علت سنگ ساز بودن کلیه چیست؟
سنگ کلیه، بیماری خوش خیم، اما بسیار آزاردهنده ای است که لازم است پس از درمان و دفع سنگ، بررسی از نظر نوع سنگ به عمل آید. در کودکان حتی دفع یک سنگ لزوم بررسی علت را می طلبد؛ اما درباره بزرگسالان سنگ سازی بارها مورد بررسی قرار می گیرد.
با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با راه های مناسب برای پیشگیری از سنگ کلیه آشنا شوید.
وقتی کلیه ها سنگ ساز می شوند
سنگ کلیه یکی از تابلوهای بالینی شایع در پزشکی است. آب حاوی املاح فراوان، زمینه ژنتیکی و کمی مصرف آب از عوامل بروز سنگ کلیه محسوب می‌شوند.سنگ کلیه از طریق مجرایی به نام حالب (میزنای) به مثانه رسیده و از مجرای ادراری دفع می شود.این خود سنگ نیست که درد و علائم می دهد، بلکه حرکت سنگ، گیرافتادن آن و تجمع ادرار در پشت آن ایجاد علائم می کند.کلیه سنگ ساز عموما هر سه سال یک بار به تولید سنگ در بیشتر بیماران منجر می شود؛ البته کلیه هایی هستند که هر ساله یا به فواصلی بیشتر تولید سنگ می کنند.حرکت سنگ باعث بروز درد در پهلو می شود. درد ممکن است به کشاله ران یا ناحیه تناسلی سرایت کند.
گاهی بیماران با درد سر دل مراجعه می کنند. این بیماران با تشخیص درد معده و احتمال التهاب معده درمان می شوند تا زمانی که آزمایش، سنگ را تائید کند.اگر سنگ گیر کرده باشد و اجازه تخلیه ادرار را ندهد، به کلیه آسیب می رساند در این شرایط توصیه به درآوردن سنگ می شود.یکی از یافته هایی که بیمار را به وحشت می اندازد، تغییر رنگ ادرار به رنگ قرمز است. البته تغییر رنگ از زرد پر رنگ تا قرمز متغیر است و همه بیماران ادرار خونی ندارند؛ البته با وجودی که ادرار به رنگ خون نیست، بیشتر در آزمایش دقیق، ادرار خونی را می توان دید.
علائم تحریکی ادراری مانند سوزش، تکرر ادرار و نیاز فوری به دفع ادرار در سنگ هایی رخ می دهد که در بخش انتهایی حالب بروز می کند.بسیاری از بیماران تصور می کنند دچار عفونت ادراری شده اند، اما وجود خون فراوان و عفونت در آزمایش ادرار نشانه ای بر دفع سنگ است.در بیمارانی که سابقه دفع سنگ دارند، خودشان به راحتی تشخیص می دهند که دوباره دچار سنگ سازی شده اند.
در این بیماران حتی نیاز به دادن آزمایش و سونوگرافی نیست، اما در بیمارانی که برای اولین بار دچار سنگ سازی شده اند لازم است با انجام آزمایش ادرار و سی تی اسکن از کلیه و مجاری ادرار وجود سنگ تائید می شود. درمان دیرهنگام سنگ کلیه می‌تواند به عفونت و نارسایی کلیه منجر شود.سنگ کلیه یک بیماری نسبتا شایع است که بیشتر در سنین جوانی و میانسالی در افراد بروز می‌کند و شیوع آن در مردها بیشتر از زنان است. کم تحرکی، اختلال در دستگاه ادراری و تنگی مادرزادی حالب نیز می تواند در بروز سنگ کلیه نقش داشته باشد.
