آن ایران می باشد. در شهرستان میبد به علت وجود خاک مناسب سفال گری و نبود آب برای کشاورزی، این هنر صنعت با سابقه ای سه هزار ساله علاقه مندان بسیاری داشته و دارد. ظروف سفال بدون لعاب میبد به کباره مشهور است و از نظر تنوع در محصول و کاربرد از سفالینه های معروف کشور می باشد. نقوش مرغ، ماهی و خورشید خانم از جمله معروف ترین نقوش انحصاری سفال میبد می باشد.

سرامیک سازی

سرامیک عنصری است ساخته شده از خاک سفید که از ترکیبات مختلف کائولن، بالکلی و فلدسپات و ... به دست می آید. این هنر صنعت با توجه به وجود منابع خاک چینی و هم چنین حرفه ی سفال گری در شهرستان میبد استان یزد از دیرباز علاقه مندان فراوانی داشته است. سرامیک های میبد که از بهترین دیدنی های یزد می باشند، از لحاظ تنوع نقش و رنگ و کیفیت (لعاب و بدنه) از جمله تولیدات برتر کشور است. نقوش سرامیک میبد وام گرفته از فرهنگ غنی مردم این شهرستان و بیشتر نقوش مرتبط با سفال میبد می باشد.

زیلو بافی

زیلو، فرشی به ظاهر ساده از جنس نخ پنبه با تکنیک و فنون بافت با غنای فرهنگی و فکر و اندیشه بارور شده ای است که محققین قدمت آن را عهد تیموری می دانند و جایگاه و پایگاه آن از گذشته تا حال شهرستان میبد استان یزد می باشد. مرغوب ترین زیلو به رنگ های سبز و نارنجی است که آن را نفتال نام نهاده اند. این هنر هم اکنون بافندگان فراوانی در این شهرستان دارد.

کاشی سازی معرق

نوعی کاشی کاری که از کنار هم قرار گرفتن تکه های کاشی در قالب طرحی معین و از پیش تعیین شده با روند اجرایی ای طاقت فرسا به وجود می آید. این هنر در رابطه ی تنگاتنگی که با معماری دارد به عنوان یکی از عناصر مهم معماری ایرانی لحاظ شده و ریشه در تاریخ دارد. قدمت ساخت آن در استان یزد به قبل از تیموری می رسد. از ویژگی های کاشی معرق یزد ظرافت در اجرا و استفاده از رنگ لعاب های اصیل ایرانی و سنتی می باشد. رنگ های آبی لاجوردی، سفید، سیاه، آبی فیروزه ای و زرد پرکاربردترین رنگ ها و نقوش اسلیمی و ختایی پرکاربردترین نقوش می باشد.

کاشی سازی هفت رنگ

کاشی هفت رنگ به مجموعه هایی از کاشی های یک اندازه، یک شکل (معمولا مربع شکل) و یک رنگ گفته می شود که در کنار هم قرار می گیرند تا طرح و نقش مورد نظر بر روی آن ها (طبعا بر روی هر کاشی قسمتی از نقش انعکاس می یابد که در ارتباط با کاشی های دیگر کامل می شود) اجرا شود و موقعیت نصب آن را به هنگام نماسازی مشخص می سازد. سابقه تولید این هنر که از آن به عنوان یکی از هنرهای اسلامی یاد می شود در استان یزد به صفوی باز می گردد. هم اکنون نیز کارگاه های زیادی در شهرستان های یزد و تفت مشغول تولید کاشی هفت رنگ در این استان می باشند. رنگ آبی فیروزه ای و لعاب قلع و سرب پرکاربرد ترین رنگ و لعاب در استان یزد می باشد.

دارایی بافی

دارایی از بافته های زیبا و ویژه یزد است. برای تهیه دارایی، نخ های تار را قبل از بافت به روش های خاص رنگ می کنند که به تدریج، رنگ ها در حین بافت مشخص می شود. ماده ی اولیه آن از ابریشم طبیعی بوده، ولی در حال حاضر نخ ویسکوز در آن به کار می رود. مرکز اصلی بافت دارایی شهر یزد است و لازم به ذکر است شیوه ی رنگ رزی پارچه های دارایی در ایران منحصر به شهر یزد است. از جمله مهم ترین زنگ های مورد استفاده در دارایی رنگ های نارنجی، قرمز، سفید و سیاه هستند. این دست بافته در حال حاضر برای مصارف شال، روسری، بقچه، رومیزی، لباس و ... کاربرد دارد.

