پیشگیری از کم‌خونی در بارداری (۱)

دکتر مینو فروزانی؛ متخصص تغذیه

کاهش هموگلوبین از رایج‌ترین مشکل تغذیه‌ای – بیوشیمی در مراقبت‌های دوران بارداری است. از هر 10 کمبود مواد مغذی خونساز، 9 کمبود در رابطه با آهن و 1 کمبود در ارتباط با اسیدفولیک است.

کمبود ویتامین 12 B  به جز در گیاهخواری انحصاری مشاهده نمی‌شود که معمولا این مشکل، قبل از بارداری تشخیص و درمان می‌شود. کم‌خونی بارداری در رابطه با کافی نبودن ویتامین 12 B رایج نیست. بیشترین دلیل هموگلوبین کمتر از 11 گرم در یکصد سی‌سی مربوط به رقت خون که در نتیجه افزایش حجم خون در بارداری پیش می‌آید، می‌باشد.

زمانی که کم‌خونی تغذیه‌ای پیش می‌آید به دریافت ناکافی یک یا بیشتر مواد مغذی خون‌ساز؛ خونریزی زیاد داخلی یا خارجی؛ در ناکافی بودن ذخیره آهن و مواد مغذی خون‌ساز برای برقراری تولید هموگلوبین، و بالاخره کافی نبودن ذخیره فولات جهت بالغ یا رسیده شدن گلبول‌های قرمز توجه شود.

آهن

آهن ملکول اکسیژن را برای تنفس به تمام یاخته‌های مادر و جنین انتقال می‌دهد. کار اولیه هموگلوبین گلبول‌های قرمز، انتقال اکسیژن از ریه‌ها به دیگر سیستم‌های تنفسی است، و برای متابولیسم سلولی حیاتی است. در دوران بارداری نیاز به اکسیژن برای متابولیسم سلولی افزایش می‌یابد.

قدرت انتقال اکسیژن نیز بستگی به میزان هموگلوبین و آهن موجود در آن، در پلاسمای مادر دارد. بالاترین خطر، ناکافی بودن مواد مغذی در هفته‌های آخر بارداری است. بالنتیجه برقراری قدرت انتقال اکسیژن که در ارتباط با میزان آهن و هموگلوبین در زن باردار است هم برای خود مادر و هم برای جنین در حال رشد و تکامل اساسی می‌باشد.

فرایند تغییر از ذخیره کامل آهن با دریافت کافی غذایی، به یک کمبود مزمن (با گلبول‌های قرمز کوچک که با مقدار کمی هموگلوبین پر شده است) مراحل چندی دارد.

کاهش فریتین پلاسما که مصرف ذخیره آهن بدن است، به 12 میکروگرم یا کمتر در لیتر، به عنوان کمبود در نظر گرفته می‌شود، و حتی میزانی کمتر از 35 میکروگرم در یکصد سی‌سی در سه ماهه اول بارداری تقاضای آهن مادر و جنین را برای رشد و تکامل فقط تا اندازه‌ای در مرز اطمینان در دوران بارداری، تامین می‌کند.

با قطع قاعدگی نیاز به آهن در سه ماهه اول بارداری کاهش می‌یابد. در عکس‌العمل به تقاضای مادر و جنین، نیاز در سه ماهه دوم و سوم افزایش می‌یابد. در سه ماهه سوم بارداری به طور متوسط 4 میلی‌گرم در روز لازم است تا در جریان خون مادر وارد شود. به دلیل نیاز جنین مقدار لازم ممکن است تا، 7 میلی‌گرم برای یک دوران کوتاه (در اواسط سه ماهه سوم) نیز برسد.

حال دریافت آهن چقدر باید باشد تا 4 الی 7، میلی‌گرم آن از روده جذب گردد؟ در صورتی که آهن فقط از رژیم غذایی تامین شود، جذب باید 50 درصد باشد. در دوران بارداری جذب آهن افزایش می‌یابد.

در حالت عادی جذب آهن 10 درصد، و در سه ماهه سوم دوران بارداری به بیش از 50 درصد یا بیشتر می‌رسد. اگر زنی 15 میلی‌گرم آهن از منابع و رژیم غذایی، و 30 میلی‌گرم از مکمل آهن دریافت کند، نیاز آهن خود، و شیرخوار وی در یکصد روز پس از زایمان تامین می‌شود.

در صورتی که هموگلوبین زن باردار (در سطح دریا) بیشتر از 11 گرم و فریتین سرم 35 میکروگرم در یکصد سی‌سی باشد، نیازی به مکمل بیشتر از 30 میلی‌گرم نمی‌باشد. اگر مکمل مولتی‌ویتامین – مواد معدنی دارای 30 میلی‌گرم آهن، و سه قرص 325 میلی‌گرم سولفات فروس (60 میلی‌گرم آهن فروس) دریافت کند، حدود 200 میلی‌گرم آهن دریافت می‌شود، در حالی که فقط 7 میلی‌گرم لازم است. لذا این دریافت زیاد، ممکن است سبب تحریک معده شود...

برای خواندن بخش دوم- پیشگیری از کم‌خونی در بارداری- اینجا کلیک کنید.