-----------------------------------------------------------------------------------------
نشانه سنگ ساز بودن کلیه
یک سنگ کلیه زمانی منجر به ظهور علائم می شود که وارد میزنای شود. میزنای لوله ارتباط دهنده کلیه و مثانه است. در این زمان علائم و نشانه های زیر ظهور می کنند:
- درد شدید در ناحیه پهلو و کمر ،درست در پایین دنده ها
- درد منتشرشونده به سمت تحتانی شکم و لگن
- درد در هنگام دفع ادرار
- ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای رنگ
- تهوع و استفراغ
- احساس نیاز مداوم به دفع ادرار
- تب و لرز در صورت وجود عفونت
-----------------------------------------------------------------------------------------
علت تشکیل سنگ کلیه
معمولاً سنگ های کلیوی یک علت خاص ندارند. غالباً تعدادی از عوامل در ترکیب با هم شرایطی را ایجاد می کنند که فرد را مستعد ابتلاء به سنگ کلیه می سازند.سنگ کلیه زمانی ایجاد می شود که اجزای ادرار (شامل: مایع ادرار، املاح مختلف و اسیدها) از حالت تعادل خارج شده باشند. در چنین شرایطی ادرار شما حاوی مواد کریستالی بیشتری خواهد بود همچون کریستال های کلسیم، اگزالات و اسید اوریک و مایع موجود نیز قادر به رقیق سازی آنها نخواهد بود و به موازات تشکیل کریستال ها ادرار دچار کمبود موادی است که از چسبیدن کریستال ها به یکدیگر و تشکیل سنگ جلوگیری می کنند. در چنین شرایطی احتمال تشکیل سنگ های کلیوی ایجاد می شود.
-----------------------------------------------------------------------------------------
انواع سنگ های کلیوی
بیشتر سنگ های کلیوی حاوی بیش از یک نوع کریستال هستند. انواع سنگ های کلیوی عبارتند از:
سنگهای کلسیمی
بیشتر سنگ های کلیوی از نوع سنگ های کلسیمی هستند و معمولاً در فرم اگزالات کلسیم. برخی میوه ها و سبزیجات و نیز آجیل و شکلات حاوی سطوح بالایی از اگزالات هستند. کبد نیز اگزالات تولید می کند. فاکتورهای غذایی، مقادیر بالای ویتامین D، عمل جراحی بای پس روده و نارسایی های متابولیکی متعدد دیگر غلظت کلسیم و یا اگزالات در ادرار را افزایش می دهند . سنگ های کلسیمی در شکل فسفات کلسیمی نیز وجود دارند .
سنگهای ناشی از عفونت
برخی سنگ ها در پاسخ به عفونت شکل می گیرند مانند عفونت دستگاه ادراری. این نوع سنگها می توانند به سرعت ایجاد شده و بزرگ شوند .
سنگهای اسیداوریکی
این نوع سنگها در افرادی که دچار دهیدراتاسیون یا از دست دهی آب بدن شده اند ، ایجاد می گردند؛ مانند افراد استفاده کننده از رژیم های پرپروتئین و یا افراد مبتلا به نقرس . فاکتورهای ژنتیکی و نارسایی های مرتبط با بافتهای سازنده خون نیز در مستعد سازی فرد در ابتلا به سنگهای اسیداوریکی نقش دارند.
سنگهای سیستین
این نوع سنگها درصد کمی را به خود اختصاص می دهند و در افراد دچار نوعی نارسایی ارثی تشکیل می شوند. این نارسایی ارثی منجر به دفع مقادیر بالایی از برخی اسیدهای آمینه می شود (سیستینوریا).
انواع دیگر
برخی انواع نادر سنگ های کلیوی نیز می توانند ایجاد گردند.دانستن نوع سنگ های کلیوی به تشخیص علت های ایجاد کننده سنگ کمک خواهد کرد و در تعیین راهکارهای کلیدی به منظور کاهش ریسک تولید سنگ های بیشتر در آینده مفید خواهد بود.
-----------------------------------------------------------------------------------------
فاکتورهای خطر
فاکتورهای افزایش دهنده خطر تشکیل سنگهای کلیوی عبارتند از:
تاریخچه خانوادگی و یا سابقه شخصی ابتلا به سنگ کلیه: چنانچه فردی از اعضای خانواده تان سنگ کلیه داشته باشد ، شما نیز در معرض ابتلا به آن قرار دارید. همچنین چنانچه خودتان قبلاً سنگ کلیه داشته اید مجددا در معرض خطر تشکیل سنگی دیگر قرار دارید.
