خدایان دوره ودائی
چنانچه گفته شد سرودهای ریگ بید از مرحله چند خدائی شروع می شود و به مرحله توحید می رسد و سپس مرحله همه خدائی یا وحدت وجود را می پیماید.بین مرحله اول و آخر قرن ها طول کشید و بعد زمان در پیشرفت و نمو فکر سرایندگان آن ها اثرات به سزائی داشت.بدین ترتیب درین ودا سرودهائی رامی خوانیم که بعضی خطاب به چند خداو بعضی دیگر خطاب به یکی ازخدایان است.این سرودها را ریش های مختلف سروده اند و حتی سروده هائی در ریگ بید یافته می شود که یک یا دو و یا سه ریشی (حکیم –دانشمند سراینده سرود مقدس)آن ها را به نظم در آورده اند یعنی یک سرود را دو یا سه ریشی هر یک بیت یا ابیاتی از آن را گفته اند.
بنابر آنچه گفته شد در بیشتر سرودهای رگ بید کثرت خدایان که در زمین و آسمان و جو موجودند مورد توجه است.اغلب خدایان موجودات مهربان و خیرخواهی هستند که درمیان مردم رفت و آمد می کنند و ازآدمیان دور نیستند منتهی از آنان عالی تر و قوی تر می باشند و به همین جهت سزاوار احترام و ستایشند و برای خوش آمد آن ها قربانی هائی تقدیم می شود.در آسمان مقام دارند و در اشکال و صور مجسم نمی شوند و نیازی به خانه و معبد ندارند آن ها اشتهای سیری ناپذیر به قربانی دارند و قربانی ها را می خورند.اگنی واسطه رسانیدن نذور به خدایان است و گاهی باد و خاک و آب نیز عامل انتقال می باشند.
خدایان مهمی که دررگ بید به آن ها اشاره شده است عبارت اند از اگنی رودرا ماروت سورج وایو و شودیوها پوشان اوشس و ارونا اندرا بیشوانرجات ویداس و غیره.
این خدایان را می توان به سه دسته تقسیم کرد.درراس دسته اول اگنی و در صدر دسته دوم اندرا و مقدم دسته سوم سورج قرار دارد و از این رو که خورشید را تجسم آتش می پنداشتند می توان این تقسیم بندی را به دو دسته اگنی و اندرا محدود کرد.
یاسکا Yaska درآخرکتاب معروف و مهم خود «نروکتا Nirukta»از سه خدا تیشرژاوه دیواتاه Tisra eva devatah نام می برد (اگنی در زمین بایویا اندرا درجو و سورج درآسمان).این سه تقریباً از حیث رتبه و مقام با هم برابرند.در ریگ ودا نسبت به هریک از سه خدای مذکور تعریف و توصیف هایی شده است که چندان با هم اختلافاتی ندارد.یاسکا در همان کتاب نروکتا اگنی و بایو و سورج را جزئی از آتمن (روح کیهانی)دانسته است.
اکثرسرودهای ریگ بید خطاب به اگنی و اندر است.مثلاً از یک صد و بیست و یک سرود آشتاکای اول ریگ بید(37)سرود خطاب به اگنی و (45)سرود خطاب به اندرا و بقیه خطاب به ماروت (باد)ها و اشوین ها و تجسم سحر و وسودیوها و غیره می باشد.
قربانی در بیدها
عمل قربانی دروداها برای جلب توجه خدایان و فرونشاندن خشم و غضب آن ها و دریافت کمک و یاری ایشان و حصول ثروت و نعمت و اولاد خاصه فرزند نرینه و حفاظت رمه و آمدن باران و کثرت گاوان و پیروزی بر دشمنان و بخشایش گناهان و از نظر معنوی پرورش روح و تزکیه نفس مورد توجه قرار گرفته است.
در قسمت های اخیرریگ بید قربانی به صورت یکی از اصول اساسی و مسلم کائنات در آمده و پرورش (انسان اول)برای آن که جهان و طبقات چهارگانه (براهمن کشتریا بیش و شودر)به وجود آید.خود را فدا می کند بعدها در دوره براهمانا قربانی واجد فرضیه کیهانی شد و با خود خالق (پرجاپت)یکی به شمار آمد.منظور اصلی و اساسی از فرضیه ریتا Rata به وجود آوردن رابطه ای میان وجود الهی و قربانی کننده است.
دربراهمانا به طوری که قبلاًمذکورشد آداب و تشریفات قربانی ها به طور تفصیل بیان شده است.قربانی ها را می توان به دو دسته یکی واجب نیتیه Nitya، دیگر مستحب کامیه Kamya تقسیم کرد و هر یک از آن دو یا خانگی است (گریهیه Grihya)و یا ودائی یا سماعی (شروتا Srauta)می باشد.
ازآنچه گفته شد اگربخواهیم درباره وداها شرح دیگری بدهیم نه تنها با یک مقاله نمی توان به توصیف و تعریف کتب مقدس چهارگانه هندو پرداخت بلکه شرح آن ها نیازبه تدوین کتاب ها دارد و به مثل معروف مثنوی هفتاد من کاغذ شود.اینک ذیلاً قطعاتی از سرودهای ریگ و دارا به فارسی نقل می نماید:
ماندانالای هفتم سرود دوم-خطاب به اگنی
1-تو شعله بزرگ سنت ها و رسومی-بی تو(موجودات)ابدی فرح و انبساطی ندارند.بیا باعرابه خود به سایر خدایان و همراه آنان دراین جا قراربگیر.
