موزه مردم شناسی کاخ گلستان، لمس جدید هنر و معماری

در سال های پایانی زمام داری ناصرالدین شاه قاجار ملقب به سلطان صاحب قران، پادشاه وقت عثمانی شاه سلطان حمید مقداری اسباب و وسایل گران قیمت و پر بها به دربار قاجار پیشکش کرد. از آن جایی که همه اتاق ها و سالن های کاخ های متعدد دربار قجری پر از وسایل لوکس و تابلوهای نفیس بود جایی برای قرار گرفتن این هدایای جدیدالورود پیدا نشد. از این رو ناصرالدین شاه دستور داد در گوشه جنوب غربی محوطه وسیع کاخ گلستان بنای جدیدی احداث کنند که به کاخ ابیض معروف شد. این کاخ زیبا که در محل کلاه فرنگی یا همان برج آغا خانی بنا شده بود محلی شد برای چیدن وسایل فرستاده شده از طرف شاه عثمانی که در حال حاضر با نام موزه مردم شناسی در اختیار بازدید کنندگان است. این موزه قدیمی ترین موزه مردم شناسی کشور است. این کاخ در پایتخت ایران یعنی تهران است. این مطلب درباره موزه مردم شناسی کاخ گلستان، تاریخچه موزه مردم شناسی و دیدنی های موزه مردم شناسی است.

معماری کاخ ابیض

این بنای تازه ساز که به شیوه معماری قرن 18 اروپا نماسازی و گچ بری شده بود دارای نمایی سفید رنگ شد و علاوه بر سفیدی نمای بنا، مرمر رگه دار سفید پله های کاخ نیز مزید بر علت شد تا نام کاخ ابیض برازنده این بخش گردد. کاخ ابیض بلافاصله بعد از افتتاح، مختص جلسات هیئت دولت گردید و تا سال 1333 جلسات در کاخ ابیض و در سالن عبدالحمید ادامه یافت. محمدرضا شاه پهلوی نیز در سال 1344 در همین کاخ تاج گذاری کرد و این اتفاق مهم باعث ایجاد تغییراتی در ضلع غربی و طبقه بالا گردید. کاخ ابیض از سال 1347 که به موزه مردم شناسی تبدیل شد کاربری خود را حفظ کرده و همان طور مانده است. در ورودی کاخ ابیض سابق و موزه مردم شناسی کنونی به سبک و سیاق معماری دوره قاجار دارای نقوش هندسی است که در زمینه نیم دایره آن گره هشت مشبک به کار رفته است اما پنجره های این کاخ تخت تاثیر معماری اروپایی نقش های ساده ای دارد و با خطوط منحنی طراحی شده است که به گره خورشیدی معروف گردیده است. متاسفانه سال دقیق بنای کاخ ابیض مشخص نیست و تنها همین قدر معلوم است که در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار احداث شده است. این بنا که اکنون موزه ای است برای شناخت مردم اقوام مختلف ایران زمین، برای تایید سال ساخت خود دو سند تاریخی دارد که به استناد آن ها می توان حدس زد کاخ ابیض حوالی سال 1308 خورشیدی ساخته شده است.تالار بزرگ کاخ ابیض دقیقا به ابعاد بزرگ ترین قالی سلطان ساخته شده است و به نظر می رسد نقشه ساخت کاخ توسط شخص ناصرالدین شاه کشیده شده باشد. بعد از احداث کامل بنا، طبق دستور پادشاه قاجار قالی بزرگ شاه عثمانی را در تالار و رو به روی هم نصب کردند و با تعداد زیادی از تابلوهای رنگ روغن از پرتره شاهان و ملکه های اروپایی آن جا را آراستند. این تابلوها همگی هدایایی بودند که تحویل پادشاه ایران شده بودند و یا بعدا اهدا شدند. این تالار به قدری با شکوه و زیبا شد که فضایی شد برای پذیرایی پادشاهان و نامش را «تالار عبدالحمید» نامیدند. این مقاله در رابطه با دیدنی های موزه مردم شناسی، تاریخچه موزه مردم شناسی و موزه مردم شناسی کاخ گلستان است.