زیور آلات سنتی

ساخت انواع زیور آلات با دست و ابزار دست ساز با گذشته ای درخشان در اقصی نقاط کشور و هم چنین استان یزد رواج داشته است. زیور آلات یزد به لحاظ داشتن عیار بالا، تنوع طرح، ظرافت در اجرا و ... زبانزد می باشد. از جمله تولیدات سنتی این استان را می توان به النگو، گوشواره، زنجیر چینابی، زنجیر هل و گل، تاج، شانه و.. اشاره نمود.
جوم کاری از جمله هنرهایی در این هنر صنعت است که به صورت انحصاری در کنار تولید قاب قرآن، قلم زنی روی طلا، قینات کاری، برشکاری و... در استان یزد انجام می گیرد.

فهرست موزه های استان یزد

الف) موزه های وابسته به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد
1- موزه آیینه و روشنایی (یزد، خ کاشانی، رو به روی پارک هفت تیر)
2- گنجینه آثار مسجد جامع کبیر (یزد، خ امام خمینی (ره)، خ مسجد جامع)
3- موزه منسوجات (یزد، خ امام خمینی (ره)، گذر اصلی فهادان)
4- موزه مردم شناسی (مهریز، شهرک زارعین، باغ پهلوان پور)
5- موزه زیلو (میبد، بلوار قاضی میرحسین، کاروان سرای میبد)
6- موزه سفال و سرامیک (میبد، خ شهید جعفری نژاد، آب انبار حاج علی محمد)
7- موزه رجال (اردکان، خ آیت ا... خامنه ای، محله چرخاب، کوچه آیت الله خاتمی)
8- موزه فرش (اردکان، محله چرخاب، کوچه آیت ا... خاتمی، رو به روی موزه رجال)
9- موزه مردم شناسی (تفت، میدان امام تفت، بقعه شاه خلیل ثانی)
10- موزه مردم شناسی (اشکذر، خ امام، خ طالقانی، کوچه حمام باغستان)
11- موزه مردم شناسی (ابرکوه، خ شهید باهنر، کوچه پشت مسجد آقا، خانه صولت)
ب) موزه های وابسته به سایر سازمان ها و یا بخش خصوصی
1- موزه آب (یزد، میدان شهدا "امیرچقماق"، ابتدای خ قیام، خانه کلاه دوزها)
2- موزه علوم (یزد، میدان شهید بهشتی، خ ایرانشهر، جنب دبیرستان ایرانشهر)
3- موزه میرزا محمد کاظمینی (یزد، بلوار امام زاده جعفر(ع)، جنب آستان مقدس امام زاده)
4- موزه تاریخ طبیعی مرکز مطالعات زیست محیطی (یزد، میدان امام حسین (ع)، بلوار دانشجو، اداره کل محیط زیست)
5- موزه وزیری (یزد، خ مسجد جامع، جنب کتاب خانه وزیری)
6- موزه سکه و مردم شناسی حیدر زاده (یزد، خ امام، گذر اصلی محله فهادان)
7- موزه مردم شناسی (میبد، بلوار قاضی میرحسین، نرسیده به هلال احمر)
8- موزه پست (میبد، بلوار قاضی میرحسین، جنب کاروان سرای میبد، چاپارخانه میبد)
9- موزه مردم شناسی (اردکان، بلوار آیت ا... خامنه ای، جنب حوزه علمیه)

یزد، شهر تاریخی نمونه ی خشتی جهان

شهرستان یزد، مرکز استان یزد است و بافت تاریخی آن یکی از بهترین نمونه های بافت تاریخی و خشتی جهان است که با وجود قدمت زیاد، هم چنان رایحه ی زندگی از جای جای آن به مشام می رسد. این نمونه خشتی از بهترین دیدنی های یزد می باشد. شهر یزد در سال 2017م. به عنوان شهر نمونه گردشگری جهان اسلام معرفی شده است.

مسجد جامع کبیر

بنای فعلی مسجد جامع کبیر یزد، در اصل توسط سید رکن الدین بر روی مسجد جامع عتیق که در اوایل قرن ششم هجری قمری توسط گرشاسب بن علی بن فرامرز (حک 527 – 504) ساخته شده بود، بنا گردید. این مسجد که از بهترین دیدنی های یزد به شمار می رود، به لحاظ معماری از نمونه های شاخص مساجد جامع در کشور است. سردر رفیع، گنبد دوپوش و خوش تناسب و نیز تنوع فضاها، جلوه گاه ذوق و هنر و مهارت هنرمندان مسلمان ایران است. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده و علاوه بر تزیینات منحصر به فرد آجرکاری و اجرای آن با خط کوفی بنایی، 110 اسم از اسماء مبارک الهی به صورت هماهنگ و کاملا هنری در زیر ایوان، بر زیبایی این اثر دو چندان افزوده است. مناره ها با 52 متر ارتفاع نیز از عناصر بی بدیل و شگرف این مسجد است.