افزایش سن
اگرچه سنگ کلیه در هر سنی می تواند تشکیل شود ولیکن در سنین بالای 40 سال معمول تر هستند.
مرد بودن
احتمال تشکیل سنگهای کلیوی در مردان بیشتر است.
دهیدراتاسیون
ننوشیدن مقادیر کافی آب روزانه ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم زندگی می کنند و یا تعریق زیادی دارند بایستی بیش از دیگران آب بنوشند.
برخی برنامه های غذایی خاص
رژیم های غذایی پرپروتئین، سدیم بالا و یا قند بالا ریسک ابتلا به برخی سنگهای کلیوی را افزایش می دهند.
چاقی
نمایه توده بدن(BMI) بالا، دورکمر بالا، و اضافه وزن با ریسک افزایش یافته تشکیل سنگهای کلیوی مرتبط هستند.
جراحی و بیماری های گوارشی
جراحی بای پس معده، بیماری روده تحریک پذیر و یا اسهال مزمن منجر به تغییراتی در فرایندهای گوارشی شده و جذب کلسیم را تحت تاثیر قرار داده و سطوح مواد تشکیل دهنده سنگ را در شما افزایش می دهند.
دیگر شرایط پزشکی
دیگر بیماری ها و شرایطی که ریسک سنگ های کلیوی را افزایش می دهند عبارتند از اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوریا، هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی عفونت های دستگاه ادراری. پرکاری غدد تیروئید و پاراتیروئید و همچنین مصرف زیاد ویتامین D نیز می تواند زمینه ساز بروز سنگ کلیه شود.سیاری از سنگهای کلیه معمولا اتفاقی در بدن افراد کشف می‌شوند، اما در برخی موارد نیز علائم آن شامل درد شدید در ناحیه پهلو و زیرشکم است که این دردها معمولا یک یا دو ساعت طول می‌کشد و بعد بهبود می یابد.این دردها بیشتر مواقع با سوزش و تکرر ادرار و همچنین وجود خون در ادرار همراه است. اگر سنگ کلیه در سیستم ادراری مثلا در حالب گیر کند می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود.
-----------------------------------------------------------------------------------------
پس بیمارانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید از چه غذاهایی پرهیز کنند؟
تقریبا" تنها چیزی که ما توصیه می کنیم که بیماران سنگ کلیه از آن پرهیز کنند، نمک است . ببینید، یکی از مواد غذایی که باعث تولید سنگ می شود، نمک است. البته ما سنگ نمک که نداریم ولی نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگ های کلسیمی کمک می کند. نمکی که از روده جذب می شود، از طریق کلیه باید دفع شود. اما مشکل همین جاست چرا که وقتی نمک می خواهد از کلیه را وارد ادرار شود، با خودش کلسیم را وارد ادرار می کند و به این ترتیب غلظت کلسیم ادرار افزایش می یابد. بنابراین همان نمکی که هنگام پختن غذا به آن زده می شود کافی است و افرادی که کلیه سنگ ساز دارند، نباید سرسفره به غذایشان نمک بزنند و مواد شور مثل خیار شور را مصرف نکنند.
-----------------------------------------------------------------------------------------
کسانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید چه مواد غذایی را بیشتر مصرف کنند؟
اگر غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه های تشکیل سنگ کلیه فراهم می شود. حالا می گوییم که برای جلوگیری از تشکیل سنگ باید این غلظت مواد را کم کنیم. به عبارتی باید ادرار را تا می توانیم، رقیق کنیم. یعنی فردی که کلیه سنگ ساز دارد، باید آب و مایعات زیادی مصرف کند.
-----------------------------------------------------------------------------------------
چقدر باید آب و مایعات مصرف کرد؟
چقدر آب خوردن مهم نیست . چقدر ادرار داشتن مهم است. ممکن است فردی در محیطی گرم زندگی کند یا فعالیت روزانه اش زیاد باشد، روزی 5 تا پارچ هم آب بخورد ، ولی باز کافی نباشد. چون همه این 8 لیوان آبی که می خورد، عرق می شود و چیزی از آن به ادرار نمی رسد تا رقیق شود. این فایده ای برای پیشگیری از سنگ کلیه ندارد. برای همین باید ملاک، میزان ادرار باشد نه میزان آبی که فرد می خورد. ما به بیماران توصیه می کنیم آنقدری آب بخورند که روزانه بیش از 2 لیتر ادرار داشته باشند.