ای اگنی!تو نخستین پیشوای ما هستی.
2-تو آن خدای چست و چالاکی که آدمی به او نذر و نیاز تقدیم می دارد و به درگاهش پیوسته التجا می برد و واسطه میان آدمیان و خدایان است.
3-ای اگنی!برای موجود فناپذیری که سه بار در شبانه روز تو را ستایش می کند به وسیله تو دولت فراهم شود.برای خدایان این جا قربانی کن همان گونه که مانو قربانی کرد.
ای اگنی!تو واسطه میان ما و سایر خدایانی تو ما را از بدگوئی بداندیشان باز می داری.
4-ای اگنی!به آئین و مناسک عالی مذهبی پادشاهی کن.ای اگنی!در همه نذرها بر ما حکومت کن خدایان ترا به این سمت شناخته اند.تو واسطه رسانیدن قربانی هائی هستی که ما در راه خدایان تقدیم می کنیم.
5-ای اگنی!خدایان را درمراسم نذور فراخوان تا دراین جا آن ها با اندرا، خدای بزرگ ترخوشنود شوند.
ای اگنی!این قربانی ما را به خدایان در آسمان برسان ما را همیشه در پناه خیر و برکت خود قرار بده.
سرود سیزده از ماندالای هفتم خطاب به اگنی.
1-اگنی را ستایش و پرستش کنید آن که همه را روشن می سازد و مراسم پاک و خالص را می پذیرد...
2-تو ای اگنی نورانی و درخشان که تو تولد یافتی آسمان و زمین را با نور خویش پرساختی-توای و شوانر که ثروت از تو سرچشمه می گیرد-ای واشوانراراده فرما که ستایش ما را پاداش دهی و به ما برکت بخشی.
ماندالای هشتم-سرود(28)خطاب به وشودیوها
1-باشد که سی و سه خدا درروی چمن مقدس بنشینند-باشد که تقدیمی ما را بپذیرند و ما را هر دو نوع ثروت عطا فرمایند.
2-باشد که وارونا و میترا و آریامن واگنی با همسرانشان، تقدیم کنندگان نذر را جلال بخشند و خطابه قربانی به آن ها خطاب شود.
3-حامیان ما باشند وقتی که با ملازمان خویش از مغرب و شمال وجنوب و مشرق می آیند.
4-آنچه خدایان می خواهند به ناچار شدنی است هیچ کس مقاومت با آن نتواند کرد و هیچ وجود فانی تقدیمی به آن ها را منع نتواند نمود.
ماندالای هشتم سرود (30)خطاب به وشودی ها.
1-درمیان شما خدایان یکی نیست که کودک یا جوان باشد به راستی همه شما وجود کاملید.
2-نابود کننده دشمنان، خدایانی که مانو شما را می پرستد-شما سی و سه تنید و به همین گونه درسرود خوانده شده اید.
3-ما را نگاهدارید و ازما حمایت فرمائید و ما را به نیکی دلالت نمائید ما را از راه پدرانمان مانو دور مسازید و نه از راه هائی که از آن ها دورترست.
ماندالای هشتم سرود 42
1-مالک همه ثروت ها و ارونای نیرومند، عرش را برپا داشته و مقیاس زمین را پیموده است او چون سلطان علی الاطلاقی بر همه جهانیان حکمرانی می کند-این هاست اعمال وارونا.
2-ای وارونای الهی، اعمال مقدس مرا جان بخش، تا به پرستش تو مشغول گردم، باشد که ما بر کشتی سلامت سوار شویم و از دشواری ها بگذریم.
ماندالای اول سرود 105 خطاب به وشودیوها.
12-سرودی نو و محکم در ستایش شما سروده شده است.ای خدایان گردآئید تا برای شما خوانده شود-وزش طوفان ها قانون است؛ نورمنبسط خورشید حقیقت است؛ ای زمین و آسمان!–این غم مرا بنگرید.
سرود 107 ماندالای اول رگ بید خطاب به همه خدایان
1-باشد که قربانی ما به خدایان خرسندی بخشد ای آدیتاها!بر سر لطف آئید و حسن نیت شما به سوی ما متوجه باشد همان گونه که چشمه فراوانی رنج برای بیچارگان.
2-باشد که اندرا و وارونا و اگنی و اریمان و سویتری به ما روزی بخشد و باشد که میترا و وارونا و ادت و دریا و زمین و آسمان آن را برای ما حفظ کند.
سرود دوم ازماندالای هفتم خطاب به اگنی
1-ای اگنی ازاین(آتش مقدس)که ما امروز برافروخته ایم و ازآن دود فراوان آمیخته به شوق برمی خیزد-برخوردارشو و با شعله های سوزان خویش نقطه اعلای آسمان را لمس فرما و به اشعه آفتاب به پیوند.
2-اگنی را که قابل ستایش است پیوسته عبادت کن-اگنی قادرو نیرومند و رساننده رسوم (به خدایان در)میان زمین و آسمان-گوینده حقیقت که (درقدیم)مانو او را برافروخت و اکنون مردم بر می افروزند-باشد که او بدین مراسم ما بیاید.
11-ای اگنی برافروخته شعله ور، در عرابه به اندرا و با خدایان تیزرو و نزد ما بیا-باشد که ادیتی ما درپسران علیقدربرعلفزارمقدس بنشیند و باشد که خدایان جاوید از این نذر ما که با احترام تقدیم شده است خرسند باشند.
منبع: نشریه فکر و نظر شماره 6 و 7