مجموعه ی امیر چقماق

امیر جلال الدین چقماق شامی توسط شاهرخ تیموری به حکومت یزد منصوب گردید. وی در قرن نهم هجری قمری با کمک همسرش فاطمه خاتون (ستی فاطمه)، در این مکان میدانگاه و در اطراف آن آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهم تر در سال 841 هجری قمری مسجد امیر چقماق (مسجد جامع نو) را بنا نهاد.
این مسجد که از بهترین دیدنی های یزد می باشد، دارای گنبدی عظیم و صفه ای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی است که اطراف آن با کاشی های معرق تزیین شده و آیاتی از قرآن بر روی آن نقش گردیده است. بقعه ی ستی فاطمه نیز علاوه بر مدفن بانی (همسر امیر چقماق) نمونه منحصر به فرد از تزئینات طلاچسبان و شیوه ی گنبد خیاره ای است که شیوه ی اجرای این گنبد در معماری تیموری ایران حائز اهمیت است و تنها نمونه در کشور محسوب می شود. هم اکنون آب انبار این مجموعه پس از تغییر کاربری به عنوان زورخانه مورد استفاده ی دوست داران ورزش باستانی و پهلوانی است. اما آن چه که امروزه به عنوان نماد شهر یزد مطرح گردیده و تحت عنوان مجموعه ی امیر چقماق معروف است، تکیه یا حسینیه ای است که در قرن سیزدهم هجری قمری در مجاورت بازار سنتی حاجی قنبر احداث شد. در سال 1393 ش. و به مناسبت گرامی داشت یاد و خاطره ی هشت سال دفاع مقدس، هشت شهید گمنام در این مکان به خاک سپرده شدند.

امام زاده جعفر (ع)

این محل مرقد امام زاده محمد بن علی بن عبیدالله بن احمد بن العریضی بن جعفر صادق (ع) (متوفی: 424 ق.ه ) است. به سبب کنیه اش «ابوجعفر» به این اسم نامیده می شود. بنای امام زاده و تزئینات آن نخستین بار در سال 776 ه.ق توسط «خواجه اسحاق بن حسن ساروج خوارزمی» از کاشی پوشانده شد و «امیر معین الدین اشرف» نیز عمارت هایی در کنار مزار ایجاد کرد و در قرن نهم ه.ق عمارت های دیگری از جمله صحن عتیق شمالی به همراه صفه هایی به مجموعه اضافه شد.

باغ دولت آباد

باغ دولت آباد که از بهترین دیدنی های یزد می باشد،  نمونه ای شاخص از باغ های ایرانی را در دل کویر به نمایش گذاشته، توسط «محمد تقی خان» مشهور به «خان بزرگ» (1213 – 1202 ه.ق) سر سلسله ی خان های یزد در زمان زندیه ایجاد گردید. وی پس از به قدرت رسیدن قنات دولت آباد را از مهریز به یزد کشید و پس از آن، عمارت «باغ دولت آباد» را به زیباترین وجه به همراه دیوان خانه ی خود احداث کرد.
باغ مجموعه ای از چندین عمارت شامل: هشتی و بادگیر، بهشت آیین، تالار آیینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است. فضای سبز این باغ شامل: درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی، درختان میوه به خصوص انگور و انار است. چشمگیرترین ویژگی این بنا بادگیر 8/33 متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می شود. در سال 1390 شمسی این باغ بی بدیل در مجموعه ی باغ ایرانی، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

آتشکده زرتشتیان

بنای فعلی آتشکده در سال 1313 خورشیدی با همت و کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان احداث گردیده است. ساختمان آتشکده با معماری زیبای برگرفته از دوره ی هخامنشیان (در تخت جمشید و ...) در وسط حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش «فروهر» جلوه گر است. اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود 1520 سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت گردیده است و آن را تبدیل به یکی از جاذبه های گردشگری یزد کرده است.

مسجد جامع فهرج

مسجد جامع فهرج در روستای فهرج (در 25 کیلومتری جنوب شرقی یزد و در کنار راه اصلی یزد – بافق) قرار دارد. این مسجد از بناهای قدیمی و کم نظیر فرهنگ و تمدن اسلامی است که بنا بر منابع مکتوب متعلق به قرن اول هجری است. این بنا که از بهترین دیدنی های یزد است، قدیمی ترین مسجدی است که در ایران و شاید در دنیا با کمترین پیرایه ای دست نخوذده باقی مانده است. تک مناره ی این مسجد علاوه بر زیبایی چشم گیرش، جزو معدود مناره های گلینی است که در قرن پنجم ه.ق به مسجد اضافه گردیده است.
دخمه ی زرتشتیان دخمه ی زرتشتیان یا دادگاه زرتشتیان که از جاذبه های گردشگری یزد می باشد، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای میان تهی است که زرتشتیان مردگان خود را با فرهنگ و آداب و سنن خاص زمان خود و با مراسم ویژه ای داخل آن می نهادند. اما در حال حاضر به جای این امر، مراسم خاکسپاری موسوم گردیده است. دخمه های دوگانه زرتشتیان به نام های «مانکجی» و «گلستان» که در دامنه ی کوهپایه های جنوبی شهر یزد و به فاصله 500 متر از یکدیگر قرار دارند. از یادگاری های دوره ی قاجار هستند. دخمه ی مانکجی در سال 1225 هجری شمسی و دخمه ی «گلستان» در سال 1310 ش. بنا شده است.