یا بعبارتی در طول خواب شبانه یک بار برای ادرار کردن به دستشویی بروند. بیماری که کلیه سنگ ساز دارد، اگر احساس تشنگی کند و بعد آب بخورد، از قافله عقب مانده است. یعنی چنین بیمارانی نباید هیچ وقت احساس تشنگی کنند و همیشه قبل از احساس تشنگی آب بخورند. این بیماران باید شب ها هنگام خواب یک لیوان بالای سرشان باشد، موقع کار روی میزشان یک لیوان آب باشد . یعنی برای دسترسی به آب نباید بیمار مشکلی داشته باشد.
-----------------------------------------------------------------------------------------
اینکه برخی بیماران آب چشمه خاصی را مصرف می کنند، یا فقط آب معدنی می خورند، کار درستی است؟
این سئوال شایعی در بین بیماران مبتلا به سنگ کلیه است . اما ما اصلا" به چنین سئوالی اعتقاد نداریم. مگر تمام افرادی که از آب شهر استفاده می کنند، سنگ کلیه تولید کرده اند که حالا این بیماران آب شهر را استفاده نکنند. تازه برعکس وقتی بیماران خودشان را به یک نوع آب خاص مثلا" آب فلان چشمه محدود می کنند، وقتی به آن آب دسترسی ندارند، کمتر آب می نوشند و همین می تواند زمینه ساز تولید سنگ شود.
اما اصل مصرف اب نوع آن نیست، بلکه حجم و مقدار آن است که باید زیاد باشد. آب هندوانه و ماءالشعیر و از این قبیل درمان های سنتی هم اشکالی ندارند ولی آنها هم اصولا" از طریق افزایش حجم ادرار از سنگ سازی کلیه جلوگیری می کنند. ما توصیه می کنیم ، بیماران هر داروی سنتی که سهل الوصول است، خیلی هم گران نیست، ضرری هم ندارد و مورد تائید پزشکان است مصرف کنند، ولی در کنارش آب و مایعات زیادی بخورند.
-----------------------------------------------------------------------------------------
اگر کسی زیاد آب بخورد و سنگ کلیه اش دفع شود، چه باید بکند؟
اگر کسی سنگش را انداخت دلیل نمی شود که همین حالا سنگی در کلیه اش وجود نداشته باشد. چنین بیماری وقتی به ما مراجعه می کند، اگر درد داشته باشد، با مسکن دردش را ساکت می کنیم و بعد بررسی های خودمان را شروع می کنیم . معمولا" این بررسی ها شامل عکس KUB و سونوگرافی کلیه است. سپس بر اساس یافته های این بررسی اولیه تصمیم می گیریم. برای بیمارمان چه کار بکنیم. یعنی بر اساس جنس، اندازه و محل سنگ کلیه تصمیم می گیریم که برای بیمار چه روش درمانی اتخاذ کنیم.
اما یک نکته مهم را باید در مورد درمان سنگ کلیه بگویم و آن این که تقریبا" امروزه دیگر جراحی باز کلیه در درمان سنگ کلیه لزومی ندارد مگر در موارد بسیار خاص که خیلی هم نادر هستند. یعنی در حال حاضر در همین کشور خودمان به راحتی می توان سنگ های کلیه را با روش هایی مثل سنگ شکن و جراحی مختصر یا همان PCN درمان کرد. توصیه من به تمام بیماران سنگ کلیه این است که اگر جراحی به آنها گفت که باید برای درمان سنگشان جراحی باز کلیه شوند، حتما" با یکی دو جراح کلیه و مجاری ادرار دیگر هم در این مورد مشورت کنند.
کاربر گرامی لطفا نظرات خود را در مورد مطالب دلگرم بیان نمایید.
منبع:عصر ایران
-----------------------------------------------------------------------------------------
مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