ساخت کاخ ابیض و تاریخچه موزه مردم شناسی

سند اول عبارتی است که بر روی کاشی نصب شده بر سر در بنا حک شده است. بر روی این کاشی اینچنین نگاشته شده است: «حسب الامر جناب جلالتماب آقای امین الملک دام اقباله عمل جان نثاران مهدی و صادق کاشی 1308» سند دوم کتابی است که از دکتر فووریه، پزشک مخصوص دربار به جا مانده است. فووریه که به قطع یقین این کتاب را بین سال های 1306 و 1309 به رشته تحریر در آورده است مطلبی نوشته است مبنی بر این که به تازگی عمارتی در بخش غربی کاخ گلستان بنا شده است که از معماری عهد لویی شانزدهم تبعیت کرده. این دو سند مورخین را به این باور رسانده است که کاخ ابیض در سال 1308 بنا شده است. در سال 1332 شمسی، پس از انتقال نخست وزیری به خیابان کاخ، این بنا به اداره هنرهای زیبا واگذار شد و با مرمتی مختصر محلی شد برای تشکیل نمایشگاه های موقتی و مرکز اداره کل موزه های و فرهنگ عامه به آن جا منتقل شد. یکی از نمایشگاه های در خور توجه آن زمان که در کاخ ابیض برگزار شد نمایشگاه پوشاک زنان بود. چندی بعد با بوجود آمدن اداره تازه تاسیس فرهنگ و هنر، این اداره به این محل انتقال یافت. در سال 1346 و همزمان با تاج گذاری پهلوی دوم تعمیرات فراوانی برابر نوع معماری خود کاخ صورت گرفت و این مرمت و رسیدگی باعث شد نمای غربی و اتاق های طبقات پایین که به دلیل رطوبت در معرض ویرانی بود پابرجا بمانند تا بتوانند در سال 1347 هجری شمسی تبدیل به موزه مردم شناسی شود. هر چند که فرمان تاسیس موزه به سال 1314 شمسی بر می گردد و بعد از صدور این فرمان رضا شاه، کارشناسان این فن برای جمع آوری وسایل زندگی و تحقیق درباره نوع پوشش راهی شهر و روستاهای کشور شدند اما افتتاح موزه تا تکمیل شدن اشیا و لوازم کمی به تاخیر افتاد. تاریخ دقیق گشایش موزه مردم شناسی به سال 1316 باز می گردد که ساختمانی در خیابان بوعلی بود. این ساختمان اکنون در اختیار انجمن آثار و مفاخر ملی ایران است. موزه مردم شناسی با توجه به کوشش دست اند کاران علاوه بر قدیمی بودن، غنی ترین موزه مردم شناسی کشور است. این موزه دو طبقه از بخش های گوناگون و دیدنی تشکیل شده است. بخش اداری و تالارهای نمایش در طبقه همکف واقع شده است و در طبقه دوم می توان از دیدن پوشاک اقوام و مناطق ایران بهره مند شد و لباس های مردان و زنان دوره قاجار را دید. این متن درباره موزه مردم شناسی کاخ گلستان، تاریخچه موزه مردم شناسی و دیدنی های موزه مردم شناسی است.

بازدید از موزه واقع در مجموعه کاخ گلستان

با بازدید از موزه واقع در مجموعه کاخ گلستان، علاوه بر دیدن معماری شکوهمند و تلفیقی کاخ ابیض، می توان لختی میان مردمان اقوام گوناگون ایران زمین در زمان های مختلف وقت گذراند و از این همه رنگ و نوع پوشش لذت برد. در بدو ورود به کاخ ابیض یا همان موزه مردم شناسی با اسنادی مواجه می شویم که به دیوار نصب شده اند. با دقت به این اسناد متوجه جذابیت مطالب آن می شویم. داخل این اسناد می توان سند ازدواجی را دید که مهریه ای 900 تومانی دارد. این مهریه متعلق به ازدواج حسنعلی میرزا شاهزاده قجری و همسرش است. فرمان اعطای حکومت به اشخاص مختلف نیز با امضا مظفر الدین شاه در میان این اسناد وجود دارد. بعد از گذر از این بخش تاریخی به اتاق هایی تو در تو می رسیم که در سمت راست سالن قرار دارند. در این اتاق ها اشیای مورد نیاز اقوام مختلف ایرانی قرار دارد. این وسایل و اشیا شامل وسایل پخت و پز، گهواره ای مربوط به نواحی شمالی ایران، قفل و کلیدهای متنوع، ابزار چوبی ساخت دست، سفال های لعابی، فانوس های زیبا، وسایل حمام و پزشکی به علاوه ساخته های نمدی و منبت کاری شده و خاتم کاری است که ظرافت و زیبایی ساخت آن ها چشم نواز است. در ضمن این ابزار و آلات مجسم کننده زندگی ساده و زیبای مردم دوره قاجار است. در ادامه بازدید از موزه مزدم شناسی واقع در کاخ ابیض و در همان طبقه اول، ماکت هایی بسیار زیبا وجود دارد از دراویش با پوشش مخصوص دوران خود، همچنین ماکت دیگری از عروس دوره قجری در این میان قرار دارد. از جاذبه های دیگر این موزه مردم شناسی وجود ابزار و آلات موسیقی است. سازهایی چون سنتور، دایره، ضرب، سرنا، دهل و بسیاری دیگر که بیان گر رواج موسیقی سنتی در میان مردمان دوره قاجار است. در انتهای طبقه اول قهوه خانه های دوره قجری بازسازی شده اند که با استفاده از وسایل همان دوران مانند سماور، منقل، نقال، دیزی، قهوه چی و مشتری هایی با پوشش همان دوران، هر بازدید کننده ای را به 70 سال قبل تر بار می گرداند. از میان طبقه نخست کاخ ابیض، پله هایی پهن بازدیدکنندگان را به طبقه بالا راهنمایی می کند. طبقه ای با وسعت بسیار که هر دو سوی آن تابلوهایی بزرگ و پارچه دوزی شده قرار دارند و به تمثال فتحعلی خان قاجار منقش شده اند. سرتاسر اتاق های سالن طبقه فوقانی با انواع روسر های ابریشمی طرح دار شروع و با مدل های مختلف کفش های اقوام و مردمان مختلف ایران پایان می یابد. ماکت های مومی با پوشش های مختلف از زنان و مردان ایرانی زینت بخش این طبقه موزه مردم شناسی است. در کنار همه این ماکت ها و اشیا، چند قطعه از پوشش مردان درباری و تن پوش های اندرونی و بیرونی زنان قجری وجود دارد.