برج و باروی قدیم یزد

در گذشته شهرها برای در امان ماندن از هجوم غارتگران و دشمنان، مجهز به حصار (قلعه) و مشتمل بر برج و خندق و دروازه می شدند. برج های متصل و منفرد، کنگره و تیرکش و مردگرد از عناصر و نشانه های قدیم است. نیز جهت دشوار نمودن دستیابی مهاجمان به این حصار اطراف آن را خندقی عمیق حفر می کردند. در ابتدا چهار دروازه به نام های دروازه ی «قطریان، کوشکنو، مهریجرد و کیا» دو تا دور حصار شهر کشیده شد که البته در دوره ها بعد توسط شهر بدان اضافه شد، به طوری که در قرن 13 ه.ق تعداد برج ها به 90 عدد رسید. امروزه نیز بقایایی از برج و باروی قدیم یزد را می توان به عنوان جاذبه های گردشگری یزد مشاهده کرد.

خانه های تاریخی

در استان یزد خانه هایی با معماری فاخر به طور عمده متعلق به رجال استان یزد وجود دارد که از لحاظ قدمت تاریخی و اصالت و معماری قابل توجه می باشد از جمله آنان خانه دیوار بلند، خانه لاری ها، خانه محمودی، خانه اولیا، خانه علایی و... می باشد که از بهترین دیدنی های یزد به شمار می روند.

زندان اسکندر (مدرسه ضیاییه)

این بنای تاریخی و ارزشمند که از جاذبه های گردشگری یزد قلمداد می شود، در محله ی فهادان، یکی از کهن ترین محله های شهر یزد که در قدیم به «شهرستان» شهرت داشته، واقع شده است. این بنا از جمله بناهای چهار ایوانه بوده که ایوان ضلع شرقی آن تخریب شده و اکنون مشتمل بر حیاطی است که سه ایوان در پیرامون و فضاهایی در اطراف آن هاست. گنبد خانه ای کهن در گوشه ی حیاط با بلندای زیاد از جمله بناهای سده ی هفتم هجری قمری است که قالب بندی های کاه گلی، گوشه سازی تُرُنب و محراب گلبری بیرون آن قابل توجه است. احتمالا این مکان که معماری دوره ایلخانی در آن به خوبی مشهود است، توسط «مولانا ضیاءالدین حسین رضی» تحت عنوان مدرسه ضیاییه ساخته شده است.

قبه ی دوازده امام

این بنا که از جاذبه های گردشگری یزد می باشد، در حال حاضر قدیمی ترین بنای تاریخ دار یزد محسوب می شود. به استناد کتیبه ی کوفی رنگ آمیزی بالای محراب، قبه به سال 429 هجری قمری ساخته شده است. بنا شامل تک گنبدی است که گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد.

جاذبه های گردشگری یزد

1- مسجد جامع کبیر
2- مجموعه امیر چقماق
3- حمام خان
4- مسجد ملا اسماعیل
5- آتشکده
6- باغ دولت آباد
7- مسجد چهل محراب
8- خانه رسولیان
9- بقعه شیخ احمد فهادان
10- برج و بارو شهر یزد
11- بقعه سید شمس الدین
12- امام زاده جعفر

موزه های استان یزد

1- موزه سکه حیدرزاده (خانه عرب زاده)، 6219111
2- موزه آئینه و روشنایی، 8240010
3- موزه علوم یزد، 6223434
4- موزه وزیری، 6244554
5- موزه میرزا محمد کاظمینی، 6221484
6- موزه آب (خانه کلاهدوزها)، 6268340
7- موزه علوم و تاریخ طبیعی، 8253055
8- موزه قرآن و کتب ادیان، 6222583
9- بقعه سید شمس الدین، 6228523

مراکز اقامتی

1- هتل ادیب الممالک
2- هتل اطلس
3- هتل پارسیان
4- هتل کیمیا
5- هتل روشن
6- هتل سنتی جاده ابریشم
7- هتل سنتی سروش
8- هتل سنتی مهر
9- هتل سنتی یزد
10- هتل صفائیه
11- هتل فهادان
12- هتل کاروان
13- هتل کوروش
14- هتل باغ مشیرالملک
15- هتل والی
16- مهمان سرای جهان گردی
17- مهمان سرای فرهنگیان
18- مهمان پذیر کویر
19- مهمان پذیر ملت
20- مهمان پذیر الزهرا
21- مهمان پذیر